Morgunblaðið - 02.06.1992, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚNÍ 1992
Þetta er mikill happadagur
í lífi mínu ...
Ast er...
1-18
að skipta sér ekki af
aksturslagi hennar.
TM Heg. U.S Pat Oft.—aH rights reserved
c 1992 Los Angeles Times Syndicate
Er ekki hægt að skera niður
þessar lífsnauðsynjar, eða
hvað?
BREF TIL BLAÐSINS
Aðalstræti 6 101 Reykjavík - Sími 691100 - Símbréf 691222
Þjóðernishyggja Islendinga II
Frá Jóhanni Haukssyni:
í Hb föstudaginn 27. mars svar-
aði Arni Bergmann grein minni
„Þjóðernishyggja íslendinga“ sem
birtist í Morgunblaðinu 19. mars
með pistli sem hann kallaði „Upp
með almennilega þjóðernis-
hyggjul". Ég sé mig knúinn til að
svara Arna, skýra betur það sem
hann misskilur og benda honum á
villur í máli hans. Þetta er nauð-
synlegt vegna mikilvægis þess sem
um er rætt, en þjóðernishyggja
hefur gríðarleg áhrif á hugsun
okkar og beinlínis stýrir henni í
vissum tilfellum.
Þjóðernishyggja er í sem fæst-
um orðum samanburður á „okkur“
og „hinum“, þar sem „við“ erum
betri og þar sem „við“ erum þjóð.
„Við“ skyldum þá veijast „hin-
um“, ekki blandast þeim o.s.frv.
Heildirnar sem bornar eru saman
eru nokkuð sem kallað er þjóð, en
eins og ég sýndi í fyrri grein fyrir-
finnst engin ákveðin skilgreining
á þjóð, og mun ég ekki endurtaka
það hér.
Ættjarðarást er á hinn bóginn
það að mönnum þyki vænt um
land sitt og lífsaðstæður. Að því
þyki það sem er í kringum það
gott. I ættjarðarást felst hins veg-
ar ekki samanburður á „okkur“
og „þeim“. Ég legg áherslu á
þennan greinarmun á þjóðernis-
hyggju og ættjarðarást því hann
er mjög mikilvægur.
En snúum okkur að grein Árna.
Hann segir réttilega að saman-
burður á „okkur“ og „hinum“ sé
feiknagamall, en það sem er nýtt,
þ.e. frá 19. öld, er að talað er um
þjóðir og þær bornar saman. Áður
vorum við Austfirðingar í kepgni
við Vestfirðinga, nú erum við ís-
lendingar „betri“ en Tyrkir. Áður
áttu Alsacebúar ekkert sameigin-
legt með Bretónum, eftir standa
þeir saman í hatrammri baráttu
gegn Þjóðveijum, næstu nágrönn-
um Alsacebúa.
Árni segir menn skulu muna
að „þjóðernishyggja (ekki síst
smærri þjóða)... er alls ekki byggð
á því að þær telji sig betri en aðr-
ar. Heldur á hinu: að þær séu líka
menn, að þær þurfi ekki að
skammast sín ..." Ennfremur,
„þær ... freistist ekki til að
smeygja sér inn í aðrar og stærri
heildir með því að fyrirlíta sinn
arf og gleyma honum“. Síðar í
pistlinum segir hann þjóðernis-
hyggju vera snaran þátt í lýðræði
í heiminum, og að ef hennar nyti
ekki við munu smáþjóðir gefast
upp á því að vera til. Ég gæti
ekki verið meira ósammála. Árni
ruglar hér saman þjóðernishyggju
og föðurlandsást (eða ættjarðar-
ást) og að auki er hann með kynd-
uga meinloku.
Það kemur þjóðernishyggju
ekkert við að vera stoltur og ör-
uggur, að telja sig mann. Þó að
maður sé ekki þjóðernissinni er
langt frá því að maður vilji nauð-
synlega smeygja sér inn í stærri
heildir (hann er sjálfsagt að tala
um EB), það þýðir einungis að er
maður vegur og metur hvort rétt
sé að „smeygja“ sér, þá setur
maður þjóðemi einstaídinga ekki
á vogarskálamar. Til dæmis skipt-
ir þá ekki máli hvort ábúandi á
dalbút á Vestfjörðum heiti Jón
Ásgeirsson eða Jorgen Schmidt.
Það er rangt að segja að þó að
maður sé ekki þjóðernissinni hljóti
maður að fyrirlíta arf sinn og
gleymi honum („arfur“ er þá verk
Islendinga fyrr á tímum). Halldór
Laxness hefur skrifað stórkostleg-
ar bækur, þær væm engu síðri
þó að hann hefði fæðst í Finn-
landi, alist upp í Kenýa, skrifaði
á ferðalögum um heiminn og sest
síðan að í Brasilíu eða í Alaska.
Verk Snorra Sturlusonar breytast
ekki eftir því hvort hann er talinn
íslendingur eða Norðmaður. Beet-
hoven, Hugo og Shakespeare voru
miklir listamenn. Verk þeirra væru
í engu betri, né verri, þó, þeir
hefðu fæðst og borið beinin á ís-
landi.
Það er rétt að þjóðernishyggju,
eins og kristni eða alþjóðahyggju,
má brúka á allan hugsanlegan
máta. Notkun á þessum fyrirbær-
um þarf ekki að segja mikið um
eðli þeirra, og þess vegna vil ég
ekki ræða það nú. Það er jú fyrir-
bærið í sjálfu sér og eðli þess sem
okkur er umhugað um.
Árni misskilur mig og les úr
grein minni að ég haldi því fram
að engar þjóðir séu til. Það skal
þó viðurkennt honum til málsbóta
að misskilningur hans er ekki
nema hálfur. Þjóðir eru ekki til í
neinum hlutlægum skilningi, ekki
er hægt að staldra við, benda og
segja „þetta er þjóð!“ Þjóðir eru á
hinn bóginn til í hugum þeirra sem
trúa að þær séu. Vegna þess að
við mannverur erum gerendur í
þessum heimi og í huga okkar eru
þjóðir, þá eru þjóðir raunverulegar
stærðir í okkar sögu. Þjóð er til
vegna þess að við trúum því að
svo sé. Um leið og fólk hættir að
gera það hverfur þjóðin. Fyrr á
öldum var það algildur sannleikur
að jörðin væri flöt, og hún var það
fyrir flest. Svo er horfið var frá
þessari skoðun hætti jörðin líka
að vera flöt. Ef íslendingar hafa
trúað að Gunnar á Hlíðarenda
hafi verið þrír metrar á hæð og
hafi orðið 300 ára gamall, þá var
það staðreynd fyrir þeim. Sama
máli gegnir um þjóðina nú á tím-
um, hún er til svo lengi sem við
trúum að svo sé, síðan hættir hún
að vera tij.
Mergurinn málsins er sá að
þjóðernishyggja er tilfinning, ekki
staðréynd, og eins og ég hef sýnt
fram á, neikvæð tilfinning og
vond. Tilfinningar eru nauðsynleg-
ar, þær eru jú eitt af því sem gef-
ur lífinu gildi, en við skulum kapp-
kosta við að halda í þær góðu og
kasta hinum frá okkur. „Aldrei á
að taka mark á skoðun sem ekki
eru fullnægjandi rök fyrir“ hafa
góðir menn sagt. Því síður skyld-
um við taka mark á skoðun sem
ekki er byggð á neinum rökum
en einungis á tilfinningum, allra
síst ef tilfinningarnar eru slæmar.
Þess vegna ber okkur að henda
frá okkur skoðunum byggðum á
þjóðemishyggju en taka til okkar
skynsamleg rök og byggja á þeim.
JÓHANN HAUKSSON
nemi í stjórnmálafræði
og heimspeki
Seljavegi 3a, Reykjavík
HÖGNI HREKKVÍSI
Víkyerji skrifar
Islenzk kona, sem búsett er í
Brussel hafði orð á því við
Víkveija fyrir skömmu, að tónlist-
arlíf þar í borg væri blómlegt, en
þó ekki eins fjölbreytt og í Reykja-
vík. Þessi orð segja mikla sögu.
Brussel er að verða ein af mið-
stöðvum Evrópu. í því samhengi
er Reykjavík smábær á útkjálka.
Samt er tónlistarlíf í Reykjavík
fjölbreyttara en í borg, sem gerir
tilkall til að verða höfuðborg Evr-
ópu.
Þetta eru heldur engar ýkjur.
Menningarlíf er ótrúlega fjöl-
skrúðugt hér í höfuðborginni og
þá ekki sízt tónlistarlíf. Þetta er
auðvitað verk þeirra fjölmörgu vel
menntuðu tónlistarmanna, sem
hér starfa, en það er frjósamur
jarðvegur hjá almenningi á ís-
landi, sem sækir bæði tónleika og
aðra menningarviðburði af áhuga
og krafti.
Stundum er haft orð á því, að
íþróttir séu fyrirferðarmiklar í
þjóðlífi okkar. Lesendakannanir,
sem Morgunblaðið hefur látið gera
benda til þess, að blaðaefni um
menningarmál sé meira lesið en
blaðaefni um íþróttir. Vissulega
er íþróttaefni mikið lesið en menn-
ingarefni er lesið af stærri hóp
lesenda samkvæmt þessum könn-
unum.
xxx
Næstu tvær vikurnar verður
mikið um að vera á tónlistar-
sviðinu, í leikhúsunum og í öðrum
þáttum menningarlífsins vegna
Listahátíðar, sem nú stendur yfir.
Listahátið fór vel af stað sl. laug-
ardag. Sænski tenórinn Gösta
Winbergh sló í gegn á tónleikum
í Háskólabíói á laugardaginn.
Þetta er einstaklega fágaður og
agaður söngvari og gaman að
fylgjast með því, hvernig hann
vann smátt og smátt hug og hjörtu
áheyrenda.
Flutningur hans á aríu úr Lo-
hengrin Wagners var glæsilegur
en jafnframt áminning um, að það
er alltof sjaldgæft að verk Wagn-
ers eða þættir úr þeim séu flutt
hér.
XXX
að var skemmtilegt að kynn-
ast þessum hógværa sænska
tenórsöngvara, sem ekki vill láta
líkja sér við Jussi Björling sam-
kvæmt samtali við hann hér í blað-
inu sl. laugardag vegna þess að
„það er aðeins til einn Björling og
slík rödd mun aldrei heyrast á ný“.
En m.a.o.: það er orðið of langt
síðan Kristján Jóhannsson hefur
sungið hér á íslandi. Vegur hans
fer stöðugt vaxandi og æskilegt,
að landsmenn fái tækifæri til að
fylgjast með framþróun hans. Það
er líka tímabært að gefa út fleiri
hljómdiska með söng Kristjáns hér
heima. í slíkum upptökum eru
fólgin mikil menningarverðmæti
eins og útgáfur á m.a. söng Stef-
áns íslandi og Maríu Markan eru
til marks um.