Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 20

20 C MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
m--:_____________________________________________________
AF SPJÖLDUM GLÆPASÖGUNNAR
MYRTIBONDA SINN
Á ROTTUEITRI
Á síðustu öld vakti morðmál eitt mikla athygli í Frakk-
landi, og enn er hægt að finna Frakka, sem hafa svo ákveðn-
ar og andstæðar skoðanir á því, að þeir geta rifist um það
endalaust. Það er ekki aðeins deilt um það, hvort frú Laf-
arge hafi fargað bónda sínum með rottueitri, heldur ekki
síður um ætt hennar og raunverulegan uppruna. Málið hafði
margt við sig, sem höfðaði til forvitni almennings. Um sama
leyti voru dagblöð og vikublöð að ná mikilli útbreiðslu i Frakk-
landi, og grimmileg samkeppni var milli þeirra. Ritstjórar
sáu fljótt, að þarna var feitt á stykkinu og sáu til þess, að
fréttaþorsta lesenda yrði svalað jafnóðum.
Marie Lafarge fyrir rétti, sökuð um að hafa fyrirkomið eiginmanni
sínum með rottueitri. Hún vildi giftast fáguðum og ríkum aðals-
manni, en þessi reyndist skuldugur durtur og durgur.
etta var eiturmorð. Fram undir
þetta hafði reynst örðugt að
sanna neitt í slíkum málum, en
nú hafði læknavísindurn fleygt fram.
Hér var í fyrsta skipti stuðst við
óyggjandi úrskurð eiturefnafræð-
ings, þegar dómur var upp kveðinn.
Einnig kitlaði það forvitni almenn-
ings, að morðinginn var ung kona,
sem hugsanlega var náskyld
konungsættinni. Nákvæmar lýsing-
ar á uppeldi hennar og samkvæmis-
lífi veittu fólki smávegis innsýn inn
5 líf „fína fólksins", þar sem allt var
ekki eins fínt og það átti að vera.
Fólki hefur alltaf þótt gott að
smjatta á slíku.
Ofan á allt saman var þetta virki-
legt „sálfræðidrama", og voru sál-
fræðingar og skáldsagnahöfundar
þeirra tíma meira en fúsir til þess
að láta ljós sitt skína í „álitsgerð-
um“, sem blöðin birtu ... gegn góðri
borgun.
Marie Fortunée Capelle Lafarge
fæddist á Picardie, nyrst í Frakk-
landi, árið 1816 og lést í Ussat-les-
Bains, syðst í Pýreneafjöllum, árið
1852. Faðir hennar var ofursti í
franska hemum, en móðir hennar
var af lágaðli og bar barónessutitil.
Capelle-hjónin litu stórt á sig og
vildu láta aðra líta upp til sín sakir
ættgöfgi. Móðirin vildi teljast til
gamla háaðalsins og gerði til þess
fremur hæpna kröfu. Þannig var
mál með vexti, að móðir frúarinar
var af ýmsum álitin vera laundóttir
hertogans af Chartres, sem var af
hinni allra göfugustu Orléans-ætt,
og meintrar frillu hans, greifynjunn-
ar af Genlis. Madame de Genlis sá
um fræðslu og uppeldi bama í Orlé-
ans-Qölskyldunni og gaf út um dag-
ana hvorki meira né minna en átta-
tíu bækur og bæklinga eftir sig um
kennslumál, uppeldisfræði, kven-
réttindi og margt fleira. Þegar einn
fóstri greifynjunnar af Genlis, Louis-
Philippe af Orléans („Egalité"), var
konungur Frakka 1830, hampaði
Capelle-frúin því óspart, að hún
hefði ekki aðeins hertogablóð heldur
einnig konunglegt blóð í æðum.
Konungsfjölskyldan lét þetta af-
skiptalaust, hafnaði þessu hvorki ná
samþykkti það, og kom sér með lagni
undan því að þurfa að taka afstöðu
til málsins. Almennt þótti ættartala
frúarinnar hæpin og a.m.k. ekki sér-
lega fín, þar eð hún studdist aðeins
við órökstuddan orðróm um meintan
saurlifnað löngu látins hertoga, að
vísu mjög kvenholls, með ungri
kennslukonu í höllinni.
Ýmsir urðu til þess að taka þetta
trúanlegt, eða þóttust gera það, og
auðsýndu hjónunum mikla virðingu
í umgengni. Aðallega var það fólk,
sem langaði til þess að umgangast
háaðalinn, en var ekki í aðstöðu til
þess að komast nálægt honum í sam-
kvæmislífínu. Þá voru Capelle-hjónin
betri en engin. Sumir vildu líka sýna
fulla aðgát í þessum efnum, til þess
að njóta þess síðar, yrði ættarrakn-
ingin viðurkennd. Þetta ýtti enn
undir hégómagimi frúarinnar.
ttir hjónannna, Marie, var í raun
alin upp á fölskum forsendum.
Móðirin vildi láta líta á hana sem
eins konar prinsessu og tók hana
með sér í allar veislur, sem hún gat
troðið sér í, og öll heimboð, sem hún
gat sníkt sér út. í reynd var staða
Capelle-hjónanna í þjóðfélaginu lág,
væri raunsætt á málin litið, og efna-
hagur þeirra leyfði alls ekki þátttöku
í lífí hinna svokölluðu æðri stétta.
Öllu var samt kostað til, til þess að
reyna að fá að vera innan um „fína
fólkið".
Þannig liðu æskuár Marie Capelle
í heimi ímyndana og sjálfsblekkinga
allrar fjölskyldunnar. Um leið og
Marie litla komst á giftingaraldur,
fór móðirin á stúfana til að útvega
henni ættgöfugan og auðugan eigin-
mann. Reyndar mun hún hafa farið
að leggja net sín, meðan Marie var
enn mjög ung. Væntanlegur eigin-
maður varð að vera vel fjáður, því
að efnahagur íjölskyldunnar var orð-
inn bágur. Samt tókst frúnni alltaf
að krafsa sig einhvern veginn fram
úr peningavandræðum, og síðar kom
í ljós, að hún hafði á laun lagt til
hliðar allverulega upphæð, ósnertan-
lega, sem átti að verða heimanmund-
ur Marie. i
Marie dreymdi stóra drauma um
framtíð sína. Henni kom aldrei
annað til hugar en að hún myndi
giftast fríðum og glæsilegum aðals-
manni, vellauðugum. Smám saman
rann hinn hræðilegi sannleiki upp
fyrir henni: Hún var alls ekki út-
gengileg! Margir urðu til þess að líta
á hana og daðra lítillega við hana,
en þegar þeir komust að því, að hún
lifði í óraunverulegum heimi dag-
drauma og ímyndana, hafði aldrei
verið viðurkennd af Orléans-ættinni
og var sennilega skínandi fátæk að
auki, þótt erfítt reyndist að afla
nákvæmra upplýsinga um raunveru-
legan fjárhag fjölskyldunnar, fæld-
ust þeir, flýttu sér í burtu og komu
aldrei aftur. Og vonbiðlum fækkaði,
meðan tíminn hélt áfram að líða ...
Árin liðu, hvert á fætur öðru, og
enn sat Marie biðlalaus í meydómi
sínum. Þegar hún var komin tölu-
vert á þrítugsaldur, án þess að nokk-
ur sómasamlegur biðill væri í aug-
sýn, hljóta þær mæðgur að hafa
verið orðnar all-áhyggjufullar. Marie
var fyrst undrandi, en nagandi efa-
semdakvíði hlýtur að hafa sest að í
hjarta hennar. Spilaborgin var að
falli komin. Síðan létust foreldrar
hennar báðir.
Þá var það, að gömul og vitur
frænka, de Garat að nafni, greip til
sinna ráða. Hún hafði fylgst með
Capelle-frænkum sínum og alltaf
vitað, hve heimur þeirra var falskur
og öryggislaus. Eina takmark þeirra
í lífínu virtist vera að finna ríkan
aðalsmann handa Marie í hjóna-
sængina.
Frænkan var raunsærri. Hún lét
skrá Marie hjá skrifstofum hjóna-
bandsmiðlara í París. Ungmeynni
þótti hin mesta hneisa að þessari
aðferð, en nú hafði frænka gamla
tekið öll ráð í sínar hendur. Þegar
de Garat hafði athugað nöfn og að-
stæður ýmissa „lysthafenda", stað-
næmdist hún við Charles Joseph
Pouch Lafarge. Hún tilkynnti Marie,
að nú væri „sá rétti" fundinn og kom
fyrir ekki, þótt Marie mótmælti
kröftulega og fengi reiðiköst og
gráthviður til skiptis. Samkvæmt
upplýsingum, sem hjónabandsmiðl-
arinn hafði tekið góðar og gildar,
átti Lafarge óðal og miklar jarðeign-
ir í Suður-Frakklandi, auk þess sem
hann ætti og ræki stóreflis járn-
smiðju og hefði verulegar tekjur af
henni. Hann var sagður maður vell-
auðugur. Þarna hefur einhver verið
UngfrúRRi mistúkst að
verða fín hefðarfrú -
en vai múðir hennar
hálfsystir konungs?
fljótfær og óaðgætinn í upplýsinga-
öflun, annað hvort miðlarinn eða
frænkan. Sannleikurinn var sá, að
Joseph Lafarge átti Iitla og illa rekna
járnsmiðju, sem var að gjaldþroti
komin. Oðalið var jörð í niðumíðslu
og höllin hrörlegur steinkumbaldi,
sem vanrækt hafði verið að halda
við, og þar bjó hann með gamalli
móður sinni. Hann var því hálfgerð-
ur „Arni í Botni“, stórskuldugur og
var nú að leita sér að ríku kvon-
fangi. Brúðurin átti að flytja auð í
garð þessa vanhæfa járnsmiðs og
kotbóndadurgs og leysa hann úr
skuldafjörtum. En Marie treysti upp-
lýsingunum og féllst að lokum á að
ganga að eiga þennan ríka óðals-
bónda og verksmiðjuforstjóra, að því
er hún hugði.
Þegar Marie sá tilvonandi brúð-
guma sinn, féll henni allur ketill í
eld. Þetta var þá mikill rumur, digur
og tröllslegur, hálfgerður aulabárður
og ómenntaður, klunnalegur í fram-
göngu, og af honum lagði langar
leiðir hvítlauksstybbu og rauðvíns-
fýlu. Skárri var það nú aðalsmaður-
inn! Ekki vottur af „fínesse" (fínheit-
um)! Hún fékk svo mikið ógeð á
honum við fyrstu sýn, að hún ætlaði
að hætta við allt saman. Frænkunni
tókst hins vegar að leiða henni fyrir
sjónir, að hjónaband mætti ekki
dragast lengur. Hún væri eignalítil
munaðarleysingi, dæmd til þess að
pipra og veslast upp í fátækt, eymd
og volæði. Þetta væri skásti kostur-
inn, sem henni byðist. Biðlarnir
myndu ekki skána með tímanum,
kæmu þeir þá nokkrir. Aumingja
Marie gafst upp fyrir raust skynsem-
innar í munni frænkunnar, og innan
hálfs mánaðar héldu þau brúðkaup
'sitt. Þau héldu nú saman suður á
Frakkland, en á leiðinni gekk Laf-
arge svo fram af Marie með gróf-
gerðri hegðun og groddalegri fram-
komu við hana og aðra, að hún fékk
óafturkallanlegan og varanlegan
viðbjóð á honum. Henni bauð reynd-
ar svo mjög við honum, að þegar
þau komu á áfangastað, þar sem enn
ein vonbrigðin biðu hennar, neitaði
hún með öllu að ganga í eina sæng
með honum. Hún valdi sér herbergi
í „höllinni", dró farangur sinn þang-
að inn og læsti að sér. Þangað lét
hún færa sér mat, en hún neitaði
að tala við nokkum mann, og þaðan
vildi hún ekki fara út. Þótt Marie
geti þess ekki í endurminningabrot-
um sínum, herma aðrar heimildir
(vinnuhjúa), að hávaðarifrildi hafí
orðið milli hennar og mæðginanna,
þegar þau neituðu henni um koppa-
þjónustu, svo að hún varð að ganga
til kamars, en að öðru leyti hafí hún
lokað sig inni og ekki ansað neinum
tilmælum eiginmanns og tengda-
móður.
Illa var nú komið högum frökenar-
innar fínu, sem var allt í einu
orðin innilokuð jámsmiðsfrú langt
úti í sveit. Þegar henni hafði gefíst
gott tóm til þess að íhuga ráð sitt
í nokkra daga, skrifaði hún manni
sínum bréf og smeygði því undir
hurðina. í því sárbændi hún Lafarge
um að lofa sér að fara alfarin burtu.
Hún kvaðst hafa átt sér elskhuga,
sem hefði elt sig suður til Le Glandi-
er, en svo hét jörðin, og hefðist hann
nú við í nágrenninu og væri til alls
vís. Hún skrifaði, að leyfði Joseph
henni að fara óáreittri í friði, án
nokkurra óþægilegra eftirmála,
skyldi hún taka á sig alla sök af
misheppnuðu hjónabandi og allan
kostnað af hjónaskilnaði. Eignir
hennar höfðu færst yfír á nafn hans
við giftinguna, samkvæmt frönskum
lögum, og kvaðst hún ekki mundu
hrófla við því eða reyna að endur-
heimta þær. Hann mætti líka halda
heimanmundinum, en hann var fjár-
hæð, sem hana munaði um og hann
munaði í. Svo klykkti hún út með
því að skrifa, að hún ætti rottueit-
ur, arsenik, í fórum sínum, og myndi
hún sálga sér, með því að taka það
inn, fengi hún ekki að fara í friði.
Tengdamóðirin las bréfíð og tók
síðan að reyna að vingast við Marie
undir yfírskini samúðar og skilnings
á högum hennar. Framan af töluð-
ust þær við með hurðina á milli sín,
en þar kom, að þær voru farnar að
sitja saman í stofu. Ekki leið á löngu,
uns gamla frú Lafarge þóttist vita,
hvemig allt væri í pottinn búið.
Elskuhuginn væri uppspuni. Arsenik
ætti hún kannski falið, en myndi
tæpast alvara með að taka það inn.
Henni fyndist hún hafa tekið niður
fyrir sig; Joseph væri henni ekki
samboðinn. Hana langaði til að leika
menntaða og ríka hefðarfrú, en sæi
ekki fram á tækifæri til þess. Gamla
frúin ráðlagði nú syni sínum að ná
sáttum við Marie með öllum ráðum.
Hann fór að mýkja hana með orðum,
sem móðir hans lagði honum í munn.
Hann hét því að endurnýja húsið og
hefja Le Glandier til fyrri vegs og
virðingar. Hann lagði fram margvís-
legar áætlanir um þátttöku hennar
í samkvæmislífí í héraðinu. Á hans
kostnað myndi hún gangast fyrir
hvers kyns góðverkum, samkomum
og menningarlegum viðburðum, sem
hún myndi stjórna. Hún gæti stofnað