Morgunblaðið - 03.09.1992, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1992
33
NEYTENDAMAL
A
Iblöndunarefni í
mat — ný viðhorf
Áhyggjur væru minni ef gætt væri hófs við matarborðið.
Á SÍÐUSTU árum hefur mikill
áróður verið rekinn fyrir
neyslu á fitulitlum og sykur-
snauðum mat til verndar starf-
semi hjartans, betri heilsu og
góðu útliti. Fólki er því meira
umhugað um heilsu sína og
næringarástand en áður var. I
kjölfarið hafa komið fram
auknar kröfur um aukið fram-
boð á fitulitlum og kaloríu-
snauðum mat. Fremur en að
breyta matarvenjum sínum,
þannig að fæðan innihaldi
minna af náttúrulegum sykri
eða fitu, hafa neytendum gert
kröfur um aukið framboð af
kaloríusnauðum mat en með
sams konar bragði og maturinn
sem það er vant að borða.
En svo framleiðendur geti upp-
fyllt kröfur neytenda um kaloríu-
snauðan mat og viðhaldið um leið
því æskilega bragði og eiginleik-
um sem fita og sýkur gefur matn-
um, verður að gera heilmiklar
breytingar á samsetningu og
framleiðslu matvælanna. Og til
þess að það sé hægt verður að
umbreyta fæðunni og nota íblönd-
unarefni. Það hefur verið gert og
er unnið að því að breyta og bæta
mörg þessara íblöndunarefna.
Neytendur virðast gleypa allar
nýjungar á sviði nýrra aukefna
gagnrýnislaust. En nú í ágúst
lýstu samtök bandarískra mat-
reiðslumeistara opinberlega yfir
áhyggjum sínum vegna aukinnar
notkunar gerviefna í matvæli.
Þeir segjast í raun ekki hafa hug-
mynd um hverju þeir séu að mat-
reiða úr, hvers konar mat þeir séu
að gefa fólki eða hvaða áhrif hann
komi til með að hafa á neytend-
ur. í kjölfarið vöktu bandarísku
læknasamtökin athygli fólks á
því, að með því að sniðganga alla
fitu í mat geti komið fram aðrir
sjúkdómar eins og heilablóðfall
og jafnvel hjartasjúkdómar.
Eðlilegt magn fitu er líkaman-
um nauðsynlegt til vaxtar og við-
halds frumna. Raunar veit enginn
hver áhrif þessa næringarsnauða
fæðis hefur á neytendur þegar til
lengri tíma er litið. Neyslan á
þessum íblöndunarefnum er
geysilega mikil og fer vaxandi.
Af þessum efnum eru gervisætu-
efni stærsti flokkurinn, sala á
þeim nemur tæpum 2.000 millj-
örðum króna á ári og jókst um
88 milljarða króna 1991. Einnig
er talið að mikil aukning verði á
næstu árum á framleiðslu efna
sem koma í stað náttúrlegrar fitu.
Hin nýju efni eru unnin úr prótín-
um eða gerviefnum í gervifítu sem
er neytandanum lítt meltanteg.
í ÞÚSUNDIR ára hafa konur
þjáðst af ógleði á fyrstu þrem
mánuðum meðgöngutímans.
Læknar og vísindamenn hafa
talið að ógleðin stafaði af horm-
ónabreytingum vegna þungun-
arinnar. Nú hefur ný skýring
litið dagsins ljós, sett fram af
Margie Profet líffræðingi og
prófessor við Kaliforníuhá-
skóla.
Profit segir að ógleði hjá konum
á fyrstu þrem mánuðum meðgöngu
sé eðlileg viðbrögð líkamans til að
Þessi gervifíta er þegar komin
inn í fjölmargar matvælategundir
vestan hafs, eins og frosna ábæt-
isrétti, salatsósur, majonessósur
og mjúka osta. Gervifítan reynist
misjafnlega. í nokkrum tilfellum
er þeirri spurningu enn ósvarað
hvort hún sé neytendum skaðlaus.
Þá er sérstaklega átt við þá gervi-
fítu sem nota á til steikingar, þar
sem um getur verið að ræða
neyslu einstaklingsins á umtals-
verðu magni. Sumar þessar gervi-
fítutegundir hafa enn ekki fengið
opinbert samþykki til víðtækrar
vernda fóstrið gegn náttúrulegu
eitri úr plöntum og bakteríum í
fæðunni. Hún segir að fæðuteg-
undir sem valdi vanfærum konum
ógleði eða óbeit, eins og kaffi, te,
krydd, beiskt eða sterk lyktandi
grænmeti og kjöt sem ekki er leng-
ur ferskt, sé hlaðið efnasambönd-
um sem hafí hverfandi lítil áhrif á
fullorðna en geti valdið fóstursk-
aða eða jafnvel fósturláti. Helstu
eitranir verða vegna beisks bragðs
og sterkrar lyktar. Hún segir enn-
fremur, að fímm mismunandi
notkunar, og ekki hafa allir réttir
úr gervifitu náð hylli almennings.
Neytendum nægir ekki að fæð-
an sé fitusnauð hún þarf einnig
að bragðast vel og helst að vera
ekki síðri að gæðum en venjulegur
matur. Bragðefnaiðnaðurinn hef-
ur því orðið að þróa nýja tækni
til að útbúa ný bragðefni. Þessi
nýju bragðefni er nú þegar að
fínna í mjólkurvörum, kjötvörum,
sjávarréttum, bökunarvörum og
fjölmörgum öðrum nýjum vöru-
tegundum sem ekki hafa þurft
bragðefni áður. Bragðefni eru
rannsóknir hafí leitt í ljós að konur
sem þjást af uppköstum eða ógleði
á fyrstu mánuðum meðgöngu, hafí
sjaldnar fósturlát en þær konur
sem fínna lítið fyrir ógleði á með-
göngutímanum.
Professor Profet rekur þessa
þróun í kafla í nýrri bók um aðlög-
un heilastarfsemi sem grundvöll
mannlegrar hegðunar. Hún telur
að þróunina megi rekja 1,5 milljón-
ir ára aftur í tímann þegar for-
mæður urðu að leggja sér til
munns nánast hvað sem var. Þær
nauðsynleg í þessi matvælin
vegna þess að minni fita, sykur
og salt dregur úr bragði matarins
og það verður ekki bætt með þeim
efnum sem koma eiga í stað hinna
náttúrulegu efna. í matvælum
sem eru fítusnauð þarf ekki að-
eins að koma í veg fyrir tap á því
bragði sem fylgir fítunni í matn-
um heldur missa þau einnig
ákveðna eðliseiginleika. Fitan
flytur fituuppleysanleg bragðefni
og vítamín og vegna þess að fitan
skilur eftir bragð í munni og hef-
ur þar viðloðun, hefur hún áhrif
á hvernig við skynjum bragðið.
Þessum áhrifum hefur hinn nýi
fituiðnaður reynt að ná, en ekki
tekist ennþá.
Bragðskyn líkamans verður
ekki auðveldlega blekkt. Nú er
bragðefnaiðnaðurinn í hröðustum
vexti aukaefna fyrir matvælaiðn-
aðinn. Mönnum hefur jafnvel tek-
ist að finna upp bragðefni í fítu-
snauða hamborgara sem gefur
þeim náttúrulegt fítubragð!
Ef til vil væri öll þessi fyrirhöfn
og mikli kostnaður óþarfur ef
þeir sem vilja hafa línur og heilsu
í lagi gættu hófs við matarborðið
og létu sér nægja að borða hollt
og í hófí.
M. Þorv.
hafí á fyrstu mánuðum meðgöngu
lært að þróa næmni fyrir bragði
og lykt og á þann hátt lært að
þekkja og hafna þeirri fæðu sem
innihélt eitur sem gat orðið fóstri
þeirra hættulegt.
í grein í tímaritinu Science nú
í ágúst segir að þessi tilgáta um
morgunógleði sé vanfærum konum
mun geðfeldari en sú skýring sem
sett var fram af sálkönnuðum í
upphafi þessarar aldar, en þeir
héldu því fram að morgunógleði
vanfærra kvenna stafaði af hug-
sýki, þær væru með því að lýsa
óbeit sinni á eiginmanninum eða
reyna að framkalla fósturlát - í
gegn um munninn!
M. Þorv.
Morgunógleði góð fyrir barnið
Greiðsluáskorun
Gjaldheimta Suðurnesja skorar hér með á
gjaldendur, sem ekki hafa staðið skil á opin-
berum gjöldum, sem álögð voru 1990, 1991
og 1992 og féllu í gjalddaga fyrir 15. ágúst
1992 og eru til innheimtu hjá Gjaldheimtu
Suðurnesja að greiða þau nú þegar og eigi
, síðar en innan 15 daga frá birtingu greiðslu-
áskorunar þessarar.
Gjöldin eru nánar tiltekið þessi: Tekjuskatt-
I ur, útsvar, eignarskattur, sérstakur eignar-
skattur, útflutningsráðsgjald, slysatrygginga-
gjald atvinnurekenda samkvæmt 36. gr. laga,
nr. 67/1971, atvinnuleysistryggingagjald,
kirkjugarðsgjald, gjald í framkvæmdasjóð
aldraðra, sérstakur skattur á skrifstofu- og
verslunarhúsnæði, iðnlánasjóðs- og iðnaðar-
málagjald, aðstöðugjald, verðbætur á
ógreiddan tekjuskatt og verðbætur á ógreitt
útsvar.
Jafnframt er skorað á gjaldendur að gera
skil á vangreiddri staðgreiðslu opinberra
gjalda fyrir tímabilið janúar til og með júlí
1992 (tb. 01-07 1992) sem fallin er í ein-
daga fýrir 18. ágúst 1992.
Fjárnáms verður krafist án frekari fyrirvara
fyrir vangoldnum eftirstöðvum gjaldanna
1 ásamt dráttarvöxtum, álagi og kostnaði að
liðnum 15 dögum frá birtingu greiðsluáskor-
, unar þessarar.
Njarðvík, 3. september 1992,
Gjaldheimta Suðurnesja.
Hvítasunnukirkjan
Völvufelli
Almenn samkoma í kvöld kl.
20.30. Allir hjartanlega velkomnir.
Orð lífsins,
Grensásvegi 8
Almenn samkoma í kvöld kl.
20.30. Allir hjartanlega velkomnir!
SÍtmhjólp
I kvöld kl. 20.30 er almenn
samkoma í Þríbúðum.
Samhjálparvinir gefa vitnis-
burði mánaðarins.
Kaffi að lokinni samkomu.
Allir velkomnir.
Samhjálp.
FERÐAFÉLAG
® ÍSLANDS
MÖRKINNI 6 - SÍMI 682533
Helgarferðir
Ferðafélagsins:
4. -6. sept. kl. 20 - Laka-
gígar - Blágil
Gist í svefnpokaplássi. Ekið inn
á Lakagígasvæöið og farnar
gönguferðir. Heillandi óbyggða-
landslag - spennandi ferð.
5. -6. sept. kl. 8 - Þórsmörk
Gist i Skagfjörðsskála/Langadal.
Gönguferðir um Mörkina eru
hvíld í amstri hversdagsins.
Kynnið ykkur verð óg tilhögun.
Upplýsingar og farmiðasala á
skrifstofu Fí, Mörkinni 6.
Ferðafélag íslands.
Bætum við byrjendanámskeiði
14 sept. vegna mikillar eftir-
spurnar.
Kenndar verðar teigjur. öndun,
slökun og hugleiðsla.
Jógastöðin Heimsljós,
Skeifunni 19, 2 hæð.
sími 679181 (kl. 17 - 19).
Hjálpræðis-
fg|P|herinn
Kírkjustræti 2
í kvöld kl. 20.30: Almenn sam-
koma. Kapteinarnir Elbjörg og
Thor stjórna og tala.
Flóamarkaðsbúðin er opin í
Garðastræti 2 í dag kl. 13-18.
UTIVIST
Hallveigarstíg 1 • simi 614330
Helgarferðir 4.-6. sept.
Básar á Goðalandi, njótið síð-
ustu daga sumarsins í fögru
umhverfi. Skipulagðar göngu-
ferðir með fararstjóra. Gist í
skála.
I' Borgarfjörð, m.a. gengið á
Baulu.
Myndakvöld sem skv. ferðaáætl-
un 1992 átti að vera í kvöld 3.
sept. fellur niöur. Næsta mynda-
kvöld verður 1. okt.
Ath. frá og með 1. september
verður skrifstofan opin frá ki.
12.00-17.00.
Útivist.
Góður bræðingnr
frá Gömmunum
________Jass__________
Guðjón Guðmundsson
Gammarnir birtust fyrst
á sjónarsviðinu upp úr 1980
og hafa þeir starfað síðan
með hléum. Strax í upphafí
var ljóst að þeir ætluðu að
marka sér nokkra sérstöðu
meðal íslenskra hljómsveita
með flutningi bræðingstón-
listar, og þeirri köllun hafa
þeir verið trúir. Þriðja plata
Gammanna, Af Niðafjöllum,
er ákaflega áheyrileg plata
og sú besta sem þeir hafa
sent frá sér.
Af Niðafjöllum hefst á
samnefndu lagi Stefáns,
sérkennilegu lagi með
þungri rokkundiröldu. Lagið
er í raun hálfgerður stíl-
bijótur innan um þessar
ljúfu fönkmelódíur, sem
Gömmunum er svo lagið að
semja. Má þar nefna Rökk-
urtal og hið bráðskemmti-
lega í góðu lagi. Annars eru
á plötunni tíu lög sem samin
eru af Stefáni S. Stefáns-
syni og Birni Thoroddsen.
Tónlistin er léttur og gríp-
andi bræðingur með miklum
djassáhrifum, enda hljóm-
sveitin skipuð nokkrum af
færustu djasstónlistar-
mönnum landsins.
Þó má greina að tónlist
Gammanna hefur breyst
töluvert frá fyrri plötum,
C3AIS^I VIAFÍ
x ’ - / -j'
c i. c y n t r h * m o u ti
A P niÞAF^Cll u
hún er djassaðri en áður og
býður upp á meira svigrúm
til einleikskafla. Á Af Niða-
fjöllum er líka að finna
blúsa, eins og t.a.m. og
Grátt oní svart. Bassus
sopranus er afar snoturt lag
þar sem Bjarni Sveiríbjörns-
son leikur laglínuna á raf-
bassa og Þórir Baldursson
styður við hana af smekk-
vísi á rafpíanó. Stefán og
Bjarni skiptast á sólóköfl-
um, og sópransaxafónleikur
Stefáns, sem víðar má heyra
á plötunni, er af betri gerð-
inni. Lagið deyr út og manni
fínnst það alltof stutt. Svona
er öll platan, samleikurinn
pottþéttur og sólókaflarnir
mjög góðir. Þótt áhrifa gæti
víða, t.a.m. frá Steps Ahead,
er óhætt að fullyrða að
Gammarnir hafa með Af
Niðafjöllum endanlega stað-
fest sinn stíl eða röddu, og
bara vonandi að framhald
verði á slíkum sendingum.