Morgunblaðið - 03.04.1993, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1993
________________ "N
Bent Scheving Thorsteinsson hagfræðingur IT|
Hagræðingaráform h
hjá íslandsbanka F
hafa ekki skilað sér 1
29
„HVAÐ varð um hagnaðinn við sameiningu bankanna
og tilurð íslandsbanka? Hvað varð um fyrirheitin um
að íslandsbanki yrði góður fjárfestingarkostur?“ Þessum
spurningum varpaði Bent Scheving Thorsteinsson, hlut-
hafi í Islandsbanka, fram á aðalfundi bankans fyrr í
vikunni. Hann gagnrýndi sljórnendur bankans og bank-
aráð fyrir óþarflega mikil framlög í afskriftareikning
og of litlar arðgreiðslur. Bent segir að a.m.k. hafi tvenn
stór mistök verið gerð í rekstri bankans. í fyrsta lagi
hafi hagræðing sú sem stefnt hafi verið að með samein-
ingunni ekki skilað sér og í öðru lagi var stýringu út-
lána ábótavant. Á stundum hafi forsvarsmenn bankans
jafnvel freistast til að kaupa sér skammtímavinsældir,
oft með „vildarlánum til vonlausra vanskilamanna í bor-
inni von um að Eyjólfur hresstist“.
Þorkell
Oánægður hluthafi í Islandsbanka
BENT Scheving Thorsteinsson gagnrýnir stjórnendur íslands-
banka og bankaráð fyrir óþai'flega mikil framlög í afskriftareikn-
ing og of litlar arðgreiðslur.
í viðtali við Morgunblaðið
sagði Bent að þótt efnahagsum-
hverfið á undanförnum misserum
hafi að sjálfsögðu haft neikvæð
áhrif á rekstur og stöðu bankans
hafi fleira komið til. „í íslands-
banka fór a.m.k. tvennt úrskeið-
is. í fyrsta lagi fóru menn sér
allt of hægt í hagræðingunni.
Nú er verið að áforma að leggja
niður þrjú útibú og í fyrra voru
einnig lögð niður útibú, en af
hveiju var þetta ekki gert á
fyrsta starfsári bankans? Sparn-
aðurinn sem átti að verða af sam-
einingu bankanna og hagræðing-
unni varð aldrei til. I staðinn kom
kostnaður sem enginn átti von
á. Enn er verulega mikið eftir
af þeim markmiðum sem sett
voru fyrir þremur árum síðan.“
Bent segir að annað sem farið
hafí úrskeiðið var útlánastýring
bankans. „Hún hefur ekki verið
markviss heldur losaraleg. Það
er ekki fyrr en nú sem Valur
Valsson, bankastjóri, kemur með
kynningu á því hvernig eigi að
efla lánastýringuna og standa
öðruvísi að henni. Þetta hefði átt
að gera strax í upphafi. Vildar-
lánin hafa verið öllurn til baga
og þau hafa valdið stórtjóni sem
aldrei fæst bætt.“
5% lágmarksarður
Áður hefur komið fram hér í
Morgunblaðinu að Bent, ásamt
mjög mörgum hluthöfum ís-
landsbanka, er mjög óánægður
með þær 2,5% arðgreiðslur sem
ákveðnar voru á aðalfundinum.
Bent telur að þær hefðu þurft
að vera 7%. „Framlag í afskrifta-
reikning bankans upp á 1.512
milljónir á einu ári er mikið álita-
mál og er óvenju há upphæð. Það
rýrir svo afkomu bankans að hún
verður neikvæð og til stórskaða
fyrir orðstír og traust bankans.
Á Afskriftareikningi eru nú rúm-
lega 2,5 milljarðar.
Samkvæmt nýjum reglum er
svo mælt fyrir að bankar eigi
ekki að tekjufæra vexti af van-
skilalánum, heldur eigi að af-
skrifa þá. Sú upphæð sem þann-
ig var afskrifuð var um 395 millj-
ónir. Þetta samsvarar 2,5 millj-
örðum í vanskilalán ef miðað er
við 16% dráttarvexti. Þar sem
forsvarsmenn bankans segja að
2,5 milljarðar séu í vanskilum
verður maður að spyija hvort
þeir reikni ekki með því að ein
einasta króna fáist upp í vanskil-
in þar sem sama upphæð er nú
á afskriftareikningi bankans.
Ótrúlegt er að svo illa inn-
heimtist og þá er trúlega ekki
nauðsynlegt að framlagið í af-
skriftareikning útlána sé 1.512
milljónir króna. Ef það væri ein-
ungis lækkað um 12% í 1.330
milljónir hefði útkoma bankans
orðið jákvæð og eiginfé hefði
hækkað. Að öllu öðru óbreyttu
hefði arður til hluthafa orðið 7%,
sem væri viðunandi í stöðunni.
Ef nauðsyn krefur mætti síðar á
árinu bæta þessum 12% við af-
skriftasjóð útlána með sölu óarð-
bærra eigna og þar er af nógu
að taka.“ Bent telur jafnframt
að lágmarksarðgreiðslur eigi að
vera 5% hveiju sinni, sem tryggja
beri með sérstökum arðjöfnunar-
sjóði.
Stuðpúðar sljórnenda
Bent bendir á að þrátt fyrir
tap hjá Flugleiðum hafi stjórnin
ákveðið að greiða hluthöfunum
arð upp á 7%. „Með hliðsjón af
þessu er sárt að viðurkenna að
Flugleiðum er meira annt um
sína hluthafa, en íslandsbanki
tekur ekki tillit til þeirra sem
leggja sparnaðinn sinn í hlutafé
í bankanum. íslandsbanki er með
900 milljónir undir liðnum óráð-
stafað eigið fé sem hægt hefði
verið. að ráðstafa í arð en bank-
inn notar 10% af honum til arð-
greiðslu.
Þar fyrir utan tel ég heitið
„óráðstafað eigið fé“ vandræða-
heiti og legg til að þessum bók-
haldslið verði skipt i tvennt. Ann-
ars vegar í arðjöfnunarsjóð, sem
sér um að hluthafar fái reglu-
bundinn arð, og hins vegar í við-
lagasjóð, sem tekur við tapi þeg-
ar illa árar. Þetta er t.d. gert hjá
Sjóvá-Almennum. “
Bent segir stjórnendur fyrir-
tækja á Islandi hafa tilhneiginu
til að safna í sjóðinn „óráðstöfuðu
eigið fé“. „Með því móti hafa
þeir afnot af miklum fjármunum
sem þeir greiða aldrei arð eða
vexti af. Þannig eru þeir að svíkja
sína hluthafa. Þetta er hlutur sem
Eimskip hefur stundað árum
saman. Félagið hefur notað slíka
sjóði til að fjárfesta í öðrum
hlutafélögum eftir geðþótta
stjórnenda hveiju sinni án þess
að það sé borið undir hluthafa.
Þeir telja sig bersýnilega hafa
vit fyrir hluthöfunum í fjárfest-
ingum en það er vissulega mikill
misskilningur eins og ótal dæmi
sanna. Nær væri að hluthafar
fengju þessa fjármuni í hendur
og fjárfestu eftir eigin vali. Þetta
er spilling sem þarf að koma í
veg fyrir en lög á þessu sviði eru
ákaflega vanþróuð hér á landi.
Það hefur verið árátta hjá mörg-
um stjómendum að koma sér upp
slíkum stuðpúðum. Því vanda-
laust er að reka fyrirtæki með
vaxtalausum víkjandi lánum sem
aldrei þarf að greiða."
5% hámarksatkvæðavægi
Á aðalfundi íslandsbanka bað
Bent forsvarsmenn lífeyrissjóða
um að tjá sig um hvort þeir teldu
arðgreiðslurnar nægjanlegar en
fátt varð um svör þeirra. „Ástæð-
an fyrir því að ég óskaði eftir
svari þeirra var sú að lífeyrissjóð-
irnir eru ákaflega stórir hluthafar
og geta ráðið mörgu. Þeir eru
þarna væntanlega fyrst og
fremst sem fjárfestar til að lífeyr-
issjóðimir hagnist. Ég vildi fá að
vita hvort forsvarsmenn lífeyris-
sjóðanna teldu sig hafa umboð
síns félags til að hafna hærri
arði en þeim 2,5% sem stjómin
lagði til, þrátt fyrir augljósa getu
til þess að greiða þrefalt meira.
Það er hins vegar spurning
hvort lífeyrissjóðir eigi yfirleitt
að fara með svo mörg atkvæði á
hluthafafundum sem þeir gera
og greiða atkvæði með allt öðrum
hætti en eðlilegt er fyrir venju-
lega fjárfesta. Venjulegir fjár-
festar hafna ekki arði og bíða
eftir að fá meira seinna eða til
að tryggja sjálfum sér stjórnar-
setu.“ Bent sagði það vera spum-
ingu hvort ekki ætti að takmarka
atkvæðamagn lífeyrissjóðanna,
annarra stofnana og stórfyrir-
tækja, við 5% hámark í hlutafé-
lögum. „Það þarf að stoppa ríkj-
andi fyrirkomulag áður en þessir
aðilar ráða lögum og lofum í öll-
um hlutafélögum þessa lands.“
Hagsmunatengsl
Bent segir að innan lífeyris-
sjóðanna sé pólitíkin því miður
of ráðandi og þar að auki sé of
mikið um hagsmunatengsl
stjórnenda hlutafélaga við ýmsa
hagsmunahópa. „Tökum sem
dæmi Kristján Ragnarsson sem
bankaráðsformann íslands-
banka. Hann situr þar sem full-
trúi Landssambands íslenskra
útvegsmanna og fyrir hönd Fisk-
veiðasjóðs, sem eru stórir hlut-
hafar í íslandsbanka. LÍtJ predik-
ar um að útvegsmenn séu undir-
staða atvinnulífsins og að taka
þurfí sérstakt tillit til þeirra. Þeir
þurfi sérstaka fyrirgreiðslu í lán-
um, vöxtum og gjaldeyrismálum.
Kristján getur því varla verið
heppilegur maður sem bankar-
áðsformaður, þótt hann sé hinn
mætasti maður.
Það sem hins vegar bjargar
miklu er að þessir kappar í bank-
aráði eru fulltrúar mismunandi
hagsmunahópa og hafa talsvert
eftirlit hver með öðrum. Guði sé
lof fyrir að þeir skuli veita hver
öðrum aðhald. Það hjálpar hinum
almenna hluthafa."
Bent er mjög ánægður með
kosningu Orra Vigfússonar for-
stjóra Sprota í bankaráð og seg-
ist vera sammála gagnrýni Orra
á stjórnskipulag bankans.
„Stjómun bankans yrði skilvirk-
ari ef stjórnendum yrði fækkað
um helming eða meira. Það er
nóg að hafa einn bankastjóra.
Standi hann sig ekki verði hann
látinn fara. Samábyrgð, þar sem
hver getur vísað á annan ef eitt-
hvað fer úrskeiðis, gengur ekki
upp.“
Bent segigt vona að Orri starfi
í bankaráði sem fulltrúi hins al-
menna hluthafa en ekki stofnana
eða sjóða. „Slíkan talsmann hef-
ur okkar hluthafa vantað.“
Af segulbandsupptöku
Hrafns Gunnlaugssonar
eftirKarl Th.
Birgisson
Hrafn Gunnlaugsson hefur verið
formlega áminntur tvisvar fyrir
dónaskap við starfsfólk Sjónvarps-
ins. Það var líklega svipaður rudda-
skapur og hann lætur frá sér í grein
í Mbl. í gær um frásögn mína í
Pressunni af umræðum á útvarps-
ráðsfundi um meinta óleyfilega seg-
ulbandsupptöku Hrafns af fundi
ráðsins 19. mars sl. En Hrafn hrjá-
ir líka ólæsi, því úr greininni les
hann hluti sem ekki eru þar og virð-
ist ekki skilja hitt, sem skrifað er.
Staðreyndirnar eru þessar: Um
þetta mál stendur þrennt í Press-
unni; að útvarpsráð hafi haft veður
af upptökunni og heyrt að Hrafn
hafí spilað hana fyrir vini sína; að
Hrafn og stuðningsmenn hans neiti
að upptakan hafi nokkurn tíma
verði til; og að Pétur Guðfinnsson
hafi haft það eftir Hrafni að upptak-
an hefði verið gerð, en henni síðan
eytt. Það var líka haft eftir for-
manni útvarpsráðs, Halldóru Rafn-
ar, að ráðið hefi fengið staðfestingu
á að upptakan hafí verið gerð, án
vitundar þess, sem ráðsmönnum
þótti eðlilega ekki sérstaklega
smekklegt.
Þessu til áréttingar er hér orð-
réttur kafli úr samtali mínu við
Halldóru: Annað mál er nokkuð
óljóst í mínum huga, sem er þetta
segulbandsupptökumál. Sú skoðun
mun hafa verið uppi (á útvarpsráðs-
fundi) að Hrafn hafi tekið upp fund-
inn á ykkar vitundar ...
„Það er ekki skoðun. Við fengum
staðfestingu á því að svo hafí verið
og okkur fannst það náttúrlega
ekki eiga við ..."
Sjálfur heldur hann því fram og
einhveijir kunningjar hans að hann
hafí ekki notað tækið þótt það hafí
verið þarna. Fenguð þið staðfest-
ingu á því að svo hafi verið?
„Hann sagði það við mann sem
var á fundinum að hann hefði tekið
upp fundinn, hann hefði hlustað á
hann, en tekið yfír hann eða eitt-
hvað svoleiðis."
Þessi maður var Pétur Guðfínns-
son framkvæmdastjóri. Að fengn-
um þessum upplýsingum var mín
niðurstaða þessi: „Að samanlögðu
má gera ráð fyrir að upptakan hafi
verið gerð, en Pressunni tókst ekki
að hafa uppi á neinum sem hafði
„Hitt er deginum ljós-
ara að útvarpsráðs-
menn töldu og telja sig
hafa fullvissu um að
Hrafn hafi tekið upp
fundinn án þess að
spyrja leyfis og enginn
vafi leikur á að það
hafði veruleg áhrif á
afstöðu þeirra til
Hrafns sem starfs-
manns Sjónvarpsins.“
heyrt hana eða gat staðfest hvers
eðlis hún var.“
Það eru ósannindi Hrafns að full-
yrt hafí verið um að upptakan hafí
verið gerð, enda getur enginn dreg-
ið aðra ályktun af ofangreindum
upplýsingum en að einhver sé ekki
að segja alveg satt um málið. Er
það útvarpsráð, Pétur eða Hrafn
og vinir hans? Hrafn veit væntan-
lega svarið við þeirri spumingu.
Hitt er deginum ljósara að út-
varpsráðsmenn töldu og telja sig
hafa fullvissu um að Hrafn hafí
tekið upp fundinn án þess að spyrja
leyfis og enginn vafí leikur á að
það hafði veruleg áhrif á afstöðu
þeirra til Hrafns sem starfsmanns
Sjónvarpsins. Það hefði fallið vel inn
í það hegðunarmynstur hans sem
þeir töldu sig greina að öðru leyti.
Þetta eru staðreyndirnar um „sefa-
sýkina“ og „blaðamennskuna sem
menn stunda“. Ég kæri mig ekki
einu sinni um að hugleiða hvað það
er í skapgerð Hrafns sem kallar
fram þessi viðbrögð, en þegar ég
hringdi í Hrafn vegna greinarinnar
voru viðbrögðin dónaskapur sem
ekki er hægt að hafa eftir á síðum
Morgunblaðsins nema efnislega;
farðu til fjandans.
Hrafns vegna er vonandi að hon-
um takist að finna sér vinnustað
þar sem enginn kippir sér upp við
skapgerðarbresti hans. Þeir koma
hins vegar ekki í veg fyrir að þessi
blaðamaður sinni því starfi sínu að
útskýra fyrir lesendum Pressunnar
hvað réð því, satt eða ímyndað, að
hann var rekinn af Sjónvarpinu.
Höfundur er blaðamaður á
Pressunni.