Morgunblaðið - 30.03.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. MARZ 1993
Hvaða veru-
leika viljum við?
eftir Ragnhildi
Guðmundsdóttur
Þjóðfélagsumræða á Islandi er
komin á mjög sérkennilegt stig svo
ekki sé fastar að orði kveðið. Innan
BSRB höfum við undanfarin miss-
eri lagt höfuðkapp á að veija vel-
ferðarkerfið og spoma gegn vax-
andi misskiptingu í landinu. Við
höfum lagt áherslu á að vetja
kaupmátt lágra kauptaxta sem hjá
stórum hópum í þjóðfélaginu eru
svo lágir að nánast ósæmilegt er
að láta þá rýrna umfram það sem
þeir hafa verið undangengin samn-
ingstímabil. Eða halda menn að
fólk með fimmtíu, sextíu, sjötíu
þúsund krónur á mánuði geti enda-
laust horft upp á kaupmáttinn
rýma?
Misskipting að leiðarljósi?
Það gefur augaleið að fyrir
tekjulágt fólk er niðurskurðurinn
sem við höfum orðið vitni að und-
anfarin misseri bæði inni í sjálfu
velferðarkerfínu og á millifærslum
til þeirra sem búa við ómegð, sjúk-
dóma eða eru að komast inn í
húsnæði óbærilegur í bókstaflegri
merkingu þess orðs. Þá fyrst verða
þó álögurnar og niðurskurðurinn
siðlaus þegar haft er í huga að á
sama tíma er verið að gefa ríkustu
fýrirtækjum landsins skattaafslátt
sem nemur stjamfræðilegum
tölum. Það er engu líkara en bein-
línis sé stefnt að aukinni misskipt-
ingu í landinu.
I tengslum við fjárlög vora þing-
mönnum send varnaðarorð frá
BSRB þar sem minnt var á sam-
hengið á milli kaupkrafna og niður-
skurðar í millifærslukerfinu. Minnt
var á að ástæðan fyrir því að hér
hefði verið komið upp samfélags-
legu húsnæðiskerfi og velferðar-
þjónustu væri ekki einvörðungu sú
að menn hefðu viljað stuðla að
félagslegum jöfnuði heldur væri
það staðreynd að samfélagslegar
lausnir væra einfaldlega hag-
kvæmari og ódýrari en einstakl-
ingsbundnar lausnir.
I stað þess að greiða fólki laun
í samræmi við að það væri alla tíð
með börn á framfæri og alla ævina
að komast inn í húsnæði eða ætti
sífellt við alvarlega og kostnaðar-
sama sjúkdóma að stríða hefði
þótt hagkvæmara og ódýrara að
veita stuðning vegna húsnæðis-
kaupa í formi vaxtabóta, að greiða
fólki barnabætur á meðan það
hefði börn á framfæri og aðstoða
vegna lækniskostnaðar þegar sjúk-
dómar heijuðu á.
Þessi varnaðarorð BSRB hafa
stjórnvöld leitt hjá sér eins og ráð-
stafanir ríkisstjórnarinnar bera
með sér en sem kunnugt er hefur
mjög verið höggvið í velferðar- og
millifærslukerfið að undanförnu. I
fyrra voru barnabætur skertar um
hálfan milljarð, vaxtabætur hafa
verið skertar og nú hafa vextir í
félagslega kerfinu verið hækkaðir.
Þá hafa skattleysismörkin verið
lækkuð og mjög þrengt að sjúkl-
ingum og örorkuþegum.
Umræða sem ekki þolir
dagsins ljós?
BSRB tók dæmi úr veruleikan-
um hvemig þetta kæmi niður á
fólki. Þegar þessi dæmi litu dags-
ins ljós var' engu líkara en allar
gáttir opnuðust í ráðuneytum og
var orðbragðið ekki alltaf upp á
marga fiska. Forystumenn BSRB
voru kallaðir öllum illum nöfnum
en þess vandlegá gætt að forðast
alla málefnalega umræðu og var
engu líkara en ráðherrar litu svo
á að hún þyldi ekki dagsins ljós. í
þessari umræðu gekk heilbrigðis-
ráðherra reyndar enn Iengra og lét
Ragnhiidur Guðmundsdóttir
sér gífuryrðin ein ekki nægja held-
ur fór hann með rangt mál í árás-
um sínum á BSRB.
Hið sama var uppi á tengingnum
þegar BSRB setti fram kröfur sín-
ar um að kaupmáttur hins almenna
launataxta eins og hann hefur ver-
ið á undanförnum misserum yrði
varinn og ráðist yrði í skattkerfis-
breytingar með jöfnuð að leiðar-
ljósi og undið yrði ofan af skerð-
ingu gagnvart sjúklingum.
Nú geystust menn fram að nýju
og töluðu um veruleikafirringu.
Þetta fólk væri hreinlega ekki á
réttu róli í veruleikanum eins og
forsætisráðherra orðaði það svo
smekklega.
En hvaða veruleika eru ráðherr-
arnir og þeirra fylgisveinar að tala
um? Er ekki eitthvað bogið við það
þegar menn úr veruleika hinna ríku
og hinna heilbrigðu vilja meina
hinum sem hafa minni efnin eða
eiga við sjúkdóma að stríða að
tala um sinn veruleika og nauðsyn
þess að breyta honum. Er ekki
ástæða til að staldra við þegar rík-
isstjórn er farin að kalla það veru-
leikafirringu að vilja kjarajöfnuð?
Og er ekki ástæða til að fara að j
spyrna við fótum þegar menn eru
kallaðir nöfnum, gapuxar og annað
verra, fyrir að gagnrýna það þegar |
sköttum er aflétt á stórfyrirtækj-
um en álögur auknar stórlega á
sjúklinga? Einnig þetta er reynt j
að koma í veg fyrir að sé rætt.
Umræða um þetta er líka sögð
vera veruleikafirrt.
Mig langar til að vitna til um-
mæla konu sem sjálf hrærist í
veruleika sjúkdóma. Hún heitir
Selma Dóra Þorsteinsdóttir og var
einn af helstu hvatamönnum þess
að samtökin Almannaheill voru
stofnuð á síðasta ári, en þau sam-
tök voru mynduð til að reyna að
sporna gegn árásunum á velferðar-
kerfið og sívaxandi álögum á sjúkl-
inga.
Veruleiki Selmu Dóru
í mjög athyglisverðu viðtali sem j
nýlega birtist í Tímanum segir
Selma Dóra meðal annars: „Okk-
ur, sem í forystu Almannaheilla
völdust, varð það strax ljóst að ein
fengju samtökin litlu áorkað og
því boðuðum við verkalýðsforyst- I
una til fundar við okkur. Við báð-
um BSRB, ASI, Kennarasamband-
ið og fleiri stóra aðila liðsinnis og
óskuðum eftir að þeir töluðu okkar
máli. Með þessu má segja að ég
hafi, ein af mörgum, byijað að
skipta mér af þessu opinberlega."
Selma Dóra minnir á hvernig for-
Af liveiju selur
F&A enskt „Coke“?
eftir Friðrik
G. Friðriksson
Tilefni þessara skrifa era fréttir
á Stöð 2 dagana 10. og 11. mars sl.
Hinn 10. mars var „kaupmannin-
um á hominu" fylgt eftir, þegar
hann greip til þess ráðs að kaupa
vörur fyrir verslun sína í Bónus og
birgðaversluninni F&A á Fosshálsi,
af því að þar fékk hann þær ódýr-
ari, en hann gat fengið þær hjá sjálf-
um framleiðandanum.
Þá keypti kaupmaðurinn m.a.
Coke í F&A og fréttamaður spurði
undirritaðan um verð. Daginn eftir
birtist sjálfur forstjóri Vífílfells og
hélt all langa hugvekju um Coke,
sagði mig fara með rangt mál um
verðmismun.
En það var ekki satt að ég færi
með rangt mál. Hitt er satt, að
hann og fyrirtæki hans hafði þá í
millitíðinni skyndilega stórlækkað
verðið á Coke til að mæta hinni
óvæntu samkeppni frá okkur.
Skýring á þessu máli er afar ein-
föld. Viðtalið við mig var tekið
nokkram dögum áður, 2. mars,
sama dag og við sendum yfir 500
bréf til smákaupmanna og buðum
þeim m.a. Coke á 23% lægra verði,
en þeir gátu fengið það frá Vífílfelli.
I millitíðinni, þegar Coke-verk-
smiðjan frétti þetta, greip hún
skyndilega til þess ráðs að lækka
heildsöluverð sitt til kaupmanna um
20%.
Við viljum einungis nota tækifær-
ið og lýsa ánægju okkar með þessa
lækkun og fögnum því að sjá svo
glæsilegan árangur, sem í þessu til-
felli gefur gott aðhald í verðiagi.
Engin önnur skýring er sýnileg fyr-
ir því, hvers vegna Coke ætti ann-
ars að lækka verð sitt skyndilega
um 20%.
Það er umhugsunarvert af hveiju
jafn stórbrotin lækkun skuli ekki
vekja meiri athygli, enginn þakkar
Vífilfelli fyrir þetta framlag til verð-
hjöðnunar og aukningu kaupmáttar,
með tilliti til þess að kaupin á Coke
era vafalaust meðal stærri kostnað-
arliða margrá heimila.
Er ástæðan fyrir þessu vanþakk-
læti kannski sú að hér sé einungis
um að ræða „óhollt límonaði" en
ekki nauðsynjavöru?
Hver er nú hin raúnveralega
ástæða fyrir því, að við hjá F&A
gripum til þess ráðs að flytja inn
Coke frá Englandi?
Hún er sú, að Coke er ein af örfá-
um svokölluðum „íslenskum" fram-
leiðsluvöram, sem hægt er að flytja
inn frá útlöndum. Við vildum með
þessum innflutningi sýna fram á
með einu dæmi, hve hroðalega ís-
lenskir framleiðendur mismuna
viðskptavinum sínum með óeðlileg-
um „magnafslætti" þannig að verð-
ið sem smákaupmanninum er boðið
að kaupa það á, er hærra en útsölu-
verð stórmarkaða.
Þetta furðulega misrétti þýðir það
í reynd, að smákaupmennimir á
horninu og þeir neytendur sem
skipta við þá eru í rauninni látnir
borga verðið niður fyrir stórmarkað-
ina. Þeir sem era látnir borga brús-
ann era m.a. þeir sem ekki hafa bíl
til að komast í stórmarkaðina eða
geta það ekki af öðram ástæðum,
t.d. lasleika eða háum aldri. Þannig
eru að öllu jöfnu hinir tekjuminnstu
í þjóðfélaginu dæmdir til að greiða
hæsta verðið. Einnig gildir þetta um
fólkið á landsbyggðinni.
í báðum fréttaþáttunum sem birt-
ust á Stöð 2 var forstjóra Coke
boðið að tjá sig um þetta mál. í
íyrra þættinum var haft eftir hon-
um, að hann teldi þennan magnaf-
slátt ekki óeðlilegan og kom hann
með eftirfarandi skýringar:
1. Stórmarkaðir staðgreiða og
sækja Cokeið sjálfir.
2. Litli kaupmaðurinn fær Cokeið
sent og greiðslufrest.
Jafnvel þó þessar skýringar
standist, eru þær engan veginn
nægilegar.
En standast þær?
Ökumenn Coke-bílanna, sem
heimsækja stórmarkaðina næstum
daglega, eru þá sennilega bara að
fá sér kaffísopa? Og allir þeir sölu-
turnaeigendur og eigendur lítilla
hverfisverslana, sem ég hef rætt
við, þurfa að staðgreiða. Munurinn
á dreifingu ÁTVR á tóbaki og Vífil-
fells á Coke til smákaupmanna felst
einungis í því, að ÁTVR veitir þó
ívið hærri staðgreiðsluafsátt.
í fréttatímanum á Stöð 2 daginn
eftir, birtist svo sjálfur Coke-for-
stjórinn og las upp langan pistil.
Það er nokkuð óvenjulegt, en svo
vil til, að Coke er stór hluthafi í
Stöð 2.
Forstjórinn bar sig heldur aum-
lega. Það sem hann hafði helst fram
að færa var þetta:
1. Að Cokeið hans væri ódýrara
„í dag“ en ég hafði haldið fram í
fréttaviðtalinu daginn áður.
2. Þá viðhafði hann mörg orð um
ágæti íslenska Cokesins, sem búið
væri til úr íslensku lindarvatni, svo
það væri „eitt það besta“ Coke í
öllum heiminum.
3. Hann benti á að 140 manns
ynnu í verksmiðju hans og taldi um
1.000 manns byggja alla afkomu
sína á framleiðslu og auglýsingum
íslensks Cokes.
Um 1. Þetta skýrði ég í byijun
greinarinnar.
Um 2. Víst er íslenskt Coke gott,
en það er engu að síður framleitt
undir ströngu eftirliti alþjóðlegs
auðhríngs, sem fylgist náið með að
efni sem notuð era uppfylli þá staðla
sem alþjóðafyrirtækið setur. Sama
eftirlit er með framleiðslu Coke í
öðram löndum.
Og hafa menn hugleitt það, að
Cokeið sem fallega vaxna fólkið
með hvítu tennurnar drekkur fyrir
okkur í daglegum sjónvarpsauglýs-
ingum, er ekki íslenska Cokeið?
Um 3. Sjálfsagt eiga margir af-
komu sína undir framleiðlsu og þá
ekki síður auglýsingastarfsemi á
Coke. Ef forstjórinn var að gefa í
skyn, að þessi innflutningur okkar
ógni atvinnuöryggi þessa fólks, þá
gleymdi hann örfáum atriðum.
Hann gleymdi m.a. þeirri stað-
reynd að íslenska Coke-fyrirtækið
Friðrik G. Friðriksson
„En fari sem horfir, ad
öll smásöluverslun
stefni á fáar hendur,
mun verðlag hjá þeim
aftur hækka, því eng-
inn er eftir til að borga
mismuninn.“
er líka stór innflytjandi. Það flytur
t.d. inn erlendan bjór, Pripps, sem
ekkert íslenskt vatn erf. Einnig flyt-
ur það inn Maarud-kartöfluflögur
og Toblerone-súkkulaði frá Sviss.
Allur þessi innflutningur ógnar þá
í raun atvinnuöryggi fjölda fólks í
íslenskum iðnaði. Það sýnishorn af
enska Coke, sem við fluttum inn til
að fá tækifæri til að opna þessa
umræðu, er ekki nema smábrot af
nefndum innflutningi Coke-sam-
steypunnar og er fráleitt að það
ógni atvinnu nokkurs manns. Það
eina sem við höfum gert af okkur
er að knýja fram sjálfsagða lækkun
til smákaupmanna.
Það undarlega er annars, að við
tókum hugmyndina um innflutning
á Coke frá stjórnendum Hagkaups,
sem fyrr í vetur vöktu máls á því í
ijölmiðlum, að þeir ætluðu að flytja
Coke inn, þar sem þeir teldu verðið
á því alltof hátt frá hinum íslensku
framleiðendum, og hafa þeir þó allra
síst ástæðu til að kvarta undan verð-
inu, því enginn fær það lægra en
þeir.
Hvernig stóð Coke-fyrirtækið svo
að umræddri verðlækkun? Það er
athyglisvert að það lækkaði ekki
verðlista sinn. Heldur gaf það í stað-
inn 20% afslátt til minni kaup-
manna. Hvaða afslátt það gefur
stórmörkuðunumm vita fáir. Skyldu
þeir þá ekki vegna magnsins fá enn
meiri afslátt til viðbótar?
Þegar svona er staðið að verð-
lækkun, er alls óvíst að hún skili
sér til neytenda. Kaupmenn geta
litið svo á, að einungis sé um tíma-
bundna verðlækkun að ræða hjá
Coke. Þeir eiga enn birgðir sem
þeir staðgreiddu á hærra verðinu.
Þeir eru líka hræddir við að lækka,
því að þeir vita betur en flestir aðr-
ir, að ef verksmðjan hækkar nú
verðið aftur, mun þa fara illa í neyt-
endur á krepputímum.
Verðlagsyfírvöld ættu að gleyma
um stundarsakir öllu fijálsræðistali
og setja reglur um staðgreiðslu og
magnafslætti. Fátt skaðar neytend-
ur meira, þegar til lengri tíma er
litið, en þessi afsláttarleikur fram-
leiðenda og innflytjenda.
Neytendasamtökin gætu þá snúið
sér að raunhæfari verkefnum í stað
þessara mjög svo ófullkomnu verð-
kannanna, sem Verðlagsstofnun var
búin að gefast upp á. Því þær náðu
ekki tilgangi sínum. Slíkar verð-
kannanir voru í besta falli ókeypis
auglýsing fyrir stórmarkaðina.
Raunhæfar verðskrár frá fram-
leiðendum og innflytjendum mundu
leiða til sanngjarnari samkeppni og
stuðla að ábyggilegra verðskyni
neytenda.
Hvers vegna er kaupmönnum
mismunað svo mjög sem raun ber
vitni af mörgum íslenskum framleið-
endum og innflytjendum?
Staða stórmarkaðanna hefur
aldrei verið sterkari en þessa stund-
ina. Eftir sameiningu Hagkaups og
Bónus hafa þeir með klukkubúðun-
um svonefndu styrkt stöðu sína
jafnt og þétt á kostnað kaupmanns-
ins á horninu. Það era fáir íslenskir
framleiðendur og enn færri innflytj-
endur sem geta boðið slíku veldi
byrginn. Flestir kjósa þeir þann
kost að gefa óeðlilega mikinn af-
slátt. Þetta getur gengið á meðan
einhveijir aðrir borga brúsann, það
era litlu verslanirnar og viðskipta-
vinir þeirra og íbúar á landsbyggð-
inni. En fari sem horfir, að öll smá-
söluverslun stefni á fáar hendur,
mun verðlag hjá þeim aftur hækka,
því enginn er eftir til að borga mis-
muninn.
Höfundur er kaupmaður í F&A.