Morgunblaðið - 30.01.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. JANÖAR 1993
Napóleon hefði sennilega
aldrei orðið bóndi á Sikiley
Athugasemdir við skrif Steingerðar Steinarsdóttur
Vinnubrögð Þórólfs
Þórlindssonar
eftir Þorlák Karlsson
Mér rennur blóðið til skyldunnar
að stinga niður penna þegar ég sé
grein sem fyrrum nemandi minn í
aðferðafræði við Háskóla Islands,
Steingerður Steinarsdóttir blaða-
maður, ritaði um rannsóknir Þórólfs
Þórlindssonar prófessors í Morgun-
blaðið miðvikudaginn 20. janúar
1993.
Gagnrýni Steingerðar er að veru-
legu leyti aðferðafræðilegs eðlis. Það
hvarflaði því að mér við lestur grein-
arinnar að mér hefði mistekist
kennslan, en oft finnst mönnum að
þeir beri að hluta ábyrgð á verkum
nemenda sinna. Ég vona þó að ég
verði ekki dreginn til ábyrgðar vegna
greinar Steingerðar, þótt henni hafi
orðið á í messunni í gagnrýni sinni.
f grein Steingerðar eru fjölmargar
getgátur, m.a. um það hvemig túlka
megi niðurstöður rannsókna Þórólfs
á aflamuni veiðiskipa, á annan hátt
en hann gerir. Margar slíkar getgát-
ur hljóta að kallast dylgjur; dylgjur
um óvönduð vinnubrögð Þórólfs Þór-
lindssonar, svo að vægt sé til orða
tekið.
Vandi Steingerðar er tvíþættur.
Hún virðist hvorki hafa tileinkað sér-
undirstöðuatriði rannsóknaraðferða
nægilega vel né lesið rannsóknarrit-
gerðir Þórólfs Þórlindssonar um
aflamenn og íslenska sjómenn. Slíkt
verður að teljast ámælisvert þegar
niðurstöður og túlkun þeirra er gag-
rýnd.
í rannsóknum sínum á framlagi
skipstjórans notar Þórólfur ýmsar
rannsóknarferðir. Það er reynar til
mikillar fyrirmyndar að Þórólfur
beitir ekki aðeins tölfræðilegum að-
ferðum (megindlegar rannsóknir) á
aflamagni og þeim þáttum sem hafa
áhrif á það, heldur einnig rannsókn-
araðferðum þar sem stuðst er við
viðtöl og rannsóknir á ferli tiltekinna
skipstjóra (eigindlegar rannsóknir).
Hér er um að ræða vinnubrögð eins
og þau gerast best, þar sem niður-
stöður sem eru fengnar með ólíkum
rannsóknaraðferðum styrkja hver
aðra. Þá dregur það ekki úr gildi
rannsóknanna að þær fjalla um
rammíslenskt fyrirbæri sem hafa
víðtæka skírskotun í mannlegum
fræðum.
Um aðferðir Þórólfs í þessum
rannsóknum má nefna meðal annars
að hann setti upp líkan, sem sýndi
hvernig afli gæti dreifst á báta ef
tilviljun réði, og bar það saman við
raunverulega afladreifmgu. Þessi
samanburður leiddi í ljós mjög mark-
tækan mun á þessum tveimur dreif-
ingum. Þannig hafnar Þórólfur þeirri
tilgátu að heppni ráði því eingöngu
hvemig afli dreifist á báta yfir til-
tekna vertíð. Getgátur Steingerðar
um að heppni geti skýrt það að skip-
stjórar afli mikið eina eða tvær vert-
íðir standast þannig alls ekki.
Þá sýnir Þórólfur fram á með
fylgnisreikningum að sterkt sam-
band er á milli aflasældar skipstjóra
frá einni vertíð til annarrar. Þannig
er sterk tilhneiging í þá átt að sömu
skipstjórarnir verði í efstu sætunum
vertíð eftir vertíð. Á sama hátt eru
aðrir skipstjórar nokkum veginn
með meðalafla vertíð eftir vertíð.
Þetta samband hélst þegar tillit var
tekið til stærðar báta og fjölda út-
haldsdaga.
Þórólfur kannaði einnig feril ein-
stakra skipstjóra meðal annars með
það fyrir augum að athuga hvemig
þeir flska. Þá hefur Þórólfur tekið
viðtöl við sjómenn og skipstjóra til
að safna upplýsingum um þann
gmnn þekkingar sem þeir byggja á
og hvernig þeir taka ákvarðanir.
í stuttu máli má segja að rann-
sóknir Þórólfs sameini tvennt sem
góðar rannsóknir byggjast á; traust-
ar og vandaðar rannsóknaraðferðir
og frumleika í úrvinnslu gagna og
kenningasmíð.
Rétt er að taka fram að ofan-
greindar rannsóknir Þórólfs eru að-
eins einn þáttur í víðtækum rann-
sóknum hans á íslenskri sjómanns-
hefð og kannski ekki sá áhugaverð-
asti. Sá þáttur rannsókna Þórólfs
þar sem leitast er við að varpa ljósi
á þekkingu og framfarir í íslenskum
sjávarútvegi er að mínu mati öllu
áhugaverðari.
Sannleikur og blaðamennska
Traust og vönduð blaðamennska
í þjóðfélagsumræðu verður seint of-
metin. Við eigum mikið undir því
að til blaðamennsku veljist hæft fólk.
Þeir blaðamenn sem ætla sér að
fjalla um tiltekið fræðasvið verða
að hafa lágmarkskunnáttu í rann-
sóknaraðferðum sviðsins. Ekki verð-
ur ráðið af skrifum Steingerðar að
hún hafí tileinkað sér þessa lág-
markskunnáttu. Öllu alvarlegra er
þó þegar blaðamenn hafa ekki einu
sinni fyrir því að kynna sér helstu
niðurstöður þeirra rannsókna sem
þeir fjalla um. Við lestur greinar
Steingerðar virðist sem hún hafí
hvorugu sinnt.
Eitt dæmi um misskilning Stein-
gerðar í aðferðafræði er að hún
ruglar saman kenningum og niður-
stöðum rannsókna. Steingerður
skrifar: „Niðurstöður Þórólfs tel ég
afturgengnar kenningar um ofur-
menni og hetjur." Rannsóknarnið-
urstöður eru alls ekki kenningar,
allra síst þar sem rannsóknir eru
stutt á veg komnar. Kenningar eru
stundum settar fram á grundvelli
margra rannsókna. Þær má einnig
setja fram án nokkurra rannsókna.
Gera verður skýran greinarmun á
niðurstöðum rannsókna annars veg-
ar og kenningum hins vegar. Þessi
Þorlákur Karlsson
„Má segja að rannsókn-
ir Þórólfs sameini
tvennt sem góðar rann-
sóknir byggjast á;
traustar og vandaðar
rannsóknaraðferðir og
frumleika í úrvinnslu
gagna og kenninga-
smíð.“
greinarmunur er meðal annars gerð-
ur á námskeiði því sem Steingerður
tók í aðferðafræðinni við Háskólann.
í tilvitnuninni hér að ofan felst
meira en hugtakabrengl í aðferða-
fræði. í henni felst einnig staðhæf-
ing um að Þórólfur haldi fram kenn-
ingu um ofurmenni og hetjur. Fyrir
því er enginn fótur. Þórólfur hefur
sett fram kenningar um mikilvægi
hagnýtrar þekkingar sem er óskráð
og á sér meðal annars rætur í hvers-
dagslegri reynslu manna. Steingerð-
ur virðist álykta að þegar leitt er í
ljós að menn nái misjöfnum árangri
á tilteknum sviðum, sé verið að halda
fram kenningum um ofurmenni og
hetjur. Þess er ekki þörf, enda gerir
Þórólfur það hvergi.
Það er ekki nóg með að grein
Steingerðar beri vott um þekking-
arskort hennar á aðferðafræði og
umræddu fræðasviði, heldur gerir
hún Þórólfi upp skoðanir og niður-
stöður, sem hún síðan gagnrýnir.
Til dæmis segir Steingerður
„ .. .hvernig er hægt með vísinda-
legum rökum og mælingum að færa
sönnur á að skipstjórinn sé þar
fremstur meðal jafningja". Þama fer
Steingerður villur vegar. Þórólfur
ber alls ekki saman skipstjóra og
Trúarleg viðfangsefni í nútímalistum
Ráðstefna í Odda, Háskóla Íslands, 30. janúar 1993 kl. 13.30-18.00
Dagskrá:
Ráðstefnan sett: Dr. Björn Björnsson.
Dr. Gunnar Kristjánsson:
, Að sýna hið ósýnilega.
Árni Bergmann, rithöfundur:
Helgun og afhelgun bókmenntanna.
Pétur H. Ármannsson, arkitekt:
Lífssýn og andleg gildi í verkum arkitektsins Le Corbusier.
Aðalsteinn Ingólfsson, listfræðingur:
Trúarlegar myndir, spjall um viðhorf Magnúsar Kjartanssonar,
myndlistarmanns, til kristni og íslenskrar kirkju.
Oddur Albertsson, skólastjóri:
íslenskur Pasolini? Um eyðileggingu trúarlegra tákna.
Almennar umræður.
Stjómandi: Dr. Gunnar Kristjánsson.
Ráðstefnustjóri:
Dr. Björn Björnsson, prófessor, fræðslustjóri kirkjunnar.
Fræðsludeild kirkjunnar.
\________________________________________________________________J
áhöfn í rannsóknum sínum. Þórólfur
ber saman skipstjóra innbyrðis ann-
ars vegar og afla báta innbyrðis hins
vegar. Hér er því um að ræða alvar-
legar dylgjur; dylgjur sem eiga sér
enga stoð í rannsóknum Þórólfs
Þórlindssonar.
Á sama hátt segir Steingerður í
lok greinar sinnar „ .. .ætla ég að
leyfa mér að halda í þá skoðun mína
að vinna um borð í skipi byggist á
sameiginlegu átaki margra og hetjan
í brúnni sé hvorki stærri né breið-
vaxnari en sú sem á dekkinu stend-
ur.“ í þessari klausu gefur Stein-
gerður í skyn að í rannsóknum Þór-
ólfs komi fram að sameiginleg vinna
um borð skipti ekki máli. Þá gefur
hún og í skyn að borin sé saman
frammistaða skipstjóra og háseta í
rannsóknum Þórólfs og skipstjóran-
um hampað á kostnað háseta. Það
er deginum ljósara að góðan mann-
skap, samstillta áhöfn og góð tæki
þarf til þess að vel gangi á sjónum.
Um þetta er ekki deilt. Þórólfur
gerir ekki þennan samanburð í rann-
sóknum sínum. Inntak rannsókna
Þórólfs á aflasæld virðist því alveg
hafa farið fram hjá Steingerði.
Fleiri dæmi um rangfærslur og
mistúlkanir eru í blaðagrein Stein-
gerðar. Ég læt þó þessi duga hér.
Heiðarleiki og vilji til þess að hafa
það sem sannara reynist eru nauð-
synlegir þættir í blaðamennsku. Ef
hvorugt er fyrir hendi skiptir kunn-
átta og þekking jafnvel ekki máli.
Því miður vill oft verða misbrestur
á þessu. Þannig eru blaðamenn mis-
góðir eins og sjómenn.
Lokaorð
Þórólfur Þórlindsson er virtur
fræðimaður í félagsvísindum. Grein-
ar eftir hann hafa birst í fjölmörgum
viðurkenndum erlendum fræðitíma-
ritum þar sem þær hafa verið metn-
ar af sérfræðingum á viðkomandi
sviði. Þar á meðal eru greinar um
rannsóknaniðurstöður þær sem
liggja til grundvallar gagnrýni Stein-
gerðar. Til verka hans er vitnað
meira en flestra íslenskra félagsvís-
indamanna. Þannig hefur Þórólfur
öðlast alþjóðlega viðurkenningu fyrir
fræðistörf sín.
Blaðagrein Steingerðar einkennist
af því að hún giskar sjálf á rannsókn-
aniðurstöður Þórólfs um íslenska
sjómenn og túlkanir hans. Síðan
gagnrýnir hún eigin ágiskanir af
mikilli hörku, en ekki skrif Þórólfs.
Steingerði er fijálst að „telja“,
„fínnast" eða „halda í“ hvaða skoð-
anir sem hún kýs, svo fremi hún
kenni þær ekki öðrum. Góð kunn-
átta í aðferðafræði hefði forðað
henni frá sumum þessara ágiskana.
Aðrar getgátur hennar hefðu von-
andi ekki komið fram hefði hún
kynnt sér rannsóknir Þórólfs á um-
ræddu viðfangsefni.
Getgátur Steingerðar um rann-
sóknir Þórólfs eru lítt trúverðugri
en getgátur hennar um að „Napó-
leon hefði sennilega endað bóndi á
Sikiley..." þótt ekki væri nema vegna
þess að Napóleon var fæddur og
uppalinn á Korsíku.
Höfundur er lektor í aðferðafræði
við H&skóla tslands.
RKAÐI
KAMULAN
Flest stærstu bókaforlög landsins halda nú viðamiklar bókaútsölur í húsakynnum
sínum í Múlahverfi; vió Ármúla, Síðumúla og Grensósveg.
TRYGQÐU ÞÉR GÓÐAR BAKUR Á
EINSTÓKU VERÐI SEM ALLRA FYRST
■ .
h > :V,.
-Æ ’Á '« i t ®

-■ - - - -! •
f Mól í f9 nu "ðurnúlc,
_