Morgunblaðið - 22.11.1991, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991
29

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakurh.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Stöðvun gróðureyð-
ingar fyrir aldamót
Tellefu alda búsetu manna á
íslandi hefur gróðurlendið
skroppið verulega saman. Or-
sakir eru margþættar: Kóln-
andi veðurfar, eldvirkni, eyðing
skóga til eldiviðar og kolagerð-
ar, ofbeit búfjár og uppblástur.
Jafnvel á 20. öldinni - öld
auðlegðar, menntunar og
tæknivæðingar þjóðarinnar -
hefur ekki tekizt að stöðva
gróðureyðingu landsins. Við
missum ár hvert meira gróður-
lendi en vinnst með land-
græðslu.
Á líðandi stundu stendur við-
kvæmum hálendisgróðri ekki
aðeins ógn af eldvirkni, beit-
arálagi og uppblæstri heldur
og vaxandi ógætilegri umferð
ferðamanna, innlendra og er-
lendra, sem njóta vilja ís-
lenzkra öræfa, fjalla og jökla.
í þeim efnum þarf að koma
við betri vömum hér eftir en
hingað til.
Boðskapur Sveins Runólfs-
sonar, landgræðslustjóra, á
kynningarfundi landbúnaðar-
ráðuneytisins á dögunum, er
af framangreindum sökum
fagnaðarefni. Þar ársetti hann
áfanga, sem að hefur verið
stefnt allar götur frá því Land-
græðsla ríkisins var sett á
laggir fyrir 84 árum, að stöðva
gróðureyðinguna. Þessu
markmiði á að ná fyrir alda-
mót, árið 2000, og eru því átta
ár til stefnu.
Landgræðslustjóri tók í máli
sínu undir hugmyndir um
öfluga, fjölþjóðlega rannsókn-
arstöð í jarðvegsfræðum hér á
landi. Hann taldi og rétt að
leita eftir erlendum framlögum
til gróðurverndar á íslandi.
Jafnhliða ættum við að flytja
út boðskap og þekkingu um
verndun gróður- og jarðveg-
sauðlinda á alþjóðlegum vett-
vangi.
Landgræðslustjóri sagði það
forgangsverkefni að nýta fjar-
könnunartækni til að kort-
leggja og afmarka helztu
gróðureyðingarsvæðin og
vinna markvissar langtíma
landgræðsluáætlanir á grund-
velli þeirra. Hann sagði að
þungi baráttunnar á næstu
ámm yrði á eldfjallasvæðum
landsins. Og að friða þurfi þau
afréttarsvæði, sem nú sættu
alvarlegri gróðureyðingu, fyrir
ágengni búfjár.
Enginn vafí er á því að skóg-
rækt gegnir miklu hlutverki í
landgræðsluáformum þjóðar-
innar. Hún eykur og fjölbreytn-
ina í atvinnulífi stijálbýlisins.
í fyrsta lagi er íslenzki birki-
skógurinn sterkasta vörn jarð-
vegs gegn rofi. I annan stað
er notagildi skjólbelta fyrir
hvers konar annan gróður mik-
ið. Þau auka því verðmæti
landsins. í þriðja lagi standa
líkur til þess að nytjaskógrækt
geti orðið hagkvæm búgrein
þar sem skilyrði eru bezt.
Skógur hefur og ómetanlegt
fegurðargildi í umhverfi okkar.
Loks er trjárækt, með tilheyr-
andi hreyfingu og útvist, bæði
þroskandi og heilsubætandi
tómstundaiðja.
Hulda Valtýsdóttir, formað-
ur Skógræktarfélags íslands,
sagði á kynningarfundi ráðu-
neytisins, að átakið Land-
græðsluskógar hefði vel tekizt.
Síðastliðið vor hafi verið gerð
fagleg úttekt á gróðursetning-
arsvæðum. Útkoman hafi verið
sú að rúmlega 90% af plöntun-
um lifðu, sem væri frábær ár-
angur. Árangurinn sýnir, sagði
Hulda, hversu harðgerð og
dugleg planta birkið okkar ér,
sem og að landgræðsluskógar
eiga fyllilega rétt á sér við ís-
lenzkar aðstæður. „Við höfum
sett okkur það markmið að
auka plöntufjöldann árlega,
smátt og smátt, fram að alda-
mótum, þannig að árið 2000
verði plöntuíjöldinn alls 20
milljónir. Það verður markmið-
ið, ekki óraunsæ draumsýn,
heldur framkvæmanlegur
veruleiki.”
Árið 1700, fyrir meira en
290 árum, ritaði Páll Vídalín,
lögmaður, um nauðsyn skóg-
ræktar á íslandi. Sá land-
græðsluboðskapur, sem lög-
maður boðaði, var lengi að
festa rætur með þjóðinni. Allar
götur síðan hafa þó boðberar
landgræðslu og skógræktar
haldið merkinu á lofti, þótt
hægt hafi miðað lengi vel. Það
er ekki fyrr en á fyrsta áratug
þessarar aldar sem Alþingi
kveður á um aðgerðir og vinnu-
brögð í þessum efnum. Land-
græðsla ríkisins er sett á lagg-
ir og lög sett um skógrækt.
Skógræktarfélag íslands er
síðan stofnað árið 1930 og það
varð sambandsfélag skógrækt-
arfélaga um land allt 1946.
Síðan hefur mörgu Grettistak-
inu verið lyft.
Það er við hæfi að því há-
leita markmiði, sem þjóðin setti
sér með stofnun Landgræðsl-
unnar á fyrsta áratug aldarinn-
ar, að stöðva gróðureyðingu
landsins, verði náð áður en síð-
asti áratugurinn er allur.
Úttekt á ræðuhöld-
um á aðalfundi LIÚ
Fjárfesting í fiskveiðum 1973-1989
Verðlag 1990, milljarðar kr.vJ
Heimild: Fjátfesting 1945-1989, Pjáðhagsstolnun, ReykjawK júnf 1991
eftir Jón Sigurðsson
Þegar ég kom heim frá útlöndum
fyrir fáeinum dögum, uppgötvaði ég,
að mér hafði í fjarverunni hlotnast
sá óvænti heiður að verða númer á
aðalfundi Landssambands íslenskra
útvegsmanna. Þar töluðu sjávarút-
vegsráðherra, Þorsteinn Pálsson, og
Kristján Ragnarsson, formaður LÍU.
Ráðherra fjallaði þar án sérstakra
tilvitnana um þjóðmálaumræðu á
opinberum vettvangi, sem ég hef tek-
ið þátt í á undafömum mánuðum,
en Kristján vitnaði beint í innlegg
mín í þá umræðu. Báðar koma þess-
ar ræður þannig við mig, að ég get
ekki látið ógert að kvitta fyrir, að
ég hafi lesið það sem birt var um
þær og úr þeim á síðum Morgun-
blaðsins 8. nóvember sl.
Með því að annar þessara ræðu-
manna brá þátttakendum í þessari
umræðu, þar á meðal háskólakenn-
urum, um þekkingarskort, en hinn
lýsir því nánast yfir, að ég eigi að
halda mér saman af því að ég geti
ekki rekið jámblendifélagið almenni-
lega, vil ég upplýsa ókunnuga um
eftirfarandi: Fyrstu sjö árin, sem ég
starfaði í Stjórnarráðinu, vann ég í
atvinnumálaráðuneyti, sem þá fór
með öll sjávarútvegsmál. Við þau
fékkst ég mestmegnis og varð á þeim
tíma að ég tel eins gagnkunnugur
þeim málum og ráðuneytismaður
verður. Sem ráðuneytisstjóri í fjár-
málaráðuneyti í áratug fór ekki hjá
þvi, að öll sjávarútvegsmál, sem
snertu ríkissjóð, sem á þeim ámm
voru oft mjög stór í sniðum, féllu í
minn hlut. Sé það mat sjávarútvegs-
ráðherra og útvegsmanna, að hvorki
ég né fræðimenn, sem valdir eru til
kennslu við Háskóla íslands eftir
ströngustu kröfum hans, séum við-
talshæfir um málefni sjávarútvegs-
ins, lýsir það makalausum hroka.
Hver má ræða málin?
Framlag mitt til þessarar umræðu
hefur verið tilraun til að setja fram
með eins skýrum og hlutlægum hætti
og mér er unnt ýmsar staðreyndir
og draga af þeim ályktanir. Þetta
telur Kristján mér óleyfilegt af því
að ég sé ekki maður til að reka járn-
blendifélag með hagnaði. Ekki fæ
ég séð hvað það kemur málinu við,
frekar en það, að Kristján Ragnars-
son hefur aldrei rekið nokkurn hlut
nema kontóra LIU eftir því sem ég
veit best og er þess vegna ekkert
sérstakt efni í dómara um stjómunar-
hæfni manna. En af þessu tilefni vil
ég upplýsa Kristján Ragnarsson um
það, að ég bar enga ábyrgð á tilurð
járnblendifélagsins. Þegar tveir
framkvæmdastjórar þess féllu frá,
tók ég við þessu starfi. Ég hef síðan
varið nær hálfum öðrum áratug af
bestu árum starfsævi minnar til að
draga úr áföllunum, sem af því leiddi
að forsendur fjárfestingarinnar
bragðust.
Og það var einmitt þess vegna,
sem ég skrifaði grein í Morgunblaðið
10. september um offjárfestinguna í
útgerð, fiskvinnslu og landbúnaði.
Það gekk svo yfir mig að uppgötva,
að þessir fjármunir, sem ég og mitt
fólk á Grandartanga höfðum verið
að berjast við að veija öll þessi ár
eins og þeir skiptu máli, voru sá
endemis tittlingaskítur í samanburði
við offjárfestinguna í þessum grein-
um, að það tók því varla að nefna
þá. Lái mér hver sem vill að vekja
athygli á þessu.
Samkvæmt Kristjáni er þetta áróð-
ur úr glerhúsi. En glerhús eru að
sönnu vandmeðfarnar byggingar.
Kristján getur þess réttilega, að hlut-
afé ríkisins í járnblendifélaginu er
1,1 milljarður og telur það eflaust
tapað. En hvað er það samanborið
við, að ríkissjóður greiðir niður launa-
kostnað útgerðar í landinu með 1,5
milljörðum króna í skattaívilnunum
sjómanna á ári hveiju skv. nýlegum
upplýsingum ijármálaráðherra og
hefur gert í tvo áratugi.
Að bæta lífskjörin
Mér er beinlínis skemmt yfir eftirf-
arandi setningum í ræðu Kristjáns:
„Við skulum ekki láta hugfallast
þótt við þurfum að sæta áróðri
manna, sem búa í glerhúsum. Okkar
málstaður er að auka arðsemi í sjáv-
arútvegi og bæta lífskjör í landinu,
þótt það verði ekki gert nú vegna
bágs ástands fiskistofna.”
Það er athyglisverðast við þessa
mynd (sjá súlurit), að útgerðin í land-
inu sækir veralega í sig veðrið í fjár-
festingum eftir að aflatakmarkanir
era teknar upp. Það er óneitanlega
einkennileg aðferð athafnamanna til
að bæta lífskjör í landinu að skuld-
setja bæði landið og útgerðina þeim
mun meir sem aflinn dregst meira
saman.
Þetta gefur hins vegar til kynna
það, sem allir vita, að afkoma útgerð-
ar hefur ekki ráðist eingöngu af ytri
skilyrðum og aflasamdrætti, heldur
jöfnum höndum af því að hún er
mjög skuldug vegna óþarfra fjárfest-
inga á liðnum áram. Það er gerð
útgerðarinnar sjálfrar með dyggri
aðstoð þeirra pólitísku afla, sem
gengið hafa undir henni.
Hagsmunagæzla
Eitt orð að lokum um ræðu Krist-
jáns. Menn skyldu aldrei gleyma því,
þegar þeir heyra eða lesa málflutning
manns í hans stöðu, að Kristján
Ragnarsson er ekkert annað en mál-
aliði, launaður til að beijast fyrir
miklum fjárhagslegum hagsmunum.
Öllu, sem slíkur talsmaður segir, ber
að taka með varúð og þeim saltkorn-
um sem hæfir.
Við þessi skrif kemur mér í hug
•atvik, sem í raun var fyrsta samband
mitt við LÍÚ. Það var haustið 1958,
eftir að stjórn Hermanns Jónassonar
hafði sagt af sér, en Lúðvík Jóseps-
son var enn starfandi sjávarútvegs-
ráðherra. Þá var aðalfundur LÍÚ og
ráðherra bauð fundinum til hádegis-
verðar í Þjóðleikhúskjallaranum. Ég
var nýbytjaður í ráðuneytinu og fékk
að fljóta með í veisluna. Þar flutti
þáverandi formaður LÍÚ ræðu og
þakkaði ráðherra samstarfið. Annað
eins lof hef ég hvorki fyrr né síðar
heyrt borið á nokkurn mann. Raunar
var svo fram af þáverandi fram-
kvæmdastjóra samtakanna gengið,
að hann flutti smá ræðustúf til að
draga örlítið í land. En skýringin á
lofinu var einföld. Á þessum árum
ráðherrans fékk útgerðin allt, sem
hún vildi. Og þannig á það að vera,
Kristján Ragnarsson - eða hvað?
Hlutur sjávarútvegsráðherra
En við því er í sjálfu sér ekkert
að segja, þótt maður eins og Kristján
Jón Sigurðsson
„Samkvæmt Kristjáni
er þetta áróður úr
glerhúsi. En glerhús
eru að sönnu vand-
meðfarnar byggingar.
Kristján getur þess
réttilega, að hlutafé
ríkisins í járnblendi-
félaginu er 1,1 millj-
arður og telur það
eflaust tapað. En hvað
er það samanborið við,
að ríkissjóður greiðir
niður launakostnað
útgerðar í landinu
með 1,5 milljörðum
króna í skattaívilnun-
um sjómanna á ári
hverju skv. nýlegum
upplýsingum fjár-
málaráðherra og hef-
ur gert í tvo áratugi.”
Ragnarsson sinni þeim störfum, sem
hann hefur tekið að sér, með þeim
hætti sem hann telur best þjóna
umbjóðendum sínum, jafnvel með
persónulegu skítkasti, þegar rök
þrýtur. Sjávarútvegsráðherra er hins
vegar í vinnu hjá okkur hinum líka.
Ræða hans á LlÚ-fundinum bar það
ekki með sér og er á afar margan
hátt mikillar gagnrýni verð.
Viðbrögð hans við umræðu und-
angenginna vikna og mánaða um
málefni sjávarútvegsins einkennast
af útúrsnúningum og hótfyndni, sem
kannski tíðkast í karpi pólitískra
andstæðinga á Alþingi, en er engan
veginn við hæfi, þegar rætt er um
ígrunduð innlegg til fátæklegrar ís-
lenskrar þjóðmálaumræðu frá þeim
fáu mönnum sem nenna að taka þátt
í henni í alvöra. Það sæmir ekki ráð-
herra að svara henni út úr eins og
hann væri á málfundi í gagnfræða-
skóla. Og bitastæðasti hlutinn af við-
brögðum sjávarútvegsráðherra gæti
gefið til kynna, að hann skilji alls
ekki hváða hlutverk hann hefur tekið
að sér í sjávarútvegsmálum. Hann
ásakar „skattheimtumenn” fyrir að
leggja ekki fram heillega stefnu í
sjávarútvegsmálum.
Það er ekki okkar verkefni. Við
erum einungis að leggja fram okkar
efni til þeirrar stefnumörkunar. Það
er Þorsteinn Pálsson, sem með fram-
boði hefur lýst því yfir, að hann sé
vel til þess fallinn að móta slíka
stefnu og tekur það verk að sér.
Hann hefur raunaj- beint verkefninu
til sérstakrar nefndar í stað þess að
taka á því sjálfur. Og meðan sú nefnd
er að störfum flytur hann ræðu eins
og þá, sem hann flutti á landssam-
bandsfundinum, rétt eins og hann
væri líka málaliði útvegsmanna.
Vandasamt úrlausnarefni
í erindi því, sem ég flutti á Iðn-
þingi og aðallega flækti mér inn í
þessa umræðu, tók ég skýrt fram,
að allt þetta mál væri afar flókið
viðfangs. Hagsmunirnir, sem þarna
liggja að baki, séu margbrotnir og
teygi sig um allt þjóðfélagið. Þannig
viðurkenndi ég, að hér er um að
ræða pólitískt viðfangsefni af allra
vandasömustu tegund.
í ræðu ráðherra verður þess ekki
vart, að hann geri sér þetta ljóst.
Þetta eru ekki einungis spurningar
um veiðigjöld, hver á að innheimta
þau og hver að fá. Þetta eru líka
spurningar um sambýli útvegsins
sem atvinnugreinar við allan annan
atvinnurekstur í landinu og frið um
kjör sjómanna í samanburði við laun-
afólk í landi. Samanburðurinn milli
sjómanna og fiskverkafólks er svo
Hvers vegna ekki
400 þúsund tonn?
eftir Svend Aage
Malmberg
Fiskurinn í fréttum eru sérstak-
lega þorkur og loðna. í ágætu sunnu-
dagserindi Þorsteins Gylfasonar,
prófessors, í Ríkisútvarpinu í vetur,
erindi sem fjaliaði reyndar um orð
og hugtök, sagði hann m.a. eitthvað
á þá leið að fiskifræðin væri grand-
völlur hagfræðinnar í þessu landi eða
að hagfræðin væri fall af fiskifræð-
inni. Þetta var þörf ábending sem á
vel heima á tímum samdráttar í
fiskafla og þjóðarbúskapnum al-
mennt.
Spurning dagsins er hvers vegna
má ekki veiða eins mikið af þorski
og loðnu nú og oft áður? Hvers vegna
ekki 400 þúsund tonn af þorski og
hvers vegna er ekki alltaf jafnmikið
af loðnu í sjónum og menn ætla?
Verður reynt að leita svara við
þessu hér á eftir.
Ástand sjávar
ísland er sem kunnugt er á mótum
hlýrra og kaldra strauma jafnt í lofti
sem legi. Hrygningarslóðir margra
nytjafiska okkar, eins og m.a. þorsks
og loðnu, eru einkum í hlýja sjónum
fyrir sunnan land, en ætis- og upp-
vaxtarslóðir þeirra eru í kaldari sjó
fyrir Norðurlandi.
Á tímabilinu 1920-1964 ríkti hlýr
Atlantssjór á norðurmiðum (5° C)
nær óslitið á hveiju vori, en 1965
brá til kalds pólsjávar (0° C), ástand
sem entist meira eðaminna til 1971.
I9IO 20 '30 '40 '50 '60 '70 '80 '90
Heildarafli á íslandsmiðum 1905-1990 í þúsundum tonna. Þorskafli
jókst smá saman frá aldamótum með hléum á styrjaldarárunum. Afl-
inn komst mest í um 500.000 tonn en hefur síðustu áratugi farið minnk-
andi í um 300-400.000 tonn. Aflahámörk fylgja sterkum árgöngum
og göngum frá Grænlandi. Ætla má að um sé að ræða náttúruleg
takmörk á afkastagetu íslandsmiða í mismunandi árferði.
Síldarafli á Islandsmiðum með hámarki á sjöunda áratugnum (yfir
600.000 tonn), en stofninn hrundi svo í lok hans vegna umhverfisbreyt-
inga í sjónum og ofveiði.
Loðnuafli á íslandsmiðum varð mestur á áttunda og aftur níunda
áratugnum (um 1,2 milljónir tonna), en loðnubrestur varð 1982-1983
og aftur minnkandi afli eftir 1988. Þessar sveiflur má e.t.v. rekja til
breytinga á ástandi í sjónum fyrir Norðurlandi.
Stærð loðnustofnsins (milljón tonn) 1978-1990 (heila línan) og þyngd
(kg) 5 ára þorsks 1977-1990 (slitna línan) á íslandsmiðum. Sveiflurnar
í loðnustofninum virðast vera í samræmi við breytingar á ástandi
sjávar og árferði í hafinu djúpt út af Norðurlandi. Svo er einnig að
sjá að þorskurinn hafi orðið af loðnunni til viðurværis eins og veiði-
flotinn 1981-1983 og 1990. (Samkv. uppl. frá Hjálmari Vilhjálmssyni
og úr Ástandsskýrslu Hafrannsóknastofnunarinnar).
Svend Aage Malmberg
„Að lokum, engan skal
undra að fiskstofnar
minnki og stækki eftir
því sem lendur þeirra
breytast að víðáttu og
ástandi. Því má t.d. eng-
an veginn ætla að afli á
Islandsmiðum geti að
jöfnu verið sá sami eftir
1965 og var fyrir 1965,
til þess eru aðstæður í
sjónum við landið og við
Grænland alltof ólíkar
á þessum tímum. „Beiti-
landið” eða „veiðilend-
urnar” hafa einfaldlega
dregist saman síðan á
svonefndum hafísárum
1965-1971.”
Eftir það skiptust á mismunandi löng
tímabil með hlýsjó (1972-1974,
1980, 1984-1987, 1991), pólsjó
(1975-1979, 1988) og svonefndum
svalsjó (1-3° C, 1981-1983, 1989-
1990).
Ástand sjávar, síld og loðna
Meðalhiti að vori á norðurmiðum
var þannig um 5,2° C árin 1924-
1960, en um 2,8° C árin 1961-1990.
Áhrifin á lífríkið voru augljós, þ.e.
minnkandi tillífun og áta á norð-
urmiðum í pólsjó hafísáranna svo-
nefndu 1965-1971, og breyttar síld-
argöngur við landið á sjöunda ára-
tugnum sem lauk með aflabresti (1.
mynd). Ilefur birst fjöldi greina um
það efni (sjá m.a. Hafísinn, Alm.
bókafélagið 1969 og rit Hafrann-
sóknastofnunarinnar).
Áhrifa hafísáranna gætti síðar um
allt norðanvert Norður-Atlantshaf í
lágri seltu, sem barst með straumum
til suðurstrandar Islands um 1976
og áfram uni Norðurhaf til norðurm-
iðá 1981-1983. Þessum straúmum
fylgdu óvenju óvistlegar aðstæður í
hafinu fyrir Norðurlandi með ólag-
skiptum svonefndum svalsjó, sem
líkja mátti við vetrarástand þótt
sumar væri. Þessu fylgdi fátækleg
lífríki í sjónum (áta og seiði í lág-
marki). Umhverfisáhrifin ásamt
veiðunum leiddu svo 1982 til hruns
í loðnustofninum og veiðibanns (1.
og 2. mynd).
Svipaður ferill en veikari virðist
svo hafa myndast síðar með hafís-
ástandi við ísland 1975-1979, lágri
seltu í sjónum fyrir sunnan land
1985-1988 og svo svalsjó í sjónum
fyrir norðan land 1989-1990. Þessu
efni var lýst í grein í Morgunblaðinu
30. nóvember 1989. Þar sagði frá
því hvernig skilyrðin í sjónum djúpt
út af Norðurlandi virðast geta skýrt
óvænt ástand loðnustofnsins hér við
land á síðustu misserum. Enn er
ástæða til að spyrja hvort komandi
ár (1992-1993) verði svonefnt sval-
sjávarár eins og 1981-1983 og 1989-
1990 með neikvæðum skilyrðum fyr-
ir lífríki sjávar á norðurmiðum.
Veiðilendur þorsks
og þorskafli
Almennt má álykta, að fæðu- og
uppeldisslóð þorsks fyrir Norðurlandi
hafí orðið fyrir neikvæðum áhrifum
við ástandsbreytingarnar í sjónum
upp úr 1965, og að „veiðilendur”
þorsks á íslandsmiðum hafí minnkað
að flatarmáli frá því sem áður var.
Slíkt hlýtur að hafa áhrif á stærð
stofnsins (fjöldi, vöxtur).
Þorekafli á íslandsmiðum jókst ört
að loknum heimsstyijöldum og
komst hann mest upp í um 500.000
tonn á ári (1. mynd). Stafaði þetta
af stóraukinni sókn að stríðum lokn-
um í sterka árganga við ísland og
einnig við Grænland þaðan sem fisk-
ur gekk í miklum mæli til íslands.
Síðan um 1955 hefur heldur hallað
undan nema einkum að því að talið
er þegar göngur komu frá Græn-
landi. Heildaraflinn breyttist heldur
ekki til hins betra upp úr 1976 þeg-
ar erlendar þjóðir hurfu af ísland-
smiðum, og var hann um 280.000
til 390.000 tonn á ári undanfarin
átta ár. í þessu sambandi skal enn-
fremur bent á að þorskafli á ísland-
smiðum síðustu áratugi var mjög
samstiga stærð veiðistofnsins yfir-
leitt og jafnvel hrygningarstofnsins
og þeir aftur samstiga nýliðun hér
við land og göngum frá Grænlandi.
Jafnframt skal bent á að stærð
hrygningarstofnsins innan þeirra
marka sem við höfum reynslu af
virðist ekki hafa áhrif á nýliðun, hún
virðist fremur oftast vera háð árferð-
inu í sjónum. Gott árferði í sjónum
á norðurmiðum síðan að hausti 1990
til þessa dags virðist þó enn sem
komið er ekki ætla að skila sér í
sterkum þorskárgangi.
Grænlandsþorskur
Sterkir þorskárgangar á Græn-
landsmiðum virðast einkum stafa af
reki seiða frá hrygningu á íslands-
miðum. Án áhrifa frá lslandi virtust
árgangar við Grænland vera um eða
nærtækur. Ráðherra bregður fyrir
sig í ræðu sinni að tala hlýlega um
fiskverkafólk. Það er til marks um
flækjuna í stöðunni, að fiskverkakon-
an, sem stendur daglangt við vinnu
sína í frystihúsinu, á erfítt með að
skilja, að beitingamaður sem skráður
er á bát og vinnur í skúr undir frysti-
húsveggnum, skuli borga á annað
hundrað þúsund krónum minna í
tekjuskatt en hún af sömu tekjum.
Og allur almenningur á erfitt með
að kyngja því réttlætinu, að maður,
sem með peningum úr opinberam
sjóðum og bönkum gerði út bát í
nokkur ár með misjafnri reisn, eigi
að geta gengið frá þeirri útgerð með
milljónir króna upp á vasann, sem
hann hefur ekki unnið fyrir, en er
andvirði eignar, sem almenningur á
skv. lögum.
Allt er þetta mál flóknara en svo,
að það sé pólitískt mögulegt að leysa
með jafn ferköntuðum hætti í þágu
útvegsmanna sem sjávarútvegsráð-
herra boðar í ræðu sinni. Almenning-
ur í landinu sættir sig ekki við það.
Hafi það einhvern tíma verið hægt,
er sá tími liðinn. Kannski réð sæ-
greifahugtakið þar úrslitum. Það
gripu fjölmiðlar og það greip almenn-
ingur.
Og sá hluti ræðunnar, sem beinlín-
is blés í glæður þess pólitíska vanda-
máls sem felst í vaxandi aðskilnaði
og togstreitu í viðhorfum fólks í dreif-
býli og þéttbýli, var ekki aðeins ós-
kynsamlegur heldur þjóðhættulegur.
Þetta er svið þar sem stjórnmála-
mönnum ber skylda til að bera klæði
á vopn fremur en efna til ófriðar.
Því er það svo, að vilji Þorsteinn
Pálsson sanna fyrir þjóð sinni, að
hann sé alvörustjórnmálamaður,
þrátt fýrir þau áföll, sem hann hefur
orðið fyrir á sínum pólitíska ferli, þá
flytur hann ekki fleiri ræður af því
tagi, sem hann flutti á aðalfundi
LIÚ. Hann íhugar betur sitt mál út
frá sjónarmiðum allra þeirra, sem
hafa hann í vinnu, og beitir kröftum
sínum að því að finna vandamálinu
lausn. Annars er engin pólitísk leið
til að ráða þessu erfiða máli til lykta
með hann í embætti sjávarútvegsráð-
herra.
Höfundur er framkvæmdastjóri
íslenska járnblendifélagsins hf.
innan við 100 milljónir 3 ára nýliðar
á árij en þegar best lét með rek seiða
frá Islandsmiðum voru þeir allt að
500 milljónir. Sambærilegar tölur á
íslandsmiðum eru 100-400 milljónir
3 ára nýliðar á ári. Hafa skal í huga
víðáttu Vestur-grænlenska land-
grunnsins allt frá Hvarfi og norður
undir Disco-eyju. Þetta var á árum
góðs árferðis á Norður-Atlantshafi
eða fyrir 1968, og skilaði sér í allt
að 400.000 tonna ársafla af þorski
við Grænland. Áttu Islendingar
drjúgan þátt í þeim veiðum.
Um 1968 versnaði árferðið í sjón-
um við Vestur-Grænland snögglega
eins og 1965 á norðurmiðum við
Ísland (hitafall í sjónum við Vestur-
Grænland var um 1,3° C), og þor-
skafli hrundi niður í um 40.000 tonn
á ári. Harðri sókn og lélegri nýliðun
í vondu árferði var kennt um. Þorsk-
stofninn við Grænland hefur ekki
náð sér aftur síðan og árferðið í sjón-
um við Vestur-Grænland er áfram
rnjög óstöðugt eins og á morðurmið-
um við ísland. Því má bæta við hér
að sömu sögu virðist mega segja um
Labrador-mið og um Grænlandsmið,
þ.e. minnkandi hlutdeild „hlýs” Atl-
antssjávar og aukin hlutdeild pól-
sjávar hafa rýrt lífskilyrðin fyrir
þorsk á bönkunum vestur þar. í
þessu dæmi öllu eru hrygningar-
göngur þorsks frá Grænlandi til ís-
lands einnig mun ótryggari nú hin
síðari ár en var fyrir 1965-1968.
Þorskafli fyrr og nú
Samantekið, þá hefur þorskafli á
íslandsmiðum fallið úr 500.000 tonn-
um á ári þegar best lét á öldinni í
um 350.000 tonn eða minna. Á
Grænlandsmiðum var fallið úr
400.000 tonnum í 50.000 tonn á ári
eða minna. Engu öðru verður um
kennt í fyrstu en minni nýliðun og
þroska í versnandi árferði, og þá
minni „veiðilendum” eða „beit”
ásamt of mikilli sókn miðað við þess-
ar breyttu aðstæður.
SJÁNÆSTÚÖPNÚ '