Morgunblaðið - 13.11.1992, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1992
Betrumbætum það,
sem við gerum best
Eflum menntun og rannsóknir í grein-
um er tengjast íslenskum matvælaiðnaði
eftir dr. Ágústu
Guðmundsdóttur
OECD-fundur
Nýlega voru haldnir tveir fundir
samstarfsnefndar Vísindaráðs og
Rannsóknaráðs ríkisins. Fjallað var
um skýrslu OECD er varðar úttekt
stofnunarinnar á vísinda-, tækni- og
nýsköpunarstefnu á íslandi. Mat
þetta fór fram að beiðni mennta-
málaráðherra, Ólafs G. Einarssonar,
sem fól Vísindaráði og Rannsókna-
ráði ríkisins umsjón málsins fyrir
Íslands hönd. Inntak skýrslunnar
hefúr þegar fengið nokkra umfjöllun
í fjölmiðlum, síðast í fréttaþættinum
Kastljósi.
í því sem hér fer á eftir mun ég
einungis fjalla um þá þætti OECD-
skýrslunnar er varða framtíð mat-
vælaframleiðslu á íslandi og þá í
tengslum við menntun og rannsókn-
ir í matvælafræði og skyldum grein-
um við Háskóla íslands.
BS-nám í matvælafræði við
Háskóla Islands
Meginmarkmið kennslu í mat-
vælafræði við Háskóla íslands er og
verður fyrst og fremst að styrkja
íslenskan matvælaiðnað og tryggja
neytendum heilnæm matvæli. Mat-
vælafræði hefur verið kennd til BS-
prófs við Háskóla Islands síðan árið
1976 og er fjöldi matvælafræðinga
frá skólanum nú orðinn um 100. I
BS-náminu hefur auk sérgreina
matvælafaræðinnar verið lögð rík
áhersla á kennslu í undirstöðugrein-
um fræðinnar, sem eru efnafræði,
eðlisfræði, stærðfræði og ýmsar líf-
fræðigreinar. Umtalsverður hluti
kennslu á sérsviðum matvælafræð-
innar er verklegur og fer stór hluti
hennar fram á Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins.
Fjölmargir matvælafræðingar
hafa unnið lofsvert brautryðjenda-
starf á ýmsum sviðum matvælaiðn-
aðar hérlendis bæði í fyrirtækjum
og á rannsóknastofnunum. Allstór
hópur þeirra hefur hlotið framhalds-
menntun erlendis á ýmsum sérsvið-
um matvælafræðinnar svosem í
matvælaverkfræði, -efnafræði, -ör-
verufræði, -vinnslu og næringar-
fræði. í náminu er innan margra
þessara greina lögð áhersla á vöru-
þróun, gæðastjórnun og gæðaeftir-
lit. Að auki hafa íslenskir matvæla-
fræðingar starfað hjá erlendum stór-
fyrirtækjum í matvælaiðnaði og snú-
ið heim að námi loknu reynslunni
ríkari.
Undirrituð var í hópi fyrstu mat-
vælafræðinganna sem útskrifuðust
frá Háskólanum og minnist dræmra
undirtekta sumra matvælafyrir-
tækja við þessum nýju fræðingum,
sem gjarnan voru spurðir við hvað
þeir hygðust svo starfa í framtíð-
inni. Eins og raunin er sjálfsagt í
öllu brauðryðjendastarfí voru fyrstu
íslensku matvælafræðingarnir sem
hér störfuðu því ekki öfundsverðir.
Engu að síður hefur þeim tekist að
sanna sig á þann hátt að nú heyrast
oftar raddir úr matvælafyrirtækjum
um að ekki ljúki nægilega margir
matvælafræðingar í Háskólanum
námi fyrir matvælaiðnaðinn. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Matvæla-
og næringarfræðifélagi íslands
(MNÍ) er ekkert atvinnuleysi í stétt-
inni.
Efling menntunar og
rannsókna í þágu
matvælaiðnaðarins
Ljóst er að þörfin fyrir fólk með
matvælafræðimenntun á enn eftir
að aukast. I því sambandi nægir að
nefna auknar kröfur um gæði mat-
væla frá helstu viðskiptalöndum
okkar og þá staðreynd að við hljótum
að hverfa frá þeirri stefnu að vera
hráefnisútflytjendur og taka upp
fullvinnslu matvæla á íslandi eins
og reyndar var hvatt til í OECD-
skýrslunni. Hvort tveggja krefst
íjölgunar sérmenntaðs fólks fyrir
matvælaiðnaðinn, aukinnar mennt-
unar í matvælafræði og tengdum
greinum og ekki síst rannsókna í
nánari tengslum við matvælafyrir-
tækin í landinu.
Stundum hafa heyrst raddir um
að BS-námið í matvælafræði við
Háskóla íslands sé of fræðilegt og
að leggja beri minni áherslu á undir-
stöðugreinarnar. I umræðum á
OECD-fundinum var varað sérstak-
lega við öllum tilslökunum í undir-
stöðumenntun og jafnframt talið
æskilegt að tekin verði upp fram-
haldsmenntun á MS-stigi, sem
tengja beri rannsóknum í þágu at-
vinnulífsins.
Við sem að kennslu í matvæla-
fræði stöndum erum sammála þessu
og teljum alls ekki mega slaka á
undirstöðumenntun. Hins vegar beri
að leggja áherslu á öflugt MS-nám
í matvælafræði og tengdum greinum
við Háskólann.
Þess má reyndar geta að við raun-
vísindadeild HÍ var tekin upp
kennsla til MS-prófs árið 1989. Ekki
hafa fengist aukafjárveitingar til að
standa straum af kostnaði vegna
námsins og fjárþröng skólans und-
anfarin ár endurspeglast í því að
MS-námið er meira í orði en á borði.
T.d. hefur aðeins einn nemi innritast
í MS-nám í matvælafræði á þessum
árum og sem stendur er aðgangur
að MS-námi í deildinni takmarkaður
vegna fjárskorts.
Efling MS-náms við Háskóla
íslands í tengslum við
matvælaiðnaðinn
Öflugt og vel skipulagt MS-nám
í matvælafræði og tengdum greinum
mundi efla verulega rannsóknir og
þekkingu jafnt innan Háskólans sem
utan hans, sem stuðlað gætu að at-
vinnusköpun og aukinni tækniþekk-
ingu í landinu. Námið væri í nánum
tengslum við matvælafyrirtækin og
MS-verkefnin gætu að stórum hluta
orðið til að þeirra frumkvæði og
þannig nýst þeim. Að sjálfsögðu yrði
að gera sömu kröfur til stjórnenda
MS-verkefna, sem unnin væru utan
Háskólans og til háskólakennara al-
mennt. Stjómendur verkefnanna
gætu t.d. verið starfsmenn Háskól-
ans eða rannsóknastofnana atvinnu-
veganna í nánum téngslum við mat-
vælafyrirtæki. Einnig mætti hugsa
sér að stjómandi MS-verkefnis væri
starfsmaður matvælafyrirtækis, sem
verkefnið væri unnið fyrir, svo fremi
Pétur Tyrfingsson
„Spurningin er: Hvað á
að ráða þegar við drög-
um sjúklingana í dilka?
Mannúð eða hagsýni?
Hvenær erum við
mannúðleg og hvenær
hagsýn?“
því að mörg hundmð manns eiga
ekki kost á fullri meðferð ár hvert,
þurfum við sem störfum á þessum
vettvangi að glíma við nýjan vanda.
Nú þarf að draga sjúklinga í dilka
og velja þá úr sem gefinn er kostur
á meðferð. Fram að þessu höfum
við ráðið sæmilega við þennan
vanda og tekið tillit til mannúðár-
og hagsýnissjónarmiða í sömu
andrá án mikilla vandræða. Þarfir
sjúklingsins hafa gengið fyrir öðm.
Verði þessi niðurskurður að veru-
leika getum við ekki lengur látið
þörf sjúklingsins fyrir meðferð vega
þyngst þegar staðan er metin, því
mun færri komast að en þurfa. Við
hvað á að miða?
Læknirinn og starfsfólk hans tel-
ur sennilega þá afstöðu að sinna
fremur þeim sem veikari eru og
harðast hafa orðið úti. Þetta er nú
einu sinni eðli vort og inngróin
mannúðarhyggja sem við erum
mótuð af. Þá er sjálfgefið að niður-
skurðurinn kemur harðast niður á
þeim sem eru eitthvað heilsubetri
en aðrir, þótt þjáðir séu á sál og
líkama af áfengis- og vímuefna-
sýki. I þessum hópi er auðvitað
yngra fólkið okkar.
I þessu samhengi má hugleiða
tölur: Um 500 manns þarf að úti-
loka frá meðferð eftir niðurskurð-
inn. Árið 1991 voru um 100 ung-
menni yngri en 20 ára í meðferð
hjá SÁA. Þeir sem voru yngri en
30 ára voru rúmlega 500. Jafnstór-
um hópi verður meinaður aðgangur
að fullri meðferð eftir niðurskurð-
inn!
Kannski er ekki ætlast til þess
að þeim veikustu sé sinnt fyrst,
heldur að við temjum okkur kald-
lynda hagsýni og látum þá ganga
fyrir sem hafa meiri batalíkur
vegna æsku og betri heilsu. Það eru
þeir munu verða drýgstir skatt-
greiðendur og líklegastir til að
koma sjaldan eða aldrei aftur í
meðferð. Ég er hræddur um að
starfsfólk í heilbrigðis- og velferð-
arkerfinu eigi erfitt með að hafa
þess háttar hagsýni að leiðarljósi.
Spurningin er: Hvað á að ráða
þegar við drögum sjúklingana í
dilka? Mannúð eða hagsýni? Hve-
nær erum við mannúðleg og hvenær
hagsýn? — Sparnaðurinn er ekki
bara dýrkeyptur í krónum. Hann
stefnir okkur í siðferðilega kreppu,
sem er öllu dýrari.
Stefnubreyting
Niðurskurður framlaga til með-
ferðarstofnana fyrir áfengis- og
vímuefnasjúka, sem fjárlagafrum-
varpið gerir ráð fyrir, er miklu
meiri en annar niðurskurður. Aug-
ljóst er að mikill sparnaður á þessu
sviði heilbrigðismála mun einungis
auka kostnað annars staðar. Með
þessum niðurskurði er einnig vegið
alvarlega að þeim mannúðarsjón-
armiðum sem siðmenntað fólk á
íslandi aðhyllist í heilbrigðis- og
félagsmálum. Þessi niðurskurður á
því ekkert skylt við sparnaðarstefnu
stjórnvalda. Hér er allt önnur og
róttækari stefnubreyting á ferðinni.
Er eðlilegt að sú stefnubreyting sé
gerð með fjárlögum?
Höfundur hefur starfað í sjö ár á
meðferðarstofnunum SÁA og
gegnir nú stöðu dngskrárstjórn
Göngudeildar SÁÁí Síðumúla
3-5.
Dr. Ágústa Guðmundsdóttir
„Ljóst er að þörfin fyrir
fólk með matvæla-
fræðimenntun á enn
eftir að aukast. I því
sambandi nægir að
nefna auknar kröfur
um gæði matvæla frá
helstu viðskiptalöndum
okkar.“
sem menntun hans leyfði. Slíkt sam-
starf háskóla og atvinnufyrirtækja
tíðkast víða erlendis og er mér kunn-
ugt um að Danir hafa góða reynslu
af slíku MS-námi.
í OECD-skýrslunni er eindregið
hvatt til þess að efld verði MS-fram-
haldsmenntun á íslandi með iðnað-
artengdum rannsóknaverkefnum.
Þar yrði tekist á við séríslensk verk-
efni er gagnast bæði nemandanum
og iðnaðinum.
Ég sé fyrir mér uppbyggingu
öflugs MS-náms er tæki til allra
þeirra námsbrauta Háskólans, sem
gætu með ýmiskonar rannsókna-
verkefnum stuðlað að eflingu ís-
lensks matvælaiðnaðar í nánu sam-
strfí við iðnaðarfyrirtæki.
37
Dæmi um MS-verkefni
Verkefni er tengdist fullvinnslu
sjávarafla mætti taka sem dæmi.
ítarlegt skipulag verkefnisins væri
mjög mikilvægt, enda tæki það til
allra þátta frá veiðum og vinnslu til
markaðsöflunar. Hér væri því um
að ræða samvinnuverkefni nokkurra
námsbrauta eða deilda Háskólans
svo og fyrirtækja utan hans. Aug-
ljóslega væri hér á ferðinni rann-
sóknarverkefni fyrir fjölda MS-nem-
enda. Fullyrða má að stjórnendur
slíkra verkefna hefðu náin tengsl við
erlenda háskóla og rannsóknastofn-
anir, sem leita mætti til þegar þurfa
þætti. Ennfremur má hugsa sér að
hluti MS-námskeiða væri tekinn í
samvinnu við erlenda háskóla.
Hver á að borga?
Fjárhagslega hliðin á málinu er
ef til vill ekki eins erfíð og skipulags-
þátturinn og viljinn til að koma á
markvissu framhaldsnámi og rann-
sóknum í þágu atvinnuveganna. Nú
bjóðast fjölmargir styrkir til slíkra
rannsóknastarfsemi, bæði Evrópu-
og Norðurlandastyrkir. Auk þess
mætti vænta styrkja frá innlendum
rannsóknasjóðum. í byijun yrði
væntanlega erfítt fyrir matvælafyrir-
tækin að veita bein fjárframlög til
verkefnanna, en þau gætu lagt til
efni og aðstöðu að einhverju leyti.
Lokaorð
Ég vil ljúka þessum hugleiðingum
með svari eins OECD-fulltrúans við
spumingunni um úrræði í atvinnu-
málum og framtíðarhorfur velferðar
á íslandi. Svarið var einfaldlega:
„Betrumbætið það, sem þið gerið
best“! sem að mínu áliti þýðir einfald-
lega: Aukið þekkingu með rannsókn-
um og menntun í undirstöðufram-
leiðslugreinum þjóðarinnar.
Höfundur er dósent í
matvælaefnafræði við Háskóla
íslands.
^imuiess
ís
agsís, 2\Xiúttengur
ssandi. Ótrúlegt verð'.
StaöBfeiðsluatslátU
Greiöslukortaþiónu:
*Jw Á
/j-'j r'M

]
w ggssH
, iVy-
A ■
‘ ‘ i Z'l>
. ' ív r
si s
AIIKLIG4RDUR
VIÐ SUND