Morgunblaðið - 26.03.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. MARZ 1992
Nýting- orkulindanna
inna.nla.nds eða erlendis?
Fyrri hluti
eftir Bjarna
Jónsson
Veður eru nú válynd. Landsfram-
leiðsla hefur dregist saman síðan
1987 og horfur eru á afturkippi á
árinu 1992. Ástæður þessa langvinna
samdráttar eru í senn heimatilbúnar
og utanaðkomandi. Útflutningstekj-
ur eru mestmegnis reistar á sjávar-
fangi, sem virðist vera að bresta,
e.t.v. vegna rangrar fískveiðistjóm-
unar, enda hefur stjómmálamönnum
löngum verið gjamt að treysta á
brjóstvitið, en hunsa ráðgjöf á fræði-
legum grunni. Heimskreppa virðist í
uppsiglingu. T.d. þurfa Bandaríkja-
menn nú að leita allt aftur til ársins
1939 til sambærilegs á stands á
ýmsum sviðum efnahagsmála. Samt
fæst enn gott verð fyrir físk í Evr-
ópu. Endalok kalda stríðsins og hrun
hins kommúníska heimsveldis, er
náði frá Mið-Evrópu til Kyrrahafs,
hefur þegar valdið miklu umróti á
vestrænum málmmörkuðum. Dæmi
um þetta er álmarkaðurinn, en við
hmn innanlandsmarkaðar Ráðstjóm-
arríkjanna gömlu, sem nam tæplega
4 millj. árstonna, er Rússland nú
aflög^ufært með u.þ.b. 1 millj. árstonn
og flytur þetta magn út á vestræna
markaði. Þetta jafngildir 5-10%
aukningu framboðs þar, og hefur
álverð í kjöifarið hrapað um a.m.k.
40% og stefnir í algert óefni hjá ál-
framleiðendum af þessum sökum.
Til að bæta gráu ofan á svart mun
framleiðslukostnaður iðnaðarins fara
enn vaxandi á næstu árum vegna
aðgerða í mengunarvamamálum,
eins og vikið verður að hér á eftir.
Framtíðarmöguleikar stóriðju
á Islandi
Nú em notaðir á íslandi um 4,4
TWh ( terawatttímar ) af raforku
árlega eða 10% af vel virkjanlegri
vatnsorku landsins; þar af notar
stóriðjan um helming. (Terawatt-tími
er eitt þúsund milljarðar wattíma -
t.d. er raforkuvinnslugeta á íslandi
um 5 TWh/a ( a = ár). GWH er
skammstöfun fyrir gígawatttíma,
sem er einn milljarður wattíma, en
ársraforkunotkun Hafiiarfjarðar er
um 60 GWH. MWH er skammstöfun
fyrir megawattíma, sem er ein millj-
ón wattímar, en ársraforkunotkun
meðalheimilis á íslandi er um 4
MWH. kWh er skammstöfun fyrir
kílówattíma, sem er eitt þúsund
watttímar).
Mest munar um álframleiðsluna,
sem er um 90 þús. árstonn og notar
tæplega 1,5 TWh/a á ári. Ástæða
þess, að mest áhersla er lögð á ál-
framleiðslu á Islandi af stóriðjugrein-
um, er vafalaust sú, að sá iðnaður
þarfnast mestrar orku á hverja fram-
leidda þyngdareiningu, u.þ.b.
16kWh/kg alls. Ef reiknað er með,
að 30 TWh/a séu samkeppnishæfir
og yrðu nýttir til álframleiðslu, væri
unnt að framleiða á íslandi tæplega
2 millj. tonna af áli árlega. Þetta er
um 10% af heimsframleiðslunni um
þessar mundir.
Eru einhver líkindi til að svo verði?
Sé litið á framvindu mál varðandi
Atlantál, sem í lokaáfanga átti að
geta framleitt um 20% af ofan-
greindu hámarksmagni, virðast lík-
indin ekki mikil nú um stundir.
Öðru mikilvægara um staðarval
fyrir nýjar álverksmiðjur og er ódýr
raforka úr „hreinum" orkulindum.
Þess vegna eru önnur vatnsorkulönd
skæðustu keppinautar íslendinga um
ný álver. Sem dæmi má nefna Ven-
esúela, sem hefur uppi áform um að
margfalda sína framleiðslugetu og
komast upp í 2 millj. árstonna. Ven-
esúela getur boðið mjög hagstætt
raforkuverð.
Gríðarleg óvirkjuð vatnsorka er til
í heiminum. Búist er við að árleg
raforkuvinnsla úr vatnsorku muni
tvöfaldast á árabilinu 1991-2020 og
fjórfaldast fram til ársins 2070, sem
er aukning um 6 þús. TWh eða 60
EJ olíuígildi ( J er grunneining raf-
orku = joule, sem jafngildir wattsek-
úndu. EJ stendur fyrir etajoule =
1018 Joule, og GJ stendur fyrir gíga-
joule: 109 j) (1). Þettajafngildir með-
alaukningu um 75 TWh á ári eða
3-4%
Spáð er tæplega 80% aukningu
jarðgasvinnslu á næstu 40 árum og
allt að þreföldun kolanotkunar á 80
)Ve$ainiíaureni

Kynning
á nýju vor- og sumarlitunum í
. 'v ''7A
°° Laugavegi 80 1
Þórunn Jónsdóttir, förðunarfræðingur, veitir ráðgjöf
um förðun og liti.
í dag, fimmtudag, frá kl. 12-18 og
á morgun, föstudag, frá kl. 12-18.
Tekið er við tímapöntunum í síma 611 330 ef óskað er.
Bjarni Jónsson
„ Dæmið sýnir að hrá-
álsiðnaðurinn gæti enn
átt eftir að dafna og þá
þarf að beita fjölþætt-
um úrræðum, til að laða
hann til landsins, því að
orkuverðið er greini-
lega ekki eins sam-
keppnishæft og margur
hefur haldið.“
árum, aðallega í svokölluðum þróun-
arlöndum.
Af þessari upptalningu má ráða,
að nægt orkuframboð verður um
fyrirsjáanlega framtíð til raforku-
vinnslu. Sá er hins vegar hængurinn
á, að megnið af orkubirgðunum
mengar umhverfíð við nýtingu, t.d.
kol og olía, eða veldur slysahættu,
t.d. geislavirkur úrgangur kjarnorku-
vera.
Nú þykir margt benda til, að auk-
ið magn sk. gróðurhúsalofttegunda
í andrúmsloftinu af mannavöldum
muni valda loftslagsbreytingum á
jörðinni og straumbreytingum í út-
höfum. Stórvirkasta gróðurhúsaloft-
tegundin er koltvíildi, C02. Það hefur
aukist í andrúmsloftinu úr 280 ppm
(milljónustu hlutar) árið 1800 í 315
ppm árið 1960 og í 350 ppm árið
1990 (1 ppm = 1 af milljón) eða um
25%. Vöxturinn er nú 4-5 ppm á
ári eða 1,3%. Meðalhitastig á jörð-
inni er nú um 15°C. Um árið 2030
er búist við, að magn C02 í andrúms-
loftinu hafí tvöfaldast frá upphafs-
gildi og hafí náð 560 ppm, verði
ekkert að gert. Útreikningar benda
til, að þetta muni valda hitastigs-
aukningu um 1,5 - 4,5°C (1), sem
gæti þýtt 18°C meðalhitastig á jörð-
inni árið 2030. Þó að ekki séu allir
á þessu máli, eru menn samdóma
um, að slík hitastigsbreyting mundi
valda gríðarlegri röskun á jörðinni,
og því hafa margar þróaðar þjóðir
bundist samtökum um að stöðva
aukningu á losun C02 þannig að
árið 2000 verði hún svipuð og árið
1990. Liður í þessum áformum er
skattlagning kolvetnaeldsneytis, að-
allega olíu og kola, til raforkufram-
leiðslu. í EB eru uppi bollaleggingar
um C02 skatt á kolefnisbrennslu.
Miðað við olíubrennslu jafngildir
hann um 13 mill/kWh (mill er þús-
undasti hluti úr Bandaríkjadal), og
þýðir þessi skattlagning um 70%
hækk ’n breytilegs kostnaðar olíu-
kyntra orkuvera og jafnvel enn hærri
fyrir kolakynt orkuver. Gaskynt
orkuver sleppa sennilega að mestu.
Þar sem vegið meðalorkuverð til ál-
vera í hinum vestræna heimi er
15-20 mill/kWh (2), er ljóst, að slík-
ur skattur mundi torvelda mjög sam-
keppnisaðstöðu álvera, er fá raforku
úr kolefniskyntum orkuverum. I Evr-
ópu nemur slík raforkuvinnsla til ál-
vera nú um 36 TWh/a og jafngildir
um 2,2 millj. árstonna af áli. Það er
því senniliegt, að á næstu árum auk-
ist verulega eftirspurn í Evrópu eftir
raforku úr „hreinum" orkugjöfum.
Líklegt er, að kjarnorka verði flokkuð
til slíkra orkugjafa.
Vinnslukostnaður raforku í kjarn-
orkuverum markast af hönnun kjarn-
orkuveranna og öryggiskröfum, en
er vart yfir 40 mill/kWh um þessar
mundir. Eftir C02 skatt verða kjarn-
orkuver hagkvæmari en kolakynnt
orkuver. Raforkuvinnsla úr vatns-
orku er hins vegar mun ódýrari. í
V-Evrópu er vatnsaflið fullnýtt,
nema í Noregi og Svíþjóð og á ís-
landi. í Noregi kostar afgangsorka
til stóriðju á bilinu 9-27 mill/kWh
eftir árferði, og ríkisveitan selur for-
gangsorku til álvera á um 10-20
mill/kWh.
Hver er samkeppnisstaða ís-
lenskra fallvatna, sem að magni til
(44 TWh/a) samsvara innan við 0,5%
}
>
>
>

Husqvarna
TILBOÐSDAGAR
Huskylock 360D Huskystar S60
Verð kr. 33.820.- stgr. Verð kr.23.655.- stgr.
REYNSLA - ÞJÓNUSTA - NÁMSKEIÐAHALD

VÖLUSTEINNh
Faxafen 14, Sími 679505
af vel virkjanlegri vatnsorku heims-
ins? Áætlað er, að stofnkostnaður
virkjana og flutningsvirkja vegna
sölu 30 TWh/a til stóriðju nemi um
550 milljörðum króna eða 10 millj-
örðum Bandaríkjadala. Við 7% árs-
vexti og 40 ára afskriftartíma svarar
þetta til kostnaðarverðs að jafnaði
1,4 kr/kWh eða 25 mill/kWh. f byij-
un er e.t.v. um 20% ódýrari kosti að
ræða en nemur meðalkostnaðinum.
Vitað er, að yfir 80% af áliðnaði
hins vestræna heims greiðir lægra
orkuverð en 25 mill/kWh. Meðalverð-
ið er líklega 15-20 mill/kWh, og ný
álver með tiltölulega háan fasta-
kostnað eru nánast undantekningar-
laust reist, þar sem mjög hagkvæmt
orkuverð er í boði, oftast frá vatns-
eða gasorkuverum. Það er „barist“
um þessar fjárfestingar og vitað er,
að lág „kynningarverð" eru sums
staðar boðin, t.d. í Kanada og Ve-
nesúela u.þ.b. 10 mill/kWh.
Á árinu 1991 kom upp ný staða
á hráálsmarkaði. Þá jókst framboðið
á vestrænum mörkuðum um 0,8
millj. tonn og jafnframt minnkaði
eftirspurn vegna samdráttar í efna-
hagslífi Vesturlanda. Þetta ójafn-
vægi gæti haldist þar til innanlands-
notkun í Rússlandi vex á ný. Álverð
um þessar mundir er um 1.200
USD/t (Bandaríkjadalir tonnið) og
sveiflast á bilinu 1.000-1.400
USD/t, en til samanburðar var það
að meðaltali um 1.800 USD/t á árun-
um 1986-1990. Víðast hvar skortir
rekstrargrundvöll fyrir álver á meðan
álverð er undir 1.500 USD/t, en þó
er meðalframleiðslukostnaður álvera
í Venesúela, Kanada og Ástralíu
undir 1.300 USD/t. Ætla má, að
framleiðslukostnaður (breytilegur +
fastur) nýs meðalstórs (150-250
þús. t) álvers á íslandi sé a.m.k.
1.650 USD/t. Af framansögðu um
orkuframboð er ljóst, að hörð sam-
keppni getur orðið um ný álver, þeg-
ar álverðið hækkar aftur. íslensk
raforka virðist standa höllum fæti
gagnvart ódýrustu vatnsorkulöndun-
um, en önnur atriði geta ráðið úrslit-
um um staðarval. Til að spara orku
-í samgöngugeiranum er nú leitast
við að létta farartæki. Sem dæmi
má taka bíla, en af þeim eru árlega
framleiddar tæplega 50 milljónir. Til
að létta bíl um 100 kg þarf 82 kg
af áli eða alls um 4 milljónir tonna,
sem jafngildir 20% stækkun heims-
markaðarins. Dæmið sýnir að hrá-
álsiðnaðurinn gæti enn átt eftir að
dafna og þá þarf að beita fjölþættum
úrræðum, til að laða hann til lands-
ins, því að orkuverðið er greinilega
ekki eins samkeppnishæft og margur
hefur haldið.
(1) Word Energy Outlook by Ðr. J.S. Fost-
er, Orkuþing nóv. ’91.
(2) Samkeppnishæfni (slenskrar raforku,
Jóhann Már Mariusson, Orkuþing. nóv. ’91.
Höfundur er
rafmagnsverkfræðmfrur og
deildarstjóri hjá íslenska
álfélaginu í Straumsvík.

SVFÍ gefur út blað:
„Vöm fyr-
ir börn“
i
i
%
I
I
í TENGSLUM við átak Slysavarn-
afélags íslands „Vörn fyrir börn“
hefur félagið gefið út sérstakt
blað, sem er helgað þcssum mála-
flokki. Biaðinu er ætlað að vekja
áhuga og athygli almennings og
stjórnvalda á nauðsyn eflingar
slysavarna barna.
í frétt frá SVFÍ segir: „Vart þarf
að endurtaka þá staðreynd að á Is-
landi verða fleiri slys á börnum, hlut-
fallslega, en þekkist í nágrannalönd-
unum. Slysavarnafélagið vill leggja
sitt af mörkum til að draga úr þess-
ari háu slysatíðni og hefur m.a. leit-
að samstarfs við bæjarfélög um út-
tekt á opnum svæðum, innan stofn-
ana og víðar í þeim tilgangi að fjar-
lægja slysagildrur.
Þetta starf hefur gengið vel og
er nú unnið að því, að gera forskrift
fyrir önnur bæjarfélög. Þá hefur það
nú gerst, að Slysavarnafélagið og
Rauði kross íslands, hafa ákveðið
að taka höndum saman um þetta
verkefni þ.e. „Vörn fyrir börn“.
Blaðið er fjölbreytt af efni og get-
ur helstu þátta í slysavörnum barna.“
I
I
t
i
}