Morgunblaðið - 30.10.1992, Qupperneq 27

26
aaörao .08 auoAauTgoa
mwQiwreM
aiuAjanuoflOM
a
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. OKTÓBER 1992
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. OKTÓBER 1992
27
Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. ( lausasölu 110 kr. eintakið.
Varnarframkvæmdir
o g atvinnuleysi
Það hefur verið augljóst um
alllangan tíma, að þróunin
í alþjóðamálum mundi leiða til
verulegra breytinga á starfsemi
vamarliðsins á Keflavíkurflug-
velli. Viðhorfín í öryggismálum
hafa tekið grundvallarbreyting-
um í kjölfar loka kalda stríðsins
og hruns Sovétríkjanna. Aðild-
arríki Atlantshafsbandalagsins
hafa undanfarin misseri dregið
stóriega úr framlögum til vam-
armála, fækkað í heijum sínum
og skorið niður framkvæmdir.
Bandaríkjamenn hafa fækkað
vemlega í heijum sínum í Evr-
ópu og lokað fjölda herstöðva
heima og erlendis. Óhjákvæmi-
legt er, að þetta hafí áhrif á
umfang starfsemi vamarliðs-
ins, enda hefur störfum íslend-
inga á vegum þess fækkað mjög
síðustu misserin. Þótt aðildin
að NATO og vamarsamningur-
inn við Bandaríkin verði áfram
homsteinninn í öryggismálum
íslendinga má ganga út frá því
sem vísu, að hlutverk vamar-
stöðvarinnar hér á landi breyt-
ist. Hún verður fyrst og fremst
eftirlitsstöð í þeirri friðargæzlu,
sem NATO mun annast í fram-
tíðinni, jafnframt því sem þar
verður viðbúnaður til að tryggja
flutninga bandamanna yfír Atl-
antshafíð á hættutímum. ís-
lendingar munu í vaxandi mæli
taka að sér sjálfír ýmis verk-
efni, sem Bandaríkjamenn ann-
ast nú, og er starfsemi Ratsjár-
stofnurtar dæmi um það.
í ljósi þessarar þróunar verð-
ur að skoða uppsagnir 112
starfsmanna íslenzkra aðal-
verktaka á Keflavíkurflugvelli,
auk uppsagna starfsmanna
undirverktaka fyrirtækisins.
Þær eiga ekki að koma neinum
á óvart, því að samdráttur í
vamarframkvæmdunum hefur
blasað við mánuðum og misser-
um saman. Forráðamenn Is-
lenzkra aðalverktaka, að meiri-
hluta í eigu ríkisins, hafa eytt
miklum tíma og orku í það, að
fá NATO og Bandaríkjamenn
til að halda framkvæmdum
áfram á sama tíma og banda-
menn hafa verið að skera niður
framkvæmdir hjá sér. Ekki er
við því áð búast, að þeir geti
réttlætt gagnvart skattgreið-
endum í eigin löndum óskertar
framkvæmdir á íslandi á meðan
tugþúsundir manna missa
vinnu sína vegna niðurskurðar
heima fyrir. Enda var varnar-
samningurinn við Bandaríkin
ekki gerður fyrir fjórum ára-
tugum til þess að tryggja at-
vinnu á íslandi heldur var að-
staða fyrir bandarískt varnarlið
hér á landi framlag okkar ís-
lendinga til sameiginlegrar bar-
áttu fijálsra þjóða heims gegn
kommúnismanum. Þessari
staðreynd má ekki gleyma í
umræðum um uppsagnir hjá
íslenzkum aðalverktökum.
Enginn starfsmanna fyrirtæk-
isins hefur nokkru sinni getað
litið á starf sitt sem ævistarf.
Atvinnuástand er alvarlegt á
Suðurnesjum og atvinnuleysi
hefur verið þar tvöfalt meira
en annars staðar á landinu. Nú
bætast við uppsagnir hjá verk-
tökum á Keflavíkurflugvelli og
gera þarf ráð fyrir áframhald-
andi samdrætti í atvinnu í
tengslum við vamarliðið. Ann-
arra úrlausna þarf að leita til
að ráða bót á uggvænlegri at-
vinnuþróun á Suðumesjunum.
Um árbil hefur útgerð og físk-
vinnsla dregizt þar saman
vegna kvótamissis og nú vegna
aflaniðurskurðar. Þetta hefur
gerzt þrátt fyrir einstæða legu
þessa forna vertíðarsvæðis að
helztu fískimiðum.
Ekki þýðir lengur að horfa
til atvinnu á vegum vamarliðs-
ins í jafn ríkum mæli og áður.
Heimamenn hafa lýst miklum
áhuga á að byggja upp fríiðnað-
arsvæði í tengslum við flugstöð-
ina og því þarf að hrinda í fram-
kvæmd hið fyrsta. Sérfræðing-
ar telja, að miklir möguleikar
séu á þessu sviði strax og ís-
land hefur gerzt aðili að EES,
væntanlega um næstu áramót.
Aðildin veitir einnig tækifæri
til að fullvinna þann afla, sem
berst á land, því tollar falla
niður af unnum fískafurðum.
Vemleg umsvif verða í tengsl-
um við nýja viðhaldsstöð Flug-
leiða og fullvíst má telja, að
innan nokkurra ára verði álver-
ið á Keiiisnesi byggt. Þá hafa
Suðurnesjamenn mikla trú á
möguleikum ferðaþjónustu.
Það ástand, sem nú er að
skapast á Suðurnesjum hefur
mátt sjá fyrir frá lokum kalda
stríðsins. Það er óneitanlega
umhugsunarefni, að forystu-
menn í atvinnulífí og stjómmál-
um skuli ekki þá þegar hafa
hafíð undirbúning að því að
mæta fyrirsjáanlega minnkandi
framkvæmdum á vegum vam-
arliðsins.
AÐALFUNDUR LANDSSAMBANDS ISLENSKRA U T V EGSMANNA
AKUREYRI
Höfnum forsja stjorn-
valda við þróun útvegs
- segir Kristján Ragnarssonar formaður LIU
„ÁSTAND helstu fiskistofna er ekki nægilega gott og ástand mikil-
vægasta stofnsins, það er þorskstofnsins, afleitt. Af þessu leiðir að
aflabrögð eru fádæma léleg. Fiskverð hefur lækkað mikið erlendis
á árinu og fer lækkandi. Efnahagsmál hér eru í ójafnvægi, þótt
verðbólga sé lág. Halli er á viðskiptum við útlönd og vegna þess
vaxa skuldir erlendis. Ríkissjóður er rekinn með umtalsverðum halla,
sem veldur þvi að hann dregur til sin nær allan sparnað í landinu,
sem síðan veldur háu raunvaxtastigi. Starfsfólk vantar víða til fram-
leiðslustarfa, þótt atvinnuleysi sé meira en oftast áður.“ Þessa dökku
mynd af stöðu mála dró Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ, upp
á aðalfundi sambandsins á Akureyri í gær.
árum hafa aflaheimildir minnkað úr
315.000 tonnum af þorski í 205.000
tonn. Eins og málum er háttað nú
er nær að tala um hin lélegu afla-
brögð, en um skerðingu aflaheimilda.
Aflaheimildimar verða ekki nýttar
nema fiskur sé til í sjónum. Við verð-
um að leita allra leiða til þess að
byggja upp þorskstofninn og það
gerist ekki nema með minni sókn.
Það má ekki henda okkur, að veiðar
Kristján sagði, að þrátt fyrir
áherslu stjómvalda á nauðsyn þess
að renna þyrfti fleiri stoðum undir
atvinnulífíð hefði allt, sem gert hefði
verið í þeim efnum, mistekist. „Halla-
rekstur er nú á framleiðslu áls og
járnblendis, þannig að hætta er á að
reksturinn stöðvist. Fiski- og loðdýra-
rækt hafa hmnið og gífurlegar fjár-
festingar hafa orðið að engu gagni.
Það kann aldrei góðri lukku að stýra,
þegar stjórnvöld ákveða hvað gert
skuli í atvinnumálum. Þeirra skylda
er að skapa skilyrði fyrir atvinnu-
starfsemina, en ekki segja fyrir um
hvað skuli gert. Því höfnum við for-
sjá þeirra um hver þróunin á að vera
í sjávarútvegi í framtíðinni og við
höfnum boði iðnaðarráðherra, að
stjómvöld aðstoði við hönnun fiski-
skips framtíðarinnar," sagði Kristján.
Afleit afkoma framundan
Kristján fjallaði síðan um afkomu
sjávarútvegsins, sem hann sagði hafa
breyst frá því að vera bærileg á árinu
1991 til þess að vera mjög slæm á
þessu ári og horfur væra á því að
afkoman yrði afleit á því næsta. Þjóð-
hagsstofnun spáði 4,6 milljarða halla
á rekstri sjávarútvegsins á næsta ári
og yrði halli veiðanna þar af um tveir
milljarðar króna. Á síðasta ári hefði
ekki verið um hallarekstur að ræða,
en á þessu ári væri áætlaður halli
um 1,7 milljarðar að teknu tilliti til
tveggja milljóna útgreiðslu úr Verð-
jöfnunarsjóði, sem nú væri tómur.
Mikilvægt væri að kostnaður yrði
lækkaður og sérstaklega yrði
kostnaðarsköttum aflétt, sköttum og
gjöldum eins og aðstöðugjaldi, trygg-
ingagjaldi og veiðaeftirlitsgjaldi. Þótt
öllum helstu gjöldum af þessu tagi
yrði aflétt yrði útvegurinn samt rek-
inn með umtalsverðum halla. Ekki
yrði hjá því komist að bæta rekstrar-
skilyrðin til viðbótar lækkun kostnað-
arskatta. Fyrir lægi að nauðsynlegt
væri að aðlaga gengi krónunnar að
breytingum á gengi helstu viðskipta-
landa okkar. Það gæti leitt til ein-
hverra kostnaðarhækkana, sem al-
menningur yrði að sætta sig við.
Kjaraskerðing væri staðreynd, sem
ekki væri umflúin, þegar afli minnk-
aði og verð á afurðum lækkaði og
gengisþróun væri okkur óhagkvæm.
Verðlækkanir á öllum
helstu afurðunum
í máli Kristjáns kom fram, að verð-
lækkanir á helstu afurðum okkar á
þessu ári væra miklar og væru engin
dæmi um verðhækkanir. Að mati
Þjóðhagsstofnunar hefðu eftirfarandi
verðbreytingar að meðaltali átt sér
stað síðan í október í fyrra:
Landfrystur fískur 10,0%
Sjófrystur fiskur 8,9%
Saltflskur 9,4%
Humar 18,6%
Hörpudiskur 4,2%
Pilluð rækja 3,2%
Loðnumjöl 13,8%
Fryst síld 4,5%
Með hliðsjón af þessum staðreynd-
um og minnkandi afla ætti engum
að koma á óvart að staðan væri bág
og spáð væri 8,6% rekstrarhalla í
sjávarútvegi á næsta ári.
Fádæma léleg aflabrögð
„Afkoma útgerðar og fiskvinnslu
væri önnur og betri ef ekki hefði
þurft að koma til hinna miklu skerð-
inga á aflaheimildum. Á tveimur
verði bannaðar úr þorskstofninum
eins og gerðist við Nýfundnaland eða
að þorskstofninn hrynji eins og við
Grænland. Það verður því að grípa
til mjög róttækra aðgerða til vemd-
unar stofninum. í því efni verður að
loka hrygningarsvæðum yfir hrygn-
ingartímann í nánu samráði við fiski-
fræðinga og skipstjómarmenn. Með
sama hætti verður að loka varanlega
hafsvæðum, þar sem vitað er að
smáfiskur heldur sig. Sátt verður að
takast um þessa gjörð milli allra hlut-
aðeigandi aðila,“ sagði Kristján.
Þá sagði Kristján að nauðsynlegt
væri að Alþingi samþykkti samning-
inn um evrópska efnahagssvæðið og
ástæðulaust væri með öllu að bera
hann undir þjóðaratkvæði. Hann gat
þess þó að einn þáttur þess máls
væri óleystur, það er samkomulag
um gagnkvæmar veiðiheimildir.
Nauðsynlegt væri að leysa það mál
hið fýrsta.
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegsráðherra, ávarpaði aðalfundinn í gær.
HaustraU besta leiðin
til að bæta stofnmat
- segir Kristján Þórarinsson stofnvistfræðingnr
Markmíð að sjávarútvegur
verði að meðaltali án halla
- sagði Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra á aðalfundi LIÚ
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegsráðherra sagði á aðalfundi Landssam-
bands íslenskra útvegsmanna í gær, að ef fimmtungur sjávarútvegsfram-
leiðslunnar yrði fluttur frá minnstu sjávarútvegsplássunum myndu botn-
fiskveiðar og vinnsla leggjast niður í tugum bæja og þorpa um allt land.
Hann nafngreindi 37 bæi og þorp til að sýna fram á þá byggðaröskun
sem hlytist af slíkri gjaldþrotastefnu og sagði að setja yrði það mark-
mið að sjávarútvegurinn yrði að meðaltali rekinn án halla.
Þorsteinn sagði í ræðu sinni, að
meðaltalsútreikningar og framreikn-
ingar Þjóðhagsstofnunar hefðu stund-
um verið vefengdir sem eðlilegur
mælikvarði á stöðu sjávarútvegsins.
Fyrir þá sök hefði hann farið fram á
það við endurskoðenduma Hallgrím
Þorsteinsson og Sigurð Stefánsson að
gera athugun á afkomu tuttugu og
tveggja fyrirtækja í sjávarútvegi á
fyrstu átta mánuðum þessa árs. Meg-
inniðurstaða endurskoðendanna er í
samræmi við útreikninga Þjóðhags-
stofnunar.
„Þegar litið er á þessa úttekt kem-
ur í Ijós að botnfískvinnsla, rækju-
vinnsla og mjölframleiðsla er rekin
með 1,44 prósent tapi á fyrstu átta
mánuðunum en þegar greiðslur úr
Verðjöfnunarsjóði hafa að fullu verið
reiknaðar sem tekjur á þessu tímabili
er hagnaður upp á 3,78 prósent.
Afkoma útgerðar þessara sömu fyr-
irtækja er lakari. Þar kemur fram tap
upp á 2,22 prósent en um 0,56 pró-
sent eftir að tekjur frá Verðjöfnun-
arsjóði hafa að fullu verið reiknaðar.
Sérstaka athygli vekur að verksmiðju-
skipin eru aðeins með 0,64 prósent
hagnað áður en greiðslur frá Verðjöfn-
unarsjóði koma til. Þetta bendir til
þess að miklum ofsögum fari af þeim
skjótfengna gróða sem menn hafa
talið að fælist í því að breyta skipum
yfir í verksmiðjuskip og flytja vmnsl-
una í æ ríkari mæli á haf út.
í þessu ljósi er full ástæða til þess
að gagnrýna útgerðarmenn fyrir fjár-
festingaróðagot í vinnsluskipum. Ég
er ekki að andmæla tilvera þeirra.
En fjárfestingaræði er ávallt hættu-
legt. Víst er að þessar tölur sýna að
þær breytingar, sem átt hafa sér stað
í markaðsaðstæðum nú nýlega, að
full ástæða er fyrir menn að fara með
gát í þessum efnum. Það mun koma
þeim til bjargar, sem misreiknar sig
hér.
En afkoma fyrirtækjanna er eðli-
lega mjög misjöfn. Af þessum tuttugu
og tveimur fyrirtækjum era aðeins sex
sem hafa afkomu betri en meðaltalið
segir til um. En sextán lakari. Þessi
sex bestu fyrirtæki höfðu 3,78 pró-
sent hagnað áður en Verðjöfnun-
arsjóður var reiknaður til tekna en
10,2 prósent hagnað að honum með-
töldum.
Hin fyrirtækin sextán sem vora
undir meðaltalinu töpuðu um 5,8 pró-
sent áður en tekjur frá Verðjöfnunar-
sjóði vora reiknaðar en högnuðust um
1,49 prósent eftir þær viðbótartekjur.
Þetta er athyglisverður mismunur,
ekki síst þegar haft er í huga að í
könnuninni era fyrst og fremst traust
fyrirtæki. Mismunur í afkomu milli
stærri og minni fyrirtækja er líka eft-
irtektarverður.
Vinnslustöðvar með undir þijú-
hundrað milljónir króna í veltu töpuðu
þannig um 4 prósent áður en Verð-
jöfnunarsjóður var reiknaður til tekna
en högnuðust um 1,92 prósent þegar
hann hafði verið reiknaður með.
Vinnslustöðvar sem höfðu yfir þijú-
hundrað milljónir króna veltu á þess-
um tíma töpuðu hins vegar minna eða
um 1,91 prósent áður en Verðjöfnun-
arsjóður var reiknaður til tekna en
högnuðust um 5,55 prósent þegar þær
tekjur höfðu verið meðtaldar," sagði
Þorsteinn.
Hann sagði að spuming dagsins
væri því með hvaða ráðum er hægt
að laga þjóðarbúskapinn að þessum
alvarlegu staðreyndum sem ekki verða
umflúnar. „Óumdeilt er að sú stefna
sem ríkisstjómin hefur fylgt hefur
leitt til þess að mikið álag hefur verið
á stjóm peningamála og útflutnings-
atvinnuvegunum hefur verið sniðinn
þröngur stakkur. Þetta stafar bæði
af halla á ríkissjóði og óhagstæðum
ytri skilyrðum.
Mikilvægt er að hafa í huga að þau
tæki til hagstjómar sem við ráðum
yfir eru í aðalatriðum þijú: Ríkisfjár-
mál, peningamál eða vextir og gengi.
Og það samhengi er í þessu öllu sam-
an að eitt verkfæri verður ekki frá
hinu slitið. Sé gengið fast kemur það
niður á hlut ríkisfjármála og peninga-
mála að laga þjóðarbúskapinn að sí-
breytilegum aðstæðum.
Slaki í ríkisfjármálum getur þrýst
upp vöxtum og sama er að segja ef
raungengi viðhelst lengi hátt. Þegar
við bregðum fyrir okkur tungutaki
hagfræðinganna og tölum um að
treysta stöðu útflutningsatvinnu-
greina og ná niður þjóðarútgjöldum
era hlutimir tiltölulega einfaldir. Ef
við á hinn bóginn tölum tæpitungu-
laust fela slíkrar ráðstafanir í sér til
færslu frá neyslu til atvinnuvega.
Það er kjami málsins. Raunhæfar
ráðstafanir rýra því tímabundið lífs-
kjör almennings en bæta stöðu at-
vinnufýrirtækjanna. Það er aftur for-
senda fyrir því þegar litið er lengra
fram á veginn að við getum fýlgt
öðram þjóðum eftir í hagvexti og
tryggt Islendingum sambærileg lífs-
kjör og kaupmátt á við það sem ann-
ars staðar þekkist.
Við eigum í meginatriðum um tvo
kosti að velja:
í fýrsta lagi getum við fellt gengi
krónunnar eins og oft hefur verið
gert við svipaðar aðstæður í því skyni
að ná fram hraðari lækkun raungeng-
is en gert hefur verið ráð fýrir. Þessi
leið hefur þann kost að hún er einföld
og hún skilar árangri við réttar að-
stæður. Á móti kemur að hún getur
haft þann ókost, einkanlega á þenslu-
tímum, að ýta undir verðbólgu.
Í annan stað eigum við þess kost
að lækka skatta og gjöld atvinnuveg-
anna og hækka þá í staðinn á heimil-
unum. Kostimir við þessa leið era
einkum þeir að hún treystir stefnu
stöðugs gengis og þar með stöðugleika
í verðlagsmálum. Ókosturinn er á hinn
bóginn augljóslega sá að hún er flók-
in og ekki útséð um hvort að hún
getur skilað nægjanlegum árangri.
Með öllu ætti að vera óþarft að
þrátta um það hvort laga þurfi rekstr-
arskilyrði sjávarútvegs á næstunni eða
ekki. Hitt er álitaefnið hversu mikið
þarf að gera í þessum efnum. Hjá því
verður engan veginn komist að sjávar-
útvegurinn og þeir sem hagsmuna
eiga að gæta í greininni taki á þessum
vanda að einhveiju marki með enn
meiri hagræðingu, fækkun fyrirtækja
og hvers konar skipulagsbreytingum
sem leitt geta til meiri hagkvæmni í
rekstri. En hvað sem á vantar til þess
að greinin geti almennt talist búa við
eðlileg og lífvænleg rekstrarskilyrði
verður að koma eftir öðram leiðum.
Því er auðvitað vandsvarað hversu
miklu skipulagsbreytingar geta skilað
greininni í bættri afkomu. Það þarf
að hafa margt í huga í því sambandi.
Svarið felst því meðal annars í póli-
tísku mati á því hversu mikla röskun
í atvinnugreininni og byggðum lands-
ins menn era reiðubúnir að horfast í
augu við og telja skynsamlega. Og
hitt er ef til vill ekki síður mikilvægt
að reyna að átta sig á hversu raun-
hæft er að gefa skipulagsbreytingum
af þessu tagi langan tíma.
Við venjuleg skilyrði er ekki óeðli-
legt að gera kröfur til þess að atvinnu-
greinin geti bætt sig um því sem svar-
ar eitt til tvö prósent í afkomu án
þess að kjölfarið fylgi meiri röskun
en almennt er ásættanleg í þjóðfélag-
inu. En um leið og menn fara að nefna
stærri tölur í þessu viðfangi er óhjá-
kvæmilegt að veraleg röskun fylgi í
kjölfarið.
Það hefur verið nefnt að bæta megi
afkomu fyrirtgækja í sjávarútvegi um
fjögur til fimm prósent með því að
fækka fyrirtækjum í greininni um
tuttugu til tuttugu og fímm prósent
þannig að fyrirtæki með fimmtung
eða fjórðung umsvifa í sjávarútvegi
hætti rekstri og afli þeirra og fram-
leiðsla færist til annarra fyrirtækja.
Ástæða er til að skoða hugmyndir af
þessu tagi nánar.
Það leiðir af sjálfu sér að svona
mikil breyting á tiltölulega skömmum
tíma fæli í sér gífurlega röskun innan
greinarinnar og ekki síður í banka-
stofnunum og sjóðum. Ætla má að
heildarskuldir þessara fyrirtælqa nemi
um tuttugu og fímm til þijátíu millj-
örðum króna og vafalítið tapaðist
mikill hluti þeirra. Hver á að borga
þann brúsa? Þeirri spurningu er ósvar-
að.
Eigi önnur sjávarútvegsfyrirtæki
að bera þá byrði fer lítið fyrir afkomu-
batanum. Ekki ráða bankamir við þan
skuldabagga og því síður ríkissjóður.
Hagræðingu af þessu tagi myndi
óhjákvæmilega fylgja mikil byggða-
röskun. Era menn reiðubúnir að tak-
ast á við svo stórt verkefni eða er
skynsamlegra að fara hægar í sakim-
ar?
Til þess að gera sér grein fyrir
umfangi slíkrar hagræðingar má líta
á framleiðslu einstakra byggðarlaga.
Ef leysa ætti þennan vanda með þvi
að Ieggja niður sjávarútveg í stærstu
verstöðvunum og flytja annað, jafn-
gilti það því að allur sjávarútvegur i
Vestmannaeyjum og Reykjavík legðist
af.
Þegar dæmi eins og þetta er tekið
svara menn því eðlilega til að eðli-
legra væri að taka mið af minni fram-
leiðslustöðvum enda hljóti þeir að falla
fyrst. Og við skulum gera það. Ef
fimmtungur sjávarútvegsframleiðsl-
unnar yrði fluttur frá minnstu sjávar-
útvegsplássunum myndu botnfísk-
veiðar og vinnsla á eftirtöldum stöðum
leggjast niður:
Seyðisfirði, Patreksfirði, Rifi, Súða
vík, Garði, Vopnafirði, Tálknafirði,
Raufarhöfn, Stokkseyri, Flateyri,
Bíldudal, Hrísey, Þórshöfn, Djúpa-
vogi, Hólmavík, Stykkishólmi, Suður-
eyri, Grenivík, Vogum, Stöðvarfirði,
KRISTJÁN Þórarinsson stofnvist-
fræðingur LÍÚ segir að haustrall
sé að hans mati mikilvægasta og
gagnlegasta leiðin til að bæta stofn-
matið á þorskinum hér við land.
Haustrall hjálpi til við að leysa
mörg vandamál sem þurft hefur
að glíma við í stofnmatinu og helstu
kostir þess eru m.a. að dreifing
fisksins yfir slóðina er jafnari en á
hrygningartímanum og veiðanleiki
minna háður kynþroskastigi. Hins-
vegar megi haustrall ekki koma í
staðinn fyrir togararallið að vori
heldur vera til viðbótar við það.
Kristján Ragnarsson formaður LÍÚ
telur hugmyndir Kristjáns Þórar-
inssonar athyglisverðar og að
stefna beri að framkvæmd þeirra.
Kristján setti fram þessar hug-
myndir í erindi sem hann flutti á aðal-
fundi LÍÚ um þorskstofninn og þær
rannsóknir sem gerðar hafa verið á
honum. Hann segir að sú óvissa sem
ríki í stofnmatinu nú sé alvarlegt mál
Á að leggja útgerð og vinnslu niður á þessum stöðum?
Grfmsey* .Raufarhðfn
Suðureyri
wm ■■■
Fiat^ l|
Patmksfjðrtuf^
^Þórehðfn
•: .Bakkafjörður
.Vopnafjörður
Seyðisfjörður^
Reyðarfirði, Breiðdalsvík, Árskógs-
strönd, Blönduósi, Grímsey, Hauga-
nesi, Bakkafirði, Njarðvík, Hellis-
sandi, Kópavogi, Eyrarbakka,
Drangsnesi, Hvammstanga, Hofsósi,
Mjóafirði, Kópaskeri og Djúpavík.
Þetta era 37 bæir og þorp. Ég
ætla ekki að halda þvi fram að gjald-
þrotastefna af þessu tagi myndi leggja
niður sjávarútveg einmitt á öllum
þessum stöðum. Gjaldþrotin myndu
sjálfsagt koma víðast hvar niður,
bæði í stóram plássum og smáum.
En þetta sýnir umfang málsins og þá
skyndilegu byggðaröskun sem af
myndi hljótast.
Mitt álit í þessu efni er alveg skýrt.
Ég sé ekki að það verði stutt með
hagfræðilegum eða félagslegum rök-
um að leggja sem svarar þessum 37
sjávarútvegsstöðum á landinu niður
eða önnur fýrirtæki sem jafngilda
framleiðslugetu þeirra.
Niðurstaða mín er því sú að við
hijótum að setja okkur það sem mark-
mið að sjávarútvegurinn sé að meðal-
tali rekinn án halla. Þrátt fyrir það
myndu mörg fyrirtæki í sjávarútvegi
fara á höfuðið eða að neyðast til þess
að sameinast öðram.
Á hinn bóginn myndu kröfur um
meiri innri aðlögun leiða til röskunar
í þjóðfélaginu sem við réðum ekki við.
Og sjávarútvegurinn yrði ekki nægj-
anlega sterkur til þess að takast á við
ný verkefni í vöraþróun og markaðs-
setningu sem leiðir af takmörkuðum
afla og nýjum aðstæðum í kjölfar
væntanlegrar aðildar að Evrópska
efnahagssvæðinu," sagði Þorsteinn
Pálsson.
eins og ástandi þorskstofnsins sé hátt-
að. „Krafan til nákvæmni þekkingar
er mest þegar stíft er sótt í lítinn
stofn," segir Kristján.
1 máli Kristján kemur fram að hann
bendir á fjórar leiðir til að bæta stofn-
matið. Auk haustrallsins er að bæta
og stórauka úrvinnslu úr fyrirliggj-
andi gögnum og að það verði gert*.
bráðlega á Hafrannsóknastofnun.
Önnur leið er að nýta betur gögn um
afla á sóknareiningu hjá toguram á
öðram svæðum og tímum en norður-
svæði að vori og sú vinna er þegar
hafln á Hafrannsóknastofnun. Þriðja
leiðin er sú að stilla stofnmatið ekki
eingöngu eftir veiði í botnvörpu heldur
nýta einnig gögn um afla á sóknarein-
ingu hjá bátum. Slíkum gögnum hefur
verið safnað í nokkur ár og notkun
þeirra við stofnmatið í undirbúningi.
„Enginn má skilja orð mín svo að
ég telji að óvissa í stofnmati, þar á
meðal óvissa í mælingu kynþroska-
hlutfalls, kollvarpi ráðgjöf Hafrann-
sóknastofnunar eða vamaðarorðum
fiskifræðinga," segir Kristján. „Við*^
megum aldrei reikna okkur óvissu til
tekna, heldur ber okkur að láta vitn-
eskju um óvissu verða tilefni bættra
mælinga. Þetta er einkum mikilvægt
þegar sókn er eins mikil og nú er í
þorskstofninn."

Greiða rann-
sóknir á
hrygningu
LÍÚ, SH og SÍF hafa samþykkt að
leggja fé, 2,5 mílljónir króna hvert
félag, til stuðnings nýju verkefni á
vegum Hafrannsóknastofnunar.
Verkefnið snýst um könnun á
hrygningu þorsks og árangur
hrygningarinnar. Þróunardeild
Fiskveiðasjóðs lagði fram 10 miiy-
ónir, en íslenskar sjávarafurðir sáu
sér ekki fært að taka þátt í þessu
verkefni.
Þessar upplýsingar komu fram hjá
Kristjáni Ragnarssyni á aðalfundinum
í gær. „Ætlunin er að rannsaka breyti-
legar aðstæður á hrygningarslóð.
Hvort hrogn og svil úr stóram fiski^
séu líklegri til að að gefa af sér lífvæn-
leg seiði, en úr smáum hrygningar-
fiski. Hvort saman fari hagstæðar
aðstæður í þörangalífi þegar kvið-
pokastigi sleppir og góð nýliðun hafi
tekist. Ennfremur hvort merkja megi
áhrif stærðar hrygningarstofns á
þetta samspil í náttúrunni," sagði
Kristján.
Gjaldeyrismarkaður hérlendis
verður millibankamarkaður
- segir Birgir Isleifur Gunnarsson seðlabankastjóri
í ERINDI sem Birgir ísleifur Gunnarsson seðlabankastjóri hélt á aðal-
fundi LÍÚ kom fram að gjaldeyrismarkaður hér á landi eftir áramót-
in verður millibankamarkaður. Aðilar að markaðinum verða fyrst og
fremst gjaldeyrisviðskiptabankar og sparisjóðir ásamt Seðlabankanum.
Gengi krónunnar muni þannig ákvarðast af framboði og eftirspurn í
millibankaviðskiptum. Nú er unnið að nánari skipulagningu á slíkum
markaði.
Þessar breytingar á gjaldeyrismál-
um á að framkvæma í tengslum við
EES-samkomulagið en nú liggur fyr-
ir Alþingi frumvarp til laga um gjald-
eyrismál þar sem gert er ráð fýrir
að felldar verði á brott allar hömlur
af yfírfærslum vegna ferða- og
námskostnaðar, fjárfestingu inn-
lendra aðila í atvinnurekstri erlendis
og fasteignakaupum erlendis. Sama
gildir um takmarkanir á erlendum
lántökum til lengri tíma en eins árs
en hinsvegar er ráðgert að halda
áfram hömlum á skammtímahreyf-
ingum fjármagns fram til 1. janúar
1995.
í máli Birgis ísleifs kom fram
hvernig gjaldeyrismarkaður þessi er
hugsaður í framkvæmd. Birgir segir
að líklegt sé að fyrst um sinn verði
haldinn viðskiptafundur fyrrihluta
dags milli bankanna og Seðlabank-
ans þar sem viðskipti með gjaldeyri
fari fram og það gengi sem myndast
á slíkum fundi verði leiðbeinandi
fyrir markaðinn í heild og grandvöll-
ur gengisskráningar.
„Líklegt er að það gengi sem
myndast á viðskiptafundi á hveijum
morgni muni gilda í bönkum varð-
andi öll minniháttar viðskipti svo sem
ferðagjaldeyri og greiðslur minni-
háttar reikninga,“ segir Birgir ísleif-p<
ur. „Og þessi gengisskráning yrði l
notuð í opinberam samningum,*
dómsmálum og hagsýslugerð. Jafn-
framt verði létt þeirri kvöð af Seðla- *
bankanum að hann sé skyldugur til
að kaupa allan þann gjaldeyri sem
honum býðst eða selja allan þann
gjaldeyri sem óskað er eftir á því
verði sem skráð hefur verið á við-
skiptafundinum."
Birgir segir að þetta nýja fyrir-
komulag hafi ekki í för með sér
breytingar á núverandi gengisstefnu.
Áfram verði mögulegt að fylgja -
stefnu stöðugs gengis og ætlunin að
gera svo. Framkvæmdin breytist
hinsvegar nokkuð þannig að í stað
þess að gengið sé skráð óbreytt frá
degi til dags mun Seðlabankinn leit-
ast við að halda því innan ákveðinna
fyrirfram gefinna marka. Þau mörk
hafa ekki verið ákveðin en ekki ólík-
legt að þau verði á bilinu 2-5%.