Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 6

? n
6 C
<-f.o i yjiA.N! r m
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUIVIAR
(TOIATRVniOHOM
SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
'4-
ÁFÆNGIÍS'TFLDUtl/Hvargefur aó líta
svo fjölbreytt mannlíjf
Á svátaballi
suðurafRíó
„ERUÐ ÞIÐ MEÐ á þorpskrána?" spyr smávaxni, brasilíski farar-
stjórinn sem talar skiljanleg'a dönsku. Meira en hægt er að segja
um ferðafélaga okkar, Dani sem koka svo ofan í sig, að lítið skilst.
Danir silja eftir með danska heimabrandara á lofti yfir hótelbar.
Islendingar slást í fylgd með Juan. Stefna á kráarrölt í brasilísku
smáþorpi.
Brasilísk ungmenni standa úti
í kvöldinu og heilsa okkur
brosandi. Renna ýmist inn í rökkr-
ið eða skera sig út úr því. Ung og
falleg sýnishom af kynþáttablöndu
Brasilíumanna.
Þama er liðleiki
og mýkt indíán-
ans, hrokkið hár
og dökk augu Afr-
íkumannsins og
ljósi Portúgalinn.
011 vinna við hótel-
ið og koma frá
ýmsum hlutum
þessa stóra, unga þjóðlands.
Með þeim og hinum smávaxna
Juan göngum við út í myrkrið.
Að baki uppljómað sveitahótel við
„póstkorta-baðströnd“. Að baki
ein dagstund, þegar við máttum
sigla milli óbyggðra eyja. Liggja
í sól á þilfari undir þöndum segl-
um. Stinga okkur í blágrænt haf,
tært eins og gler og synda í land.
Skynja einveru á sandströnd, með
fmmskóg handan við, óravíddir
hafs framundan. (Ævintýri
Róbinsons Krúsó.) Draumaveröld
hreinnar náttúru og lífríkis sem
maðurinn hefur ekki enn náð að
spilla.
Já, við emm búin að sjá þá hlið
sem snýr að ferðamönnum á þess-
um slóðum. Nú er gengið á vit
íbúanna. — Hvernig skyldi vera
að vakna á hveijum morgni inn í
slíka náttúrafegurð? En bakhlið
sviðsins er framundan. Og við fet-
um okkur eftir dimmum moldar-
stígum, eins og á bernskudögum
í þorpinu heima. Regnúði og ég
svo náttblind, að ég hnýt um
steina, hlammast ofan í polla í
opnum bandaskóm.
Húsin í þorpinu birtast eins og
skuggamyndir, með luktartýrur
við hveija útihurð. Engin götuljós.
Og mér bregður, þegar hundahóp-
ur stekkur að okkur og geltir
frekjulega. í fjarska má greina
fjarlægan glymskratta. Við
göngum á hljóðið og erum stödd
á aðalgötu þorpsins.
Opnar framhliðar skuggsælla
kráa með lúið yfirbragð. Slitrur
af ,jólaskrauti“ í lofti, trúlega frá
síðustu kjötkveðjuhátíð. Inn á milli
glittir í fábrotnar sölubúðir, lokað-
ar á bak við stálrimla. Sóðalegt
krot á veggjum. Við stiklum á
milli polla á göturíni. Erum skyndi-
lega orðin hluti af þorpsbúum á
kráarrölti.
Já, við rennum inn í þennan
sérkennilega „kynþátta-suðupott".
eftir Oddnýju
Sv.Björqvins
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR /Ber ekki ab
rannsaka ásakanir um stríbsglcepi?
r
Islenski ættar-
faðmurinn
ÍSLENSKT þjóðfélag er mikið fjölskyldusamfélag. Frá ómunatíð
hafa ættarböndin verið sterk. Menn hafa jafnframt talið sér skylt
að veita ættingjum sínum allt það liðsinni sem þeir hafa mátt.
Þetta hefur í mörgum tilvikum gilt jafnvel þótt ættingjarnir héldu
sig ekki réttu megin við ríkjandi lög og reglur. íslendingar eru
mjög fámenn þjóð, vegna fámennisins finna þeir sterkt til innbyrð-
istengsla. Að hitta landa í útlöndum er nærri því eins og að hitta
nákominn ættingja á íslandi. Með vissum hætti höfum þannig
yfirfært ættartengslin yfirvá alla íslendinga þegar við stöndum
andspænis öðrum þjóðum.
Þá hefur oftar en ekki gilt regl-
an: Einn fyrir alla, allir fyrir
einn. Þetta hefur tekið á sig und-
arlegar myndir á stundum. Safnað
hefur verið fé hérlendis til þess
að koma hingað
heim Islendingum
sem framið hafa
afbrot erlendis og
eiga að taka af-
leiðingum af því.
Helsta röksemdin
fyrir slíku er:
Þetta er jú íslend-
ingur, og það
skilja allir. Stundum hefur þessi
samfélagslega ættrækni þó geng-
ið undarlega langt, t.d. þegar ís-
lensk stjórnvöld hlutuðust til um
að fá framseldan íslending sem
□
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdótf ur
sannað þótti að sekur væri um
stríðsglæpi í Noregi á stríðsárun-
um. Eitt af fórnarlömbum þessa
manns var Leifur Muller, sem
saklaus sat af hans völdum í hin-
um illræmdu fangabúðum nasista
í Þýskalandi.
Þeir sem lesið hafa ævisögu
Leifs og þannig skynjað allar þær
yfirgengilegu hörmungar sem
hann mátti saklaus líða, undrast
þessa ákvörðun íslenskra stjórn-
valda. Fleirum en mér hefur vafa-
laust þótt hún ámælisverð. Eftir
að hafa lesið lýsingar Leifs hef
ég fyrir mitt leyti enga samúð
með nasistum eða handbendum
þeirra, né stríðsglæpamönnum
yfírleitt. Mér varð hugsað til þessa
þegar mál Eðvalds Hinrikssonar
Draumaveröld hreinnar náttúru — Sú hlið sem snýr að ferðamanninum.
Enginn veitir okkur sérstaka at-
hygli. Ljóshært fólk er inn á milli,
með norrænt yfirbragð. Gætu ver-
ið afkomendur evrópskra gullgraf-
ara.
Krakkamir em kurteis og
áhugasöm að kynnast fólki frá
Ijarlægasta norðurhjara veraldar,
eins og Brasilíumenn líta á ísland.
Fjögur tungumál hljóma yfir bjór-
kollum. Portúgalska og íslenska.
Juan bablar sína „góðu“ dönsku.
Og enskan er alltaf ómissandi.
„Eg var einu sinni 2 daga í
Reykjavík og hvílíkur kuldi,“ segir
Juan. (Spurningar um snjóhús og
ísbirni?) — Af hveiju talar Bras-
ilíumaður dönsku? „Ég kem úr
fátækrahverfinu í Ríó (skýring á
rýrum líkamsvexti!) og fór fljótt
að leita að mat og tækifærum.
Fjórtán ára rakst ég á skipstjóra
á dönsku flutningaskipi. Hann réði
mig sem vikapilt og með Dönunum
sigldi ég um heimsins höf. Þeir
styrktu mig í danskan háskóla.
En ég var aðeins einn vetur í
Kaupmannahöfn. Heimþráin og
kuldinn voru að drepa mig.
Ég var heppinn. Flestir Brasiliu-
menn eiga enga möguleika á að
komast út fyrir landsteinana.
Bandaríkin eru gósenlandið sem
unga fólkið dreymir um. En Evr-
ópa er í óraijarlægð, ekki inni á
ferðakortinu!"
Krakkamir taka undir: „Veistu
að það er ólöglegt að eiga erlend-
an gjaldeyri. Spariféð okkar er
læst inni í 1 1/2 ár. Við megum
aðeins taka 10% út eftir þann tíma.
Hugsaðu þér fólk sem ætlaði að
spara fyrir bíl, húsi eða ferðalagi.
Verðbóígan ijötrar okkur við átt-
hagana! — Hvort heldurðu að sé
betra að borga, þegar þú ferð inn
eða út úr strætisvagni?" Mér vefst
tunga um tönn. Þau hlæja og
segja: „Auðvitað er betra að borga
á eftir, þá verður gengið á gjald-
eyrinum betra!“ (Brasilískur
brandari!)
Fjör færist í leikinn þegar líður
á nóttina. Vinsælasta kráin brátt
yfirfull. Allar kynslóðir á dansgólf-
inu. Þorpskarlar standa fyrir utan.
Taka í nefið og fylgjast með.
Gjammandi hundar í slagsmálum
ofan í forarpollum. Og eini sjáan-
legi þorpsbíllinn, fornfáleg, blá
Volkswagen-bjalla skröltir fram
og tilbaka. Af og til ískra hemlar
og valdsmannslegir lögregluþjónar
stika inn. Og sama senan endur-
tekur sig: Kráareigandinn stingur
einhveiju að yfirvaldinu undir
borðið og réttir þeim fleytifullar
bjórkollur. Og leyfið er endurnýjað!
Hvílíkt svið. Ég hafði ætlað
strax aftur á hótelið. En mannlífið
svo litríkt, að erfitt er að slíta sig
frá því. Þarna sitja uppáklæddar
eldri konur þorpsins, stinga saman
nefjum og fylgjast vel með öllu.
Fá sér smádansspor inn á milli
bjórglasa. Þorps-alkinn dansar við
sjálfan sig. Af og til er honum
hent út á strætið, en hann laum-
ast jafnóðum inn aftur! Menn em
góðglaðir, en eru almennt ekki til
vandræða.
Andlit koma og fara. Afrísk,
evrópsk, indíánsk eða allt í senn.
Hvergi hef ég séð svo sterka kyn-
þáttablöndun. En margt í um-
hverfinu minnir mig á Grænland,
þó að lofthitinn hér sé meiri. Lát-
bragð fólksins. „grænlensk“ and-
lit. Og hvernig fólkið reynir að
klæða sig í vestrænum stð. Á upp-
hækkuðum palli yfir dansgólfi sit-
ur gamall, blindur maður. Svitinn
bogar af honum, en hann spilar
samfellt á gítarinn sinn og syngur
af mikilli innlifun.
Tónlist hans kallar á eftir okkur
að dansa nú lengur. Dansa fram
á rauðan morgun. Við erum stödd
í framtíðarlandinu Brasilíu. Og ég
spyr sjálfa mig, þegar ég staulast
tilbaka í náttblindu minni. —
Skyldi kynþáttablöndunin eiga eft-
ir að verða slík eftir nokkra ára-
tugi? — Skyldi kynþáttahatrið þá
heyra sögunni til?
SIDFRÆDI/ Hvab erlygi?
Kenning um fygi
kom upp um daginn. Þá heyrði
ég raddir sem sögðu: Hann er jú
orðinn íslendingur og á hér börn
og barnabörn. Sekt þessa manns
hefur ekki verið sönnuð, en það
er vafalaust heppilegast fyrir
hann og afkomendur hans að
rannsókn á máli hans fari fram.
Sé hann saklaus sannast það
væntanlega, sé hann sekur eru
glæpir hans þess eðlis að hann á
refsingu skilda.
Fyrir nokkrum árum var sýnd
hér í sjónvarpinu mynd um gyð-
ingafjölskyldu sem leitaði hér
hælis skömmu fyrir seinna stríð,
en var hrakin á brott og mátti
líða hinar verstu píslir. Það er
sannarlega dapurlegt ef svo hefur
farið að við höfum hrakið héðan
hundelta sakleysingja. Það væri
óskandi að rannsókn færi fram á
máli Eðvalds svo úr sekt hans eða
sakleysi megi skera.
Víst er aldrei geðfellt að bjóða
fólki í heimsókn undir vináttuyfir-
skyni, en notfæra sér svo grun-
leysi gestsins til þess að misbjóða
honum. Þetta vilja margir meina
að Israelar hafi gert gagnvart
Davíð Oddssyni forsætisráðherra.
í því sambandi skiptir engu þó
skilja megi að þetta var líklega
áhrifaríkasta aðferðin sem ísrael-
ar gátu fundið til þess að vekja
athygli á hjartansmáli sínu. Menn
mega hins vegar ekki láta þetta
glepja fyrir sér. Mál þetta er tví-
þætt og ber að meðhöndla sem
slíkt. Annars vegar era ásakanir
um stríðsglæpi sem ber að rann-
saka, óháð öllum kurteisisreglum.
Hins vegar umdeilanleg fram-
koma við forsætisráðherra sem
er í opinberri heimsókn í öðm ríki.
Við því þarf að bregðast óháð
ásökun vegna stríðsglæpa.
ZARAÞÚSTRA VAR PERSNESKUR spámaður, sem líklega flaugst á
við lygina I kringum 600 f. Kr. Hann sagði, að guð héti Ahura-Mazda
og væri góður, en andstæðan við guð væri Druj, eða lygin. Lygin er
hið illa afl sem stendur í stöðugu stríði við hið góða, sagði spámaður-
inn, en andlit lyginnar er þjónninn illi. Þjónninn lýgur að fólki og
kemur þvi til að vinna ill verk, en án lyginnar megnar hann ekkert.
Zaraþústra sagði, að hið góða og
lygin þreyttu fangbrögð sín
með mönnum og í lokaglímunni
myndu hinir dauðu rísa upp til þátt-
töku. En eftir að mönnum hefur
■■■iHa verið bylt niður á
völlinn, verði þeir
að fara yfir þrönga
brú, til að komast
til Paradísar, og þá
muni koma í ljós
hvort þeir hafi lifað
í lygi eða sann-
leika. Ef lygin veg-
ur þyngra falla þeir
í gínandi hyldýpið undir bnínni.
Sókrates (469-399 f. Kr.) sagði,
að þekkingarskorturinn væri meg-
inástæða illrar breytni. Hann sagði, J
eftir Gunnar
Hersveinsson
að þekkingin ætti að leiða til góðs
og gera menn dyggðuga. Þetta er
ekki rétt hjá honum nema að hálfu
leyti. ímyndum okkur að ástand
mannshugans sé þekkingarleysi. Ef
við fyllum hugann af þekkingu, ætti
það að leiða til góðs, en þekkingar-
leysið sjálft er ekki uppspretta ills,
þeldur lygin. Ef við fyllum hugann
af lygi, gæti það hæglega leitt til
illra verka.
Þekkingarleysið, fáviskan og
dómgreindarleysið hafa löngum
hlotið þann „heiður“ að vera talin
Speki. Lygaskærin
klipptu manninn út
dýraríkinu.