Morgunblaðið - 03.04.1993, Page 36

36
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1993
Hjónaminning
*
Jónas Olafsson bóndi
og Guðbjörg Hannes-
dóttir ljósmóðir, Jörfa
Því hvað er ástar og hróðrar dís,
og hvað er engill úr paradís
hjá góðri og göfugri móður?
' (M. Joch.)
Ofanrituð orð komu í huga minn
þegar ég heyrði andlát Guðbjargar
á Jörfa. Það eru bráðum 43 ár síðan
fyrstu fundum okkar Guðbjargar bar
saman. Tilefnið var að nú þurfti
konan mín að fæða sitt fyrsta bam.
Ég hafði ekki hugmynd um hvar bær
ljósmóðurinnar var í sveit settur.
Varð því að biðja mínn kæra mág
og vin, Stefán sáluga í Stóm-þúfu,
að sækja ljósmóðurina. Þetta var 16.
apríl 1950. Veturinn sem þá var að
kveðja var mildur og veðragóður,
ekki klaki á milli þúfna þennan dag,
virkilegur vordagur. Þá var ekki sá
tími kominn að konur í sveitum
færu á sérstök fæðingarheimili til
að ala böm sín. Ljósmæður voru
sóttar og í þeirra höndum var líf
bams og móður. Þegar í þetta sinn
sem mín góða vinkona Guðbjörg tók
á móti „stórum strák“ var fæðing
erfíð og þá sá ég að í höndum henn-
ar var sú líkn og nærgætni sem til
þurfti að allt færi vel.
Upp frá því skapaðist sú vinátta
og kærleiksríka traust sem við hjón-
in höfum alla tíð borið til Guðbjarg-
ar sálugu á Jörfa. Síðar meir tók
hún á móti þremur bömum okkar
og allt gekk það á einn veg, guð og
líknarhendur hennar voru það önd-
vegi sem óhætt var að treysta.
Hér í þessum fátæklegu orðum
verða ekki rakin ætt og uppruni
Guðbjargar. Það gera aðrir kunn-
ugri því en ég. Þakkir eru fyrst og
fremst í hugum okkar hjóna þegar
þessi mæta höfðingskona kveður
þetta líf. Farsæl og viðburðarík lífs-
ganga hennar er á enda. Það er
ekki sorgarefni þótt 92 ára kona
kveðji, lífsganga okkar hér á jörð
er sú að heilsast og kveðjast. Sumir
kveðja oft of snemma, en aðrir lifa
lífínu fram í háa elli. Þótt lífsþróttur
tapist þá er hugur oft skýr og fylg-
ist með lífsstriti líðandi stundar og
dagarnir styttir með hannyrðum og
fínu föndri sem ekki er öllum gefíð
að láta eftir sér. Þannig held ég
endilega að Guðbjörg á Jörfa hafi
lifað sín síðustu ár, ekki viljað seinka
því verki til morguns sem átti að
gerast í dag.
Lífsbók Gubjargar á Jörfa hefur
verið lokað. Þar er skráð saga konu
sem lifði lífínu í sveit með tryggum
eiginmanni, Jónasi Ólafssyni, sér-
stökum heiðursmanni. Eflaust hafa
verið ýmsir þymar á þeirra braut,
en bjartsýni og bjargföst trú á það
líf sem þeim var gefíð, að eignast
fjögur góð og efnileg böm, stóran
hóp bamabarna, vina og vanda-
manna.
Að sjá jörðina sína vel yrkta, í
bestu merkingu þess orðs, er eflaust
sú stærsta guðsgjöf sem þau hlutu
í þessu lífi. Við hjónin þökkum þá
lífsgöngu sem við áttum með þeim
hjónum. Glaðar stundir og traust
vinátta er nú þökkuð af heilum hug.
Ástvinum sendum við samúðarkveðj-
ur. Guð blessi minningu góðra vina.
Inga og Páll á Borg.
Á Jörfa í Kolbeinsstaðahreppi -
í sókn séra Árna prófasts Þórarins-
sonar - bjuggu langafi minn og
langamma, þau Ólafur Erlendsson
bóndi, oddviti og sýslunefndarmaður
og Agatha Erlendsdóttir húsfreyja.
Þau eignuðust 13 böm og af þeim
komust 11 til fullorðinsára. Elsti
sonurinn Jónas, f. 27. apríl 1896,
d. 18. ágúst 1978, tók snemma til
við bústörf, eins og þá háttaði, og
var bóndi alla tíð, lengst af á föður-
leifð sinni Jörfa. Jónas var snemma
mikill hestamaður og eignaðist góða
hesta. Þá var algengt að riðnar
væru fjörur og fylgdi hann ósjaldan
ferðafólki í slíkum ferðum. Einnig
var hann í vegavinnu með hesta og
vagna, og öðmm flutningum á ferða-
fólki og varningi.
í einni slíkri ferð kynntist hann
konuefni sínu, Guðbjörgu Hannes-
dóttur. Hún var dóttir Hannesar
Guðmundar Þorsteinssonar járn-
smiðs, póst og bónda að Grunna-
sundsnesi við Stykkishólm og konu
hans Einbjargar Þorsteinsdóttur,
húsfreyju.
Guðbjörg var fædd 27. júlí 1901
en lést 20. mars sl. og verður jarð-
sungin í dag frá Kolbeinsstaða-
kirkju. Systkini Guðbjargar voru
Ingibjörg húfreyja, Kristján læknir,
og Þorsteinn, öll búsett í Reykjavík.
Matthildur ljósmóðir lengst af í
Reykholti og Kristjana skólastýra á
Staðarfelli. Guðbjörg tók ljósmæðra-
próf 1923 og þjónaði sem slík heima
í héraði í um hálfa öld. Ekki var nú
tækjabúnaðinum fyrir að fara,
hvorki blóðþrýstingsmælar, rafsjá,
eða ómtæki sem nú þykja lágmarks-
búnaður. Aðalvopn Guðbjargar voru
góðar gáfur, röggsemi og æðruleysi
og varð hún farsæl ljósmóðir. Starfs-
vettvangurinn var ekki alltaf líkur
skurðstofum nútímans. Snemma á
starfsferlinum var hún kölluð til
konu er bjó í óþiljuðum torfbæ með
moldargólfi. Öldruð og sjóndöpur
móðir sængurkonunnar færði hinni
ungu ljósmóður soðið vatn sem var
svo skítugt að hún varð að hella því
og sjóða nýtt. Guðbjörg þurfti einnig
að nota eigin svuntu undir sængur-
konuna vegna þess hversu skítug
rúmfötin voru. Vart hefur viðurværi
móðurinnar verið gott á með-
göngunni né húsakynnin holl, enda
fæddist barnið andvana. Minnsta
barnið sem hún tók á móti var að-
eins 6 merkur og bjó hún um það í
bómull í skókassa og hlúði að því
sem best hún kunni. Lifir það bam
enn, nú fullorðin kona.
Þau Jónas og Guðbjörg bjuggu
mestallan sinn búskap á Jörfa og
eignuðust fjögur böm: Ólaf Agnar,
kvæntur Guðrúnu Jónsdóttur;
Hönnu, gift Jóhannesi Guðmunds-
syni; Helga, kvæntur Erlu Sigurjóns-
dóttur, og Ingibjörgu- Jónu, gift
Baldri Ólafssyni. Frá 1953 bjuggu
þau með þeim Hönnu og Jóhannesi,
en hann lést árið 1987.
Móðir mín var í sveit á Jörfa hjá
þeim Jónasi og Guðbjörgu, eins og
tugir bama og ungmenna fyrr og
síðar, þar á meðal ég, systir mín og
bróðir. Guðbjörg var vönd að virð-
ingu sinni og ömggt að enginn lenti
á glapstigu sem var í hennar umsjá.
Síðust gekk hún til náða og fyrst
var hún á fætur og féll aldrei verk
úr hendi á meðan heilsan leyfði.
Ekkert var henni ofviða á sviði heim-
ilishalds og úr öllu gat hún gert mat
og enn fæ ég vatn í munninn þegar
ég hugsa um rúgbrauðið hennar sem
hún sendi mér oft. Hún var stofnfé-
lagi í kvenfélagi hreppsins og for-
maður þess í rúm 30 ár, og síðar
heiðursfélagi. Þá átti hún gott að
sækja til Kristjönu systur sinnar er
nam húshald í Svíþjóð, en kvenfélag-
ið beitti sér fyrir ýmsum framfömm
á því sviði, t.d. við ræktun matjurta.
Við Jónas spjölluðum mikið saman
og vomm einkavinir, þrátt fyrir 65
ára aldursmun. Hann hafði ánægju
af því að ræða landsins gagn og
nauðsynjar og gang mannlífsins við
okkur ungdóminn. Hann spurði og
Minning
Bjarney Helgadóttir
Fædld 13. mars 1903
Dáin 23. mars 1993
í dag kveð ég ömmu mína Bjarn-
eyju Helgadóttur, Ásgarðsvegi 3 á
Húsavík. Hún fæddist í Múla í Aðal-
dal 13. mars 1903 og ólst þar upp
hjá foreldrum sínum, Helga Jóhann-
essyni og Karólínu Benediktsdóttur.
Systkini hennar voru sex: Regína
Magdalena, f. 18. mars 1897, d. 21.
janúar 1948; Benedikt, f. 10. nóvem-
ber 1899, d. 23. janúar 1900; Ásta,
f. 17. apríl 1901, búsett á Litlu-
Grund í Reykjavík; Jökull, f. 12.
júní 1906, d. 9. júlí 1978; Haukur,
f. 17. nóvember 1908, d. 4. nóvem-
ber 1935; og Logi, f. 14. desember
1910, d. 15. nóvember 1936. Fyrsta
nám ömmu var hjá heimiliskennur-
um í Múla. Hún var í Kvennaskólan-
um I Reykjavík 1921-1922, og einn-
ig fór hún á hannyrðanámskeið í
Reykjavík, á Húsavík og Sauðár-
króki. Amma var mikil hannyrða-
kona, hún bæði bróderaði dúka og
pijónaði úr silkigami og jafnvel
tvinna fram á síðast dag, sem hún
gaf síðan bömum, bamabömum og
vinum. Amma kynntist afa, Kristni
Ársæli Bjamasyni, stuttu eftir að
fjölskylda hennar fluttist til Saltvík-
ur sem er rétt sunnan við Húsavík.
Þau giftu sig 7. júní 1931 og flutt-
ust til Húsavíkur, jiar sem afí byggði
húsið Múla við Ásgarðsveg 3. Þar
bjuggu þau alla tíð og amma ein
eftir að afí lést 9. apríl 1976. Á síð-
astliðnu ári fluttist hún svo í
Hvamm, sem er dvalarheimili aldr-
aðra á Húsavík. Amma og afi eign-
uðust fímm böm: Karólína, móðir
min, er elst, þá Kristgerður, Hauk-
ur, Bjarni og yngstur var Logi sem
þau misstu aðeins tveggja ára gaml-
an. Barnabörnin eru fjórtán og
barnabamabörnin fímmtán.
Ég fæddist í stofunni í Múla og
bjó þar fyrstu tvö ár ævi minnar í
miklu ástríki hjá stórri fjölskyldu,
þ.e. foreldrum, ömmu og afa og
móðursystkinum. Eftir að ég fluttist
til Akureyrar með foreldrum mínum,
var alltaf farið á hverju sumri til
Húsavíkur og oft urðum við Bjarney
systir mín eftir hjá ömmu og afa,
sem vildu allt fyrir okkur gera.
Amma fór að vinna á saumastofunni
Fífu 1960, og oft fór ég til hennar
þangað og þar þótti mér mest spenn-
andi þegar ég mátti klippa sprota á
gallabuxur fyrir hana. Þegar hún
hætti á Fífu fór hún að snyrta físk
í fiskhúsinu, og því næst vann hún
í rækju, skreið og saltfiski og hún
endaði vinnu sína í sláturhúsinu rétt
fyrir áttatíu ára afmælið. Amma
hafði gaman af tónlist og sat oft
heilu kvöldin fram eftir nóttu með
handavinnu hér áður fyrr og hlust-
aði gjarnan á Radio Luxembourg eða
hljóðsnældu. Eftir að Rás 2 fór að
hljóma á Húsavfk hlustaði hún oft
á þá rás og þá gjaman þætti sem
tileinkaðir voru „unga fólkinu", en
hún var mjög ánægð með ungu kyn-
slóðina sem var að vaxa úr grasi
og flest sem tilheyrði því.
Elsku amma mín, margs er að
minnast frá liðinni tíð. Alltaf tókstp
hlýlegpa á móti mér, þótt ég kæmi
heim rennandi blaut eftir busl við
Búðarána eða úr fjörunni, þar sem
ég átti alls ekki að vera.
Göfug minning er gulli dýrmæt-
ari.
Hvíldu í friði, elsku amma mín.
Þín Auður.
Nú er löngu ævistarfi lokið,
stundaglasið tæmt. Minningarnar
leita á hugann, nú þegar Bjarney,
vinkona mín, er kvödd hinsta sinni.
Frá því ég fyrst man eftir mér, hef-
ur hún á einn eða annan veg tengst
lífshlaupi mínu. í gegnum þijá ættl-
iði hefur vinátta haldist með hennar
fólki og mínu. Guðrún amma mín
og Karólína móðir Bjameyjar voru
einlægar vinkonur meðan ævi
beggja entist. Báðar voru þær aldar
upp í Aðaldalnum. Karólína var dótt-
ir séra Benedikts á Grenjaðarstað
og síðar búandi í Múla í sömu sveit.
Amma var dóttir Guðna í Grímshús-
um. Ekki er þar í sveit langt á milli
bæja og bundust þær einlægum vin-
áttuböndum strax í bernsku. Vinátta
föður míns við þau Karólínu og
Helga mann hennar, ásamt þeirra
börnum, kom síðan til. Þegar ég svo
fæddist var það einlæg ósk ömmu
að ég bæri nafn æskuvinkonu henn-
ar. Enn í dag haldast þessi traustu
vináttubönd og nú milli mín og dætra
Bjameyjar, sérstaklega við Gerðu
nú á seinni ámm. Þegar Bjarney og
Kristinn maður hennar fluttust í sitt
nýja hús á Húsavík, sem þau nefndu
Múla, var stutt í Sýslumannshúsið,
handan götunnar. Það vom ófá spor-
in milli húsanna meðan ég átti þar
heima. Mamma og Bjarney urðu
góðar vinkonur og mér fannst af-
skaplega gaman að leika mér við
þær systur Kæju og Gerðu.
Þótt nokkur aldursmunur væri
milli mín og Bjameyjar héldust sam-
skiptin engu að síður gegnum árin.
Bjamey var ung í anda lengst af,
fylgdist vel með nýjum tíma og lag-
aði sig eftir breyttum aðstæðum eins
vel og henni var mögulegt, þó voru
það vissar hefðir sem hún vildi halda
í heiðri frá gamla tímanum og gaf
henni sjálfri, og þar af leiðandi henn-
ar heimili, sérstakt lag á að flétta
saman það gamla og nýja, svo að
heildarsvipur heimilisins varð af-
skaplega vinalegur og þangað var
gott að koma og sitja í hlýlegu og
notalegu umhverfi. Ógleymanleg eru
þau kveldin, er við sátum saman
með handavinnuna okkar yfír kaffi-
bolla og kræsingum, stundum langt
fram eftir nóttu, og var ætíð nóg
umræðuefni. Auðvitað fóru okkar
skoðanir ekki alltaf saman og mein-
ingamunur um aðferðir að settu
marki. Báðir vildu gjarna halda sín-
um hlut. Oft urðu því fjörugar um-
ræður. Bjarney var rökföst í umræðu
og var alla tíð trú sinni sannfæringu
svo að henni var ekki auðvelt að
skeggræddi svör okkar og hló ógur-
lega ef honum líkuðu tilsvörin.
Sagði: „Þú ert séður,“ ef maður taldi
að fískur lægi undir steini í ein-
hveiju máli. Samvistirnar við hann
og jafnaldra hans voru meira þro-
skandi en nokkurt háskólapróf í fé-
lagsvísindum og mannlegum sam-
skiptum.
Jónas var hár maður og digur,
talaði hátt og hló enn hærra. Á
mannfagnaði eins og hestamótum
var jafnan hópur í kringum hann
og leiddist engum. Voru þeir sem
hann þekktu almennt sammála um
að hann væri einhver skemmtileg-
asti maður sem þeir hefðu fyrir hitt
og er þá ekkert ofsagt. Báðar ömm-
ur mínar þær Helga Laufey, sem
nú er látin, og Valgerður Sóley, sem
býr í Kópavogi, voru systur Jónasar.
Önnur systkini þeirra voru þau Ingi-
björg, Ágústa, Þuríður, Stefanía,
Kjartan, Elínborg, Þuríður og Elísa-
bet sem öll eru látin og þeir Erlend-
ur og Gunnar, sem búsettir eru í
Reykjavík. Óskráð einkunnarorð
Jörfafólksins hafa alla tíð verið úr
Hávamálum: „Maður er manns gam-
an“.
Á öndverðri öldinni var ekki mul-
ið undir alþýðu manna og þótti gott
ef ekki þurfti að líða hungur. Unga-
böm dóu í stórum stfl og fólk á öll-
um aldri dó úr sjúkdómum sem nú
þykja ómerkilegir. Þjóðfélagið var
hægt að breytast úr því bændasam-
félagi sem það hafði verið um aldir.
Snemma skynjaði ég mér til undrun-
ar að aldamótakynslóðin var alls
ósnortin af því lífsgæðakapphlaupi
sem við bamabörn þeirra erum að
eyðileggja okkur á. Þó að þetta fólk
vildi eiga smá varasjóð til að mæta
óvæntum útgjöldum var samt fjarri
því að það héldi að peningar gætu
fært því einhveija lífshamingju og
innri frið. Hvað þá allur sá óþarfí
og ímynduðu lífsgæði sem við bama-
bömin vinnum fyrir myrkranna á
milli. Fyrir mörgum árum varð mér
ljóst að aldamótakynslóðin hafði rétt
fyrir sér: Það em allt aðrir hlutir
sem gefa lífinu gildi en að geta gef-
ið börnum sínum vélsleða o.þ.h. í
fermingargjöf, og má vel líta glaðan
dag með minna.
Á mannamótum leyndi sér ekki
að þau heiðurshjónin Guðbjörg og
Jónas nutu vinsælda og virðingar
samferðarmanna sinna og var það
að verðleikum. Ég og mitt fólk þökk-
um samfylgdina og allar velgjörðir
og biðjum þeim Guðs blessunar. ,
Viggó Jörgensen.
breyta fyrirvaralaust.
Til Reykjavíkur kom Bjarney af
og til að heimsækja börn sín og vini
og vandamenn og heimsótti mig þá
alltaf. Á meðan Kristinn maður
hennar lifði og var með í för var
stundum tekið í spil og var þá oft
glatt á heimilinu, því að bæði voru
þau gestir góðir og nutu þess í mikl-
um mæli að taka í spil.
Eins var það, þegar ég kom til
dvalar um lengri eða skemmri tíma
á heimaslóðir, þá var heimsókn í
Múla til Bjarneyjar fastur liður.
Starfsdagurinn var orðinn langur og
ekki ævinlega taldar stundirnar
uppá mínútu. Báru verk hennar og
heimili þess ljósan vott. Myndar-
skapur og gestrisni hennar var slík,
að engum duldist, sem til þekktu,
að þar fór kona á kostum, sem vel
kunni til verka. Handavinna var
Bjarneyjar stóra áhugamál og alveg
ótrúlegt hve miklu hún kom í verk
af einstaklega vel unnum munum,
sem prýða mörg heimili vina og
vandamanna víða um land.
Bjarney var stór persónuleiki,
glæsilegur fulltrúi sinnar kynslóðar,
afburða vinnusöm og ósérhlífín. Hún
gerði miklar kröfur til annarra, en
þó fyrst og fremst til sjálfrar sín og
vissi sem sagt er, að enginn sefur
sér sigurinn í hendur.
Æviferil Bjarneyjar rek ég ekki
frekar hér, það verða aðrir mér fær-
ari að gera. Þetta er aðeins lítil
kveðja við ferðalok. Söknuður er
mér nú í huga, er ég kveð vinkonu
mína, og allar þær ánægjustundir
sem við áttum saman vil ég þakka,
það var lærdómsríkt um áratuga
samleið.
Aðstandendum öllum vottum við
hjónin innilega samúð.
Guðrúri Karólína
Jóhannsdóttir
frá Hjarðarkoti.