Morgunblaðið - 12.01.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. JANUAR 1992
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1992
21

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstraeti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Utilokar ekki
veiðileyfagj ald
Fyrir nokkru birtist í tímárit-
inu Sjávarfréttir viðtal við
Brynjólf Bjarnason, forstjóra
Granda hf. í viðtali þessu segir
hann m.a.: „Deilan um veiði-
leyfagjald er ekkert óeðlileg.
Þetta er hagfræðilegt atriði, sem
snýr að samkeppnisstöðu milli
atvinnugreina. Eg tel hins vegar
ekki eðlilegt að setja slíkt gjald
á sjávarútveginn eins og er. Ef
einhver ofsagróði myndast í
þessari atvinnugrein mun hann
koma fram í greiðslu tekjuskatts
eins og gerist í öðrum atvinnu-
greinum. Ég tel jafnvel koma til
greina, að þessi fyrirtæki greiði
hærri tekjuskatta en almennt
tíðkast, ef það er mat manna,
að óþolandi ágóði verði af starf-
seminni, eftir að tekið hefur ver-
ið tillit til réttlátra arðsemis-
greiðslna til hluthafa. Ég er al-
gjörlega ósammála þeim mönn-
um, sem telja, að hagkvæmni
náist fram með því að setja á
veiðigjald í dag. Hagkvæmnin
mun þvert á móti nást fram með
frjálsu framsali á kvótum. Sjáv-
arútvegsfyrirtæki hafa fjárfest í
fiskiskipum og fyrirtækjum í
þeirri góðu trú, að þau yrðu
ekki skattlögð sérstaklega. Þess-
ir aðilar þurfa að fá arð af fjár-
festingum sínum á næstu árum,
áður en til greina kæmi að leggja
á sérstakt veiðileyfagjald, ef það
yrði talin rétta aðferðin til þess
að ná fram jöfnum starfsskilyrð-
um milli atvinnugreina."
Tímaritið beinir síðan þeirri
spumingu til forstjóra Granda,
hvort hann útiloki ekki álagn-
ingu veiðileyfagjalds sem aðferð
í framtíðinni og hann svarar:
„Nei, það geri ég ekki.“
BREZKI
• menningar-
vitinn og marxistinn
Victor Gollancz, sem
Paul Johnson fjallar
um í fyrrnefndri bók
sinni, minnir að
mörgu leyti á galiharða hugsjóna-
menn íslenzkra marxista einsog
Kristin E. Andrésson. Gollancz
gerðist marxisti af lífi og sál og
hélt trú sinni til streitu framyfir
stríð, en þá tók hann að efast. Að
því leyti var hann ólíkur Kristni og
gamalgrónum íslenzkum menning-
arvitum á vinstra væng. Gollancz
gaf út mörg rit og skrifaði bækur
sem ég kann ekki skil á. Hann þoldi
ekki heiðarleika Orwells og hund-
elti hann alla ævi, að því er Paul
Johnson fullyrðir; reyndi ekkisízt
að varpa rýrð á heiðarleika hans;
gera hann tortryggilegan.
Gollancz stjórnaði bókaklúbb
vinstri manna í Bretlandi. Á þeim
bæ var aldrei dregið í efa að hreins-
anir Stalíns ættu rétt á sér. Sömu
afstöðu höfðu forsvarsmenn Rauðra
penna og Máls og menningar hér
heima. En þeir báru ekki ábyrgð á
neinum óhæfuverkum. Þeir voru
einungis afvegaleiddir og ofstækis-
fullir hugsjónamenn og reyndu að
framfylgja þeirri kenningu sem þeir
trúðu á. Hún hefur nú reynzt hel-
stefna í verki. Rauði djákninn í
Kantaraborg sagði, Guð blessi
bókaútgáfu vinstri manna(!) Ég hef
þekkt klerka hér heima af svipuðum
toga sem lengi hafa verið ótrúlega
hallir undir helstefnuna, þótt þeir
hafi ekki beðið opinberlega fyrir
áróðursvélum hennar.
Gollancz afskrifaði Spánarrit
Orwells og síðar Dýrabæ, eða Fé-
laga Napóleon, einsog sagan hét
fyrst þegar hún kom út á íslenzku
1944. Að öðru leyti hagar hann sér
einnig einsog talsmenn bolsévika
hér heima og er fróðlegt að bera
saman aðferðir hans
og þeirra, svo líkar
sem þær eru. Það er
hryllilegt að svona
óupplýst fólk skuli
hafa öll þessi áhrif,
sagði George Orwell.
Við erum víst fleiri sem höfum
hugsað eitthvað svipað. Mér er til
efs að klíkuskapurinn hafi eitthvað
skánað við kollrak kommúnismans.
Borgaralegir höfundar eru a.m.k.
engir aufúsugestir við veizluborð
hinna útvöldu. Þeir eru miklu frek-
ar einsog hverjir aðrir andófsmenn
og verða það enn um sinn. Hinir
útvöldu bera svo víurnar í Havel
sem félagsbræðurnir austan tjalds
ofsóttu meðan þeir höfðu bolmagn
til. Farsinn er með ólíkindum. En
nú er hann ekki lengur lífshættuleg-
ur, heldur dálítið fyndinn og misk-
unnarlaus. En við ættum að lifa
hann af úr því sem komið er. Svo
er hitt auðvitað hafið yfir allan efa
að lýðræðissinnað fólk, sem telur
sig vinstri sinnað, hefur fulla heim-
ild til að fagna með Havel. í því
þarf ekki að felast neinn tvískinn-
ungur. Og það eru sjálfsögð mann-
réttindi einsog borgaraleg þjóðfélög
bjóða uppá.
SÉR TIL AFSÖKUNAR
• benda marxistar stundum á
að kristindómur sé að áliti kirkjunn-
ar jafn góður þótt jesúítar og aðrir
kaþólskir hryðjuverkamenn miðalda
hafi komið óorði á hann. Þannig
standi hinn eini sanni sósíalisti af
sér alla glæpi Stalíns og Sjáseskj-
ús, því þeir komi kenningunni ekk-
ert við. Slíkir hryðjuverkamenn
hafi komið óorði á marxismann
einsog rónamir á brennivínið, en
hann sé jafn merkileg efnahags-
kenning og þjóðfélagsheimspeki
eftirsem áður. Því sé engin ástæða
fyrir marxista að örvænta eða yfir-
gefa stefnu sína, ekki frekar en
HELGI
spjall
Það eru auðvitað mikil tíð-
indi, að einn helzti forystumaður
í íslenzkum sjávarútvegi talar á
þennan veg. Sennilega er þetta
í fyrsta sinn, sem stjórnandi eins
af stærstu útgerðarfyrirtækjum
í landinu útilokar ekki gjaldtöku
af útgerðinni sem framtíðar-
stefnu í sjávarútvegsmálum. í
þessu sambandi er ástæða til að
undirstrika, að í þeim umræðum,
sem Morgunblaðið hefur staðið
fyrir um þessi málefni, hefur
aldrei verið sagt, að gjaldtaka
ætti að koma til nú þegar. Þvert
á móti hefur Morgunblaðið
margsinnis ítrekað í forystu-
greinum, Reykjavíkurbréfi og
Helgispjalli, að eðlilegt sé að
veita útgerðinni nokkurn aðlög-
unartíma áður en gjaldtaka
hefst.
Alþýðuflokkurinn er eini
stjórnmálaflokkurinn, sem hefur
tekið gjaldtöku af útgerð í
stefnuskrá sína, þótt flokkurinn
hafí að vísu sett þau sjónarmið
fram með öðrum hætti en t.d.
Morgunblaðið. En í þessu sam-
bandi er ástæða til að minna á,
að Jón Sigurðsson, viðskiptaráð-
herra, lýsti þeirri skoðun í grein
hér í blaðinu á sl. ári, að veita
ætti útgerðinni nokkurra ára
aðlögunartíma áður en gjaldtaka
hæfist.
Menn geta deilt um það sjón-
armið Brynjólfs Bjarnasonar, að
útgerðin hafi fjárfest í góðri trú
um núverandi fiskveiðistefnu.
Staðreyndin er auðvitað sú, að
hún hefur alltaf verið svo tíma-
bundin, að bæði tímamörkin og
umræður í þjóðfélaginu gátu
gefið útgerðaraðilum til kynna,
að þeir gætu ekki byggt lang-
tímaákvarðanir á núverandi
löggjöf. Það er hins vegar ekki
aðalatriði málsins heldur hitt,
hvort hægt er að ná sátt í samfé-
laginu um nýja og sanngjarna
fiskveiðistefnu. Fylgi aðrir for-
ystumenn útgerðarinnar í kjölfar
Brynjólfs Bjarnasonar er kominn
grundvöllur til viðræðna.
kristið fólk hafi átt að hlaupa frá
kenningu sinni þegar kvisaðist um
mannúðarleysi kaþólska rannsókn-
arréttarins. Hann hafí verið eitt,
en kristindómur annað. Þannig sé
einnig marxismi og sósíalismi eitt,
en stalínismi annað.
Þetta mætti svosem til sanns
vegar færa að lítt eða óathuguðu
máli. En þegar við skoðum þetta
betur kemur í Ijós að marxistar
hafa lagt alla áherzlu á kenning-
una, allt frá dögum Marx sjálfs,
að hún sé mikilvægari og meira
virði en manneskjan, einstaklingur-
inn. Og þeir hafa einfaldlega haldið
fast við hana í tilraunum sínum
með þjóðfélagið. Nú er þetta til-
raunaleikhús orðið harmsögulegasti
farsi samtímalífs í mörgum löndum.
En farsinn hefur átt sér marga við-
hlæjendur, þótt nú vilji þeir ekki
við það kannast. Dúbcek gerði til-
raun með „mannlegan sósíalisma",
en hann dugar ekki þarsem lýðræði
krefst lýðréttinda; tilaðmynda
frjálsra kosninga. Því var stefna /
Dúbceks úrelt þegar sú þjóðfélags-
alda reis sem skolaði fyrrum fanga,
Havel, inní forsetahöllina. Þá krafð-
ist fólkið ekki „sóstalisma með
mannlegt andlit"; það vildi ekki sjá
neinn sósíalisma; krafðist einfald-
lega frelsis og engar refjar(!) Meira
að segja frelsis í viðskiptum eða
markaðskerfís. Slíkt frelsi er önd-
vert marxisma. En sumir eru víst
farnir að rugla því saman við sósíal-
isma, sýnist mér.
M„BYLTINGIN BEINIST
• ekki gegn Sjáseskjú," segir
einn af forystumönnum byltingar-
innar í Rúmeníu, „hún beinist gegn
kommúnismanum." Þetta kom fram
í frétt frá Timisoara. Og það er
kjami málsins.
M.
(meira næsta sunnudag.)
SL. MIÐVIKUDAG TIL-
kynntu Bush, Bandaríkja-
forseti og Miyazawa, for-
sætisráðherra Japans, að
þeir hefðu komið sér sam-
an um aðgerðir til þess að
_ hleypa nýju lífi í efnahags-
líf iðnríkja heims og hvöttu
önnur ríki í þeim hópi til að fylgja í kjölfar-
ið. Eitt helzta markmið þeirra er að tryggja
lækkun raunvaxta, en vextir voru nýlega
lækkaðir í Bandaríkjunum um eitt pró-
sentustig og vaxtalækkun varð einnig í
Japan. Á sama tíma hafa Þjóðveijar hins
vegar hækkað vexti og neytt flest önnur
Evrópuríki til að gera slíkt hið sama, sem
er fyrst og fremst staðfesting á því, að
þau ríki eru nú á efnahagslegu yfirráða-
svæði þýzka marksins.
Ferð Bush til Japans var fyrst og fremst
farin til að tryggja aðstoð Japana við að
rífa Bandaríkin upp úr þeim efnahagslega
öldudal, sem þau hafa verið í um skeið
og veldur því, að endurkjör Bush síðar á
þessu ári er alls ekki talið öruggt. Tilkynn-
ing bandaríska forsetans og japanska for-
sætisráðherrans er til marks um, að sú
efnahagskreppa, sem við íslendingar erum
í er ekkert einangrað fyrirbæri, heldur
endurspeglar hún efnahagsástand helztu
iðnríkja heims.
Við höfum of ríka tilhneigingu til að
fjalla um efnahagsvandamál okkar án
samhengis við það, sem er að gerast í
nágrannaríkjum og helztu viðskiptalönd-
um okkar. Þegar hins vegar hoift er til
baka verður ljóst, að tímabil efnahagssam-
dráttar á Islandi fer nánast alltaf saman
við kreppur í efnahags- og atvinnumálum
í nálægum löndum. Það hefur verið að
gerast síðustu misserin, það gerðist
snemma á síðasta áratug, einnig um miðj-
an áttunda áratuginn og líka undir lok
viðreisnartímabilsins.
Skömmu fyrir jól kom Alan Greenspan,
aðalbankastjóri bandaríska Seðlabankans,
á fund þingnefndar Bandaríkjaþings í
Washington. Umfjöllun hans þar um efna-
hagsþróun í Bandaríkjunum á sfðasta ára-
t'ug var nákvæm Iýsing á efnahagsþróun
á Islandi á sama tíma. Hann benti á, að
á síðasta áratug hefðu bæði fyrirtæki og
heimili sáfnað miklum skuldum, of miklum
skuldum, og nauðsynlegt væri að þessum
aðilum gæfist færi á að grynnka á þeim.
Hann benti á óhóflegar byggingar fast-
eigna, bæði atvinnuhúsnæðis og íbúðar-
húsnæðis, sem stæðu nú tómar og ónotað-
ar og hefði leitt til verðhruns á fasteigna-
markaði og varaði við því, að endurtekning
yrði á byggingaræði á nýju vaxtarskeiði.
Hann fjallaði um háa raunvexti og halla-
rekstur á bandaríska ríkissjóðnum og var-
aði við því, að gripið yrði til þess ráðs að
auka þann hallarekstur.
Nákvæmlega hið sama gerðist hér á
íslandi á síðasta áratug. Menn töldu sér
alla vegi færa í atvinnulífinu og söfnuðu
skuldum og hið sama gerðu heimilin. Þessi
mikla skuldasöfnun veldur nú stórkostleg-
um vandamálum, ekki sízt þegar háir raun-
vextir hafa fylgt í kjölfarið. Hér hefur
hallarekstur ríkissjóðs verið stöðugt
vandamál. Hér hefur verið byggt alltof
mikið af húsnæði, sem stendur ónotað,
selzt ekki og hefur valdið verulegri verð-
lækkun á fasteignum og þá ekki sízt á
atvinnuhúsnæði. Þessi verðlækkun fast-
eigna leiðir svo til þess, að í sumum tilvik-
um standa veð banka ekki lengur fyrir
skuldum, eins og gerzt hefur á Norðurlönd-
um og í Bandaríkjunum og afleiðingin
verður stórfelld vandamál í rekstri bank-
anna. Hér ræða menn um nauðsyn þess
að rífa efnahagslífið upp úr öldudal og
leita leiða til þess.
í sjálfu sér er eðlilegt, að efnahagssveifl-
ur í helztu viðskiptalöndum okkar segi til
sín hér. Við erum þjóð, sem lifir á útflutn-
ingi og auðvitað hefur það mikil áhrif á
efnahagsstöðu okkar, ef helztu viðskipta-
aðilar lenda í erfiðleikum, sbr. t.d. vanda
síldarsaltenda vegna upplausnar í Rúss-
landi. Verzlunarfyrirtæki hér, sem byggist
á nokkrum stórum viðskiptaaðilum, lendir
auðvitað í erfiðleikum, ef samdráttur verð-
ur í umsvifum viðskiptaaðilanna. Höfum
við hugað nægilega að þessum utanaðkom-
andi áhrifum á efnahagslíf okkar? Öllu
heldur má kannski spyrja, hvort þjóðinni
hafi verið gerð nægilega mikil grein fyrir
þessu samhengi. í því felst m.a., að vel
má vera, að við eigum býsna mikið undir
því, hvaða ákvarðanir voru teknar í Japan
á dögunum vegna þess að leiði þær til
efnahagslegrar uppsveiflu hjá hinum iðnv-
æddu ríkjum heims getum við búizt við
því, að áhrifin komi fyrr eða síðar fram í
okkar efnahagslífi. Mistakist Bandaríkja-
mönnum og Japönum hins vegar að knýja
fram samstöðu um aðgerðir til efnahags-
legrar endurreisnar getur það haft áfram-
haldandi neikvæð áhrif á efnahagsstöðu
okkar.
Á hinn bóginn er ljóst, að sveiflumar
verða meiri hér, bæði lægðir og hæðir, sem
stafar auðvitað af einhæfu atvinnulífi og
því, að svo örsmátt efnahagskerfi sem
okkar þolir einfaldlega verr þau utanað-
komandi högg, sem það verður fyrir. Það
er áreiðanlega einhver misskilningur á
ferðinni í umræðum hér, þegar dregin
hefur verið upp sú mynd, að allt sé í blóma
í nálægum löndum, en allt í svartnætti
hér. Svo er ekki. í Bandaríkjunum og
Bretlandi hefur ríkt efnahagssamdráttur
um nokkurt skeið. Hans er nú byijað að
gæta í Japan og Þýzkalandi og menn eru
ekki á einu máli um hvert framhaldið verð-
ur. Hins vegar standa eitt og eitt ríki upp
úr. Þýzkaland hefur verið í þeim hópi þar
til nú, svo og Danir, sem hafa náð sér
verulega á strik á seinni árum.
Efnahags-
þróun ann-
ars staðar
HJA NAGRANNA-
þjóðum okkar ræða
menn nú um hætt-
una á því, að að-
gerðir til þess að
koma í veg fyrir
meiri kreppu leiði til nýrrar verðbólguöldu.
Sumir eru þeirrar skoðunar, að hættan á
nýrri verðbólguöldu sé meiri en hættan á
aukinni kreppu. Á síðasta áratug var
skuldasöfnun í Bandaríkjunum mjög al-
menn. Hún varð hjá fyrirtækjum, heimilum
og ríkisstjórninni í Washington. Skulda-
söfnunin á þeim tíma varð meiri en hún
hefur nokkru sinni orðið frá því á þriðja
áratugnum þar í landi.
I Bretlandi var skuldasöfnun heimilanna
mest áberandi á síðasta áratug og hið
sama gerðist í Japan en hins vegar ekki
meðal annarra helztu iðnríkja heims, að
því er fram kom í grein í Financial Times
fyrir skömmu. Þetta er athyglisvert í ljósi
þess, að í umræðum hér hefur komið fram,
að skuldasöfnun heimilanna hafi verið
mikil á síðasta áratug og raunar einnig á
síðasta ári. Á árunum 1982 til 1988 juk-
ust skuldir um 57,3% í Bandaríkjunum á
sama tíma og þjóðarframleiðsla þar jókst
um 26,9%. í Japan jókst skuldasöfnun um
55,9% á sama tíma og þjóðarframleiðsla
jókst um 28,3% og í Bretlandi jukust útlán
banka og byggingalánafélaga um 117,4%
á sama tíma og þjóðarframleiðslan jókst
um 24,1%.
Financial Times spyr, hvort nokkuð sé
athugavert við slíka skuldasöfnun og blað-
ið svarar því til að svo sé, ef lántökur og
lánveitingar hafi byggzt á of bjartsýnum
og óraunsæjum áætlunum. Kannast menn
nokkuð við þetta vandamál?! í þessu sam-
hengi íjallar blaðið nokkuð um vaxtamál
og segir, að háir nafnvextir dragi úr
skuldasöfnun vegna mikils kostnaðar við
hana. Síðan segir blaðið: „Fyrir lántakend-
ur geta háir nafnvextir ásamt háum raun-
vöxtum verið það versta af öllu, eins og
lántakendur uppgötvuðu í mörgum ríkjum
rómönsku Ameríku á níunda áratugnum."
Kannast nokkur við þetta?!
Til þess að mæta þeirri efnahags-
kreppu, sem leitt hefur af mikilli skulda-
söfnun, versnandi samkeppnisstöðu iðnfyr-
irtækja, ekki sízt bílaframleiðenda, hruni
fasteignamarkaðar o.s.frv. hafa Banda-
ríkjamenn gripið til verulegrar vaxtalækk-
unar. Sumir telja, að of langt hafi verið
gengið í þeim efnum. Fyrri hluta .síðasta
árs virtist mönnum, sem efnahagsleg upp-
sveifla væri komin af stað þar, eins og
við íslendingar héldum líka og kom raunar

REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 11. janúar
Morgunblaðið/RAX
fram á þessum vettvangi á sl. vetri. Þessi
uppsveifla fjaraði hins vegar út bæði í
Bandaríkjunum og hér. Vestan hafs gætir
nú vaxandi gagnrýni á efnahagsstefnu
Reagans og þá ekki síður meðal repúblik-
ana en demókrata. Menn draga jafnvel í
efa, að hin mikla vaxtalækkun muni duga
til og ræða um skattalækkun til viðbótar.
Þýzkt efnahagslíf hefur verið mjög
sterkt fram til þessa. Nú er rætt um, að
samdráttarskeið sé að hefjast í Þýzka-
landi. Wall Street Journal segir kreppu-
ástand komið í þýzku efnahagslífi, minni
eftirspurn sé eftir þýzkum framleiðsluvör-
um en áður, óseldar birgðir hlaðist upp
hjá fyrirtækjum og verkalýðsfélögin hafa
uppi kröfur um launahækkanir. Þýzki
Seðlabankinn hækkaði fyrir skömmu vexti,
eins og að framan var getið og hefur þar
með sett verkalýðsfélögin upp að vegg.
Þessi vaxtahækkun í Þýzkalandi hefur
mjög verið gagnrýnd af öðrum aðildarríkj-
um Evrópubandalagsins, sem töldu sig
ekki eiga annarra kosta völ en fylgja í
kjölfarið. Vaxtahækkunin hefur verið
gagnrýnd á þeirri forsendu, að hún bygg-
ist á þröngum eiginhagsmunasjónarmiðum
Þjóðveija og taki ekkert tillit til aðstæðna
í efnahagslífi nágrannaríkja. Eina ríkið í
Evrópu, sem máli skiptir, sem hefur ekki
fylgt fordæmi þýzka Seðlabankans, er
Bretland. Hvaða afleiðingar hefur það
haft?
Afleiðingamar eru þær, að í Bretlandi
er nú mjög rætt um hugsanlega gengisfell-
ingu pundsins. Bretar gerðust aðilar að
gjaldeyrissamstarfi Evrópuþjóða fyrir
u.þ.b. 15 mánuðum. Sagt er að sá agi, sem
fylgt hafi þeirri aðild, hafi auðveldað þeim
að lækka verðbólgu úr 11% í 5%. Hins
vegar verða þær raddir nú háværari í
Bretlandi, sem segja, að það hafi verið
mistök að gerast aðilar að þessu sam-
starfi, meðan Bretar voru í efnahagslegri
lægð, þar sem afleiðingin geti orðið sú,
að auka enn á efnahagskreppuna í Bret-
landi. Raunar er því bætt við, að afleiðing-
'in geti einnig orðið sú, að íhaldsflokkurinn
missi völdin vegna þess, að hann ráði ekki
við efnahagskreppuna.
Brezka ríkisstjórnin hefur ekki fylgt
fordæmi Þjóðveija um vaxtahækkun og
raunar má segja, að Bretar séu á milli
steins og sleggju, þar sem Þjóðveijar
hækkuðu vexti en Bandaríkjamenn lækk-
uðu þá. En umræðumar í Bretlandi snú-
ast m.a. um það, hvort Bretar verði að
velja á milli vaxtahækkunar, sem gæti
útilokað möguleika Majors á því að ná
endurkjöri í vor eða sumar, eða gengis-
lækkunar. En það er óneitanlega býsna
langt gengið, þegar Financial Times segir:
„Það er augljóst, að heilbrigð peninga-
stefna má ekki kosta hvað sem er ; eins
og t.d. , að Bretland verði varanlegt
kreppusvæði".
íslenzk
efnahags-
mál í alþjóð-
legu sam-
hengi
VIÐ VERÐUM AÐ
sjá efnahagsvanda-
mál okkar í alþjóð-
legu samhengi. Við
erum að fást við
nákvæmlega sömu
vandamálin og
flestar þjóðir 5 ná-
grenni okkar.
Skuldasöfnun hefur verið mikil hér eins
og í nokkrum öðrum löndum, bæði hjá
fyrirtækjum, heimilum og ríkisvaldi. Það
er nauðsyn á róttækri endurskipulagningu
í atvinnulífi okkar, ekki sízt undirstöðuat-
vinnuveginum, alveg eins og t.d. í Banda-
ríkjunum, þar sem bílaiðnaðurinn er í al-
varlegri kreppu. Við erum ekki eina þjóðin
í heimi, þar sem ríkisvald hefur dælt pen-
ingum í atvinnufyrirtæki og þá ekki sízt
í dreifbýli. Stærsta stálfyrirtæki Bretlands
var fyrir nokkrum dögum að taka ákvörð-
un um að loka verksmiðjum í Skotlandi
og sagt er, að í þeirri ákvörðun sé m.a.
fólgin viðleitni fyrirtækisins til að losa sig
undan afskiptum stjórnmálamanna af
rekstrinum! Hér hefur verið byggt of mik-
ið, sérstaklega af atvinnuhúsnæði, sem
leitt hefur til verðfalls, alveg eins og gerzt
hefur á fasteignamörkuðum í Bandaríkjun-
um, Bretlandi, Noregi, Svíþjóð og sjálfsagt
víðar. Við eigum í stórdeilum um vaxta-
stefnuna,- alveg eins og gerist hjá öðrum
þjóðum. Við erum að kljást við hallarekst-
ur ríkissjóðs alveg eins og Bandaríkja-
menn.
Vandamálin eru þau sömu hér og ann-
ars staðar vegna þess að okkar iitla efna-
hagskerfi er hluti af efnahagskerfi hins
vestræna heims og endurspeglar hinar
stærri heildir. Af þessu leiðir, að við þurf-
um ekki að vera þrúgaðir af þeirri minni-
máttarkennd, að okkur einum hafi mistek-
izt. Við getum líka lært margt af viðbrögð-
um og aðgerðum annarra þjóða. En það
er orðið mjög brýnt, að sérfræðingar okk-
ar og stjórnmálamenn geri þjóðinni grein
fyrir þessu samhengi.
í umræðum um samskipti okkar við
Evrópubandalagið hefur stundum verið um
það rætt, að menn vilji ekki flytja ákvörð-
unarvald í einstökum málum til Brussel
og ekki skal úr því dregið hér. Á hinn
bóginn er alveg ljóst, að við ráðum ekki
ferðinni í efnahagsmálum okkar einir. Það
getur skipt jafn miklu máli, ef ekki meira
máli, hvaða ákvarðanir eru teknar á fund-
um leiðtoga Bandaríkjanna, Japans og
Þýzkalands um efnahagsmál, en hvaða
ákvarðanir eru teknar á fundum ríkis-
stjórnar íslands eða á Alþingi. Uppsveifla
úti í heimi þýðir uppsveiflu hér. Samdrátt-
ur úti í heimi þýðir samdrátt hér. Vanda-
mál okkar er hins vegar að samdrátturinn
verður stundum margfalt meiri hér.
Það er stundum sagt, að forystumenn
þjóðarinnar þurfi að hafa yfirsýn yfir
málefni hennar til þess að taka réttar
ákvarðanir. Sennilega hefur veröldin
breytzt svo mjög, að nú dugar ekki að
hafa yfirsýn yfir málefni íslenzku þjóðar-
innar eingöngu, heldur þurfa þeir, sem við
stjórnvölinn standa, að hafa yfirsýn yfir
efnahags- og atvinnuþróun í öllum hinum
vestræna heimi til þess að taka réttar
ákvarðanir hér heima fyrir.
„ ... velmávera,
að við eigum
býsna mikið undir
því, hvaða
ákvarðanir voru
teknar í Japaná
dögunum vegna
þess að leiði þær
til efnahagslegr-
ar uppsveiflu hjá
hinum iðnvæddu
ríkjum heims get-
um við búizt við
því, að áhrifin
komi fyrr eða síð-
ar fram í okkar
efnahagslífi. Mis-
takist Banda-
ríkjamönnum og
Japönum hins
vegar að knýja
fram samstöðu
um aðgerðir til
efnahagslegrar
endurreisnar get-
ur það haft
áframhaldandi
neikvæð áhrif á
efnahagsstöðu
okkar.“