Morgunblaðið - 30.04.1993, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. APRÍL 1993
Menningararfur
á brunaútsölu
eftir Ragnhildi
Vigfúsdóttur
Söfn ber sjaldan á góma í um-
ræðu um íslenska menningarpóli-
tík. Engin heildarstefna hefur ver-
ið mótuð um íslensk minjasöfn.
Söfn hafa verið stofnuð nánast
handahófskennt víða um land og
framtíð þeirra og framgangur fyrst
og fremst oltið á áhugasömum
brautryðjendum. Það hefur verið
undir úthaldi og þrautseigju þess-
ara hugsjónamanna komið hvemig
til hefur tekist. Ráðamenn hampa
menningararfi okkar í orði en ekki
á borði og söfn hafa aldrei notið
sömu fyrirgreiðslu og önnur menn-
ingarstarfsemi. Söfn hafa aldrei
verið forgangsverkefni stjórn-
valda. Söfnin eru hornreka í
menntamálaráðuneytinu og fy'ár-
hagsvandi og áhugaleysi stjórn-
valda háir starfsemi þeirra. Ef söfn
endurspegla ástandið í menningar-
málum þjóðarinnar þurfa íslend-
ingar að gera átak í menningar-
málum sínum.
Brunanum í Kópavogi, þegar
bátaskýli Þjóðminjasafnsins brann,
mætti líkja við brunanum í Kaup-
mannahöfn forðum þegar hluti
handritanna varð eldi að bráð. Lík-
lega þykir mörgum tekið hér full
djúpt í árinni því hvað eiga nokkr-
ar bátkænur, hálfónýtar að auki,
sameiginlegt með handritunum?
Fyrir mörgum eru handritin hinn
eini og sanni meginarfur. Forn-
minjar hafa aldrei notið sömu virð-
ingar og bókmenntaarfurinn og
söfnin, sem geyma þann arf, þar
af leiðandi ekki heldur.-Oft er sagt
að Þjóðminjasafnið sé lykill okkar
að fortíðinni. Hlutverk safna er
m.a. að safna og halda til haga
minjum horfínnar menningar. Það
er því óneitanlega hálf kaldrana-
legt að bömin sem landið eiga að
erfa og þar með þá gripi sem söfn-
in hafa valið að bjarga frá
gleymsku, skuli gera sér lítið fyrir
og kveikja í hluta menningararfs-
ins.
Bruninn vakti mikinn óhug með-
al almennings, enda alvarlegt mál
að flestir bátar Þjóðminjasafnsins
heyra nú sögunni til. Sú staðreynd
að í bátaskýlinu, sem hýsti ómetan-
legar menningarminjar, var hvorki
viðvörunarkerfí né slökkvikerfi
vakti undrun margra. Öryggisbún-
aði safna ‘er víða ábótavant enda
eru öryggiskerfi dýr og knappar
fjárveitingar safna leyfa sjaldan
slíkan munað. Dýr öryggisút-
búnaður er sumum stórum söfnum
ofraun, hvað þá öllum litlu söfnun-
um sem eru rekin meira og minna
af sjálfboðaliðum. Guðmundur
Magnússon, settur Þjóðminjavörð-
ur, segir í viðtali við Morgunblaðið
laugardaginn 24. apríl 1933, „að
spurning væri hvort slíkt kerfí
hefðu miklu breytt gagnvart jaf-
neinbeittum ásetningi og sá sem
kveikt hefði þennan eld hefði sýnt
með því að bijóta sér leið inn á
lóðina og síðan inn í skýlið“. í út-
varpsþætti sama dag töluðu Björn
G. Björnsson, forstöðumaður Sjó-
minjasafns Islands, og fréttamaður
á sömu nótunum. Þeir veltu því
m.a. fyrir sér hvort brennuvargur
gengi laus sem hefur illar bifur á
íslenskri menningu. Hafði kannski
sá hinn sami kveikt í vinnustofu
Vilhjálms Knudsens og báta-
geymslu Þjóðminjasafnsins?
Það er fátt neyðarlegra en úrelt-
ar fréttir. Þegar hugleiðingar Guð-
mundar og Björns um brennuvarg-
inn voru bornar á borð fyrir alþjóð-
var búið að segja frá því í frétta-
tímum Ríkisútvarpsins að fikt
tveggja drengja með eld hefði vald-
ið brunanum. Eftir að ljóst var að
börn kveiktu í menningararfínum
af óvitaskap, en ekki sálsjúkur
brennuvargur, kvað við nýjan tón.
Þjóðminjasafnið sem hafði átt sam-
úð þjóðarinnar óskipta, var nú af
mörgum sakað um eindæma
trassaskap. Þó svo að skýlið væri
læst og á afgirtu svæði kom í ljós
að börn höfðu leikið sér þar dag-
lega í hálfan mánuð og átt „greið-
an aðgang“ að bátasafninu.
Skyndilega var ábyrgðin öll safns-
ins því ekki er hægt að kalla börn
til ábyrgðar (þó tólf ára séu og
ættu að vita betur). Og ábyrgð
nágrannanna er að sjálfsögðu eng-
in þó þeir horfðu á leik barnanna
á afgirtu svæði. Létu þeir lögreglu,
foreldra barnanna eða þjóðminja-
vörð vita af athæfi þeirra? Liggur
sökin ekki alvegi eins hjá stjórn-
völdum sem hafa hunsað árlegar
beiðnir safnsins um aukna íjárveit-
ingu til að ráða bót á óhentugu
húsnæði þess?
Geymslumál í ólestri á öllum
söfnum
Það færir okkur ekki bátana
aftur að benda á einhvem söku-
dólg. Og því miður er það stað-
reynd að geymslumál eru víða í
ólestri á söfnum. Haustið 1989
hlaut ég styrk úr Vísindasjóði til
að gera úttekt á menningarsögu-
legum söfnum. Þá heimsótti ég
rúmlega fímmtíu söfn um allt land,
ræddi við safnverði, skoðaði sýn-
ingar, vinnuaðstöðu og geymslur.
Spurningunni hvort geymslumái
væru viðunandi svöruðu flestir
safnverðir neitandi. Líklega er eins
farið með geymslur og óhreinu
börnin hennar Evu sem Guð mátti
Ragnhildur Vigfúsdóttir
„Bruninn í Kópavogi er
víti til varnaðar. Söfnin
verða að taka öryggis-
mál sín — og þar með
geymslumál — föstum
tökum, því tími „ófull-
nægjandi lausna“ er lið-
inn. “
ekki sjá forðum. Á einu safni voru
skýr fyrirmæli um að ekki mætti
sýna mér verstu geymsluna og á
öðru var starfsfólk í nokkra daga
að laga til áður en mér og aðstoðar-
manni mínum var hleypt inn! í
skýrslu sem ég vann fyrir Þjóðminj-
aráð 1991 segir m.a. um geymslur:
Geymslumál eru í ólestri á öllum
söfnum. Geymslur eru nær alls
staðar í húsnæði sem eru allsendis
ófullnægjandi og viðkomandi safni
til skammar. Reyndar státa sumir
sig af því að þurfa enga geymslu
því allir safngripir séu til sýnis, en
flest söfn þyldu talsverða grisjun.
Sum söfn hafa enga geymslu og
viða verður safnvörður að taka
muni heim til sín og geyma þar.
Annars staðar eru geymslur langt
frá safni, oft er erfitt að komast í
þær og enn erfiðara að koma mun-
um inn og út úr geymslu. Fátt er
um sérhannaðar geymslur og víða
liggja gripir hreinlega undir
skemmdum í óeinangruðum, of
heitum eða of köldum geymslum
og jafnvel lekum. Þar sem byggt
hefur verið yfír söfn hefur lítil
áhersla verið lögð á geymslur. Sýn-
ir þetta e.t.v. skilningsleysi manna
að halda að hægt sé — og jafnvel
að eigi — að sýna alla gripi safns-
ins. Það hlýtur að eiga að vera
forgangsmál hjá öllum söfnum að
koma geymslumálum sínum í lag,
enda er ástand víða þannig að það
er vítavert að taka á móti fleiri
safngripum á meðan gripir liggja
hreinlega undir skemmdum í
geymslum safnsins.
Bátageymsla Þjóðminjasafnsins
var ekki ein af þessum geymslum,
enda var hún ný, reist yfir báta sem
flestir hefðu orðið eyðileggingu að
bráð ef Þjóðminjasafnið hefði ekki
bjargað þeim. Þessi geymsla er lík-
lega það besta sem menn töldu
hægt að gera innan ramma þess
fjárhags sem safnið hafði. Á síð-
ustu árum hafa nokkur söfn gert
skurk í að koma geymslumálum
sínum í betra horf. En betur má
ef duga skal. Bruninn í Kópavogi
er víti til varnaðar. Söfnin verða
að taka öryggismál sín — og þar
með geymslumál — föstum tökum,
því tími „ófullnægjandi lausna" er
liðinn. En góðar geymslur og viðun-
andi öryggisútbúnaður kosta pen-
inga. Því ríður á að stjórnvöld axli
ábyrgð á menningararfinum sem
er því miður ekki alltaf hólpinn þó
hann sé kominn á safn.
Höfundur er safn- og
sagnfræðingur
Samkeppnislög 1993
eftirMagna
Guðmundsson
I ágústmánuði síðstliðnum skrif-
aði ég í Morgunblaðið „Nokkrar
athugsemdir við nýlegt lagafrum-
varp“, þeirra á meðal frumvarp til
samkeppnislaga (12. ágúst). Það
frumvarp er nú orðið að lögum með
samþykkt Alþingis 25. febrúar sl.
Þessi Samkeppnislög, eins og
fyrri lög um verðlag o.fl., eru að
danskri fyrirmynd. Fer vel á því,
enda eru Danir brautryðjendur á
þessu sviði. Enn hafa íslenzkir laga-
Ritstjóri
Starf ritstjóra Tímarits Máls og menningar er
laust til umsóknar. Starfiö er veittfrá miðju
sumri, ífyrsta skipti til eins árs. Pað felur í sér að
ritstýra efni í tímaritið og annast framleiðslu
þess. Krafist er góðrar íslenskukunnáttu og
þekkingar á bókmenntum. Staðan er skilgreind
sem hálft starf og launakjör svipuð og hjá
dósentum við Háskóla íslands. Til greina kemur
fullt starf, með því að auka við ritstjórnarvinnu á
bókaútgáfu Máls og menningar; einnig er
hugsanlegt að ráðnir verði tveir ritstjórar að
tímarilinu.
Umsóknir með upplýsingum um starfsferil og
menntun sendist til Máls og menningar,
Laugavegi 18, Reykjavík, merktar
„ritstjórnarstarf', fyrir 15. maí nœstkomandi.
Mál ÍMl og menning
smiðir þó vikið talsvert af leið —
og ekki til bóta.
Þannig er bannregla innleidd að
nokkru. Danir, er sömdu ný sam-
keppnislög 1989, halda enn fast við
sína matsreglu. Hún gerir samruna
fyrirtækja eða samkomulag þeirra
á milli tilkynningaskyld, en ekki
óheimil. Það reynist betur í smáríkj-
um, þegar samvinna og/eða verka-
skipting milli fyrirtækja getur verið
nauðsynleg til að nýta kosti fjölda-
framleiðslu. Danmörk er smáríki
og ísland nánast dvergríki.
Annað, sem hæpið mátti teljast
í frumvarginu, var ákvæði þess efn-
is, að VSÍ og ASÍ skyldu tilnefna
tvo af fimm meðlimum samkeppnis-
ráðs. Þetta var þó leiðrétt í 6. grein
laganna, sem mælir svo fyrir, að
meðlimir séu „óháðir fyrirtækjum
eða samtökum, sem lögin taka til“.
Hins vegar verður ekki betur séð
en að viðskiptaráðherra hafi sjálfur
brotið lagagreinina, þegar hann
skipaði framkvæmdastjóra VSI í
samkeppnisráð. Ekki vel af stað
farið.
Dönsku samkeppnislögin telja 23
lagagreinar, en hin íslenzku tvöfalt
fleiri. Lög þurfa að vera skýr og
gagnorð. Málalengingar flækja
hlutina.
Samkeppnislögin íslenzku fjalla
í nánast hverri grein um samkeppni
og hindrun hennar. Verðlag er varla
nefnt, enda þótt meginmarkmið
með öllum slíkum lögum sé einmitt
að stuðla að hóflegu verðlagi. En
samkeppni gerir það ekki alltaf.
Hún getur meira að segja leitt til
verðhækkana. Svo er t.d. þegar
fyrirtæki auglýsa öfluglega og
leggja í aðra dýra sölustarfsemi,
sem eykur kostnað og þar með
vöruverð.
Danir sjá við vanda af þessu tagi
með grein 13 í sínum lögum. Hún
kveður svo á um, að samkeppnisráð
megi beinlínis takmarka verð vöru
eða þjónustu allt að 2 ár í senn,
ef það er hærra en gilda myndi í
virkri samkeppni tiltekinna fyrir-
tækja eða fyrirtækjahóps. Ekkert
sambærilegt ákvæði er að fínna í
íslenzku lögunum, nema ýjað sé að
þessu í grein 17.
Tvö grundvallarskilyrði eru fyrir
því, að samkeppnislög geti komið
að gagni: Hið fyrra er full upplýs-
ingaskylda fyrirtækja að kröfu
samkeppnisráðs. Fyrir því er séð í
lögunum. Hið seinna er ótvíræð
heimild samkeppnisráðs til beinnar
verð-íhlutunar, ef þurfa þykir. Fyr-
ir því er ekki séð í lögunum. —
Ekki er ég meðmæltur allsherjar
verðstöðvun, enda er hún gangslít-
il, nema strangs aðhalds sé gætt í
ríkisfjármálum og peningastjórn.
Lögin heimila slíka verðstöðvun, ef
neyðarástand skapast af völdum
Magni Guðmundsson
„Ekki verður betur séð
en að viðskiptaráð-
herra hafi sjálfur brot-
ið lagagreinina, þegar
hann skipaði fram-
kvæmdastjóra VSI í
samkeppnisráð. “
náttúruhamfara eða styijaldar
og þá til 3ja mánaða aðeins!
Höfundur er doktor í hagfræði.
Samkoma í Norræna húsinu
ÍSLENSK-Tékkóslóvíska félagið
heldur samkomu í Norræna hús-
inu laugardaginn 1. maí kl. 16 í
tilefni af Islandsheimsókn for-
manns íslandsdeildar Norræna
félagsins í Prag, Lidmilu
Nemcovu og eiginmanns hennar,
Václavs Nemec.
Þar mun Lidmila kynna verk
tékkneska myndhöggvarans Sindel-
ars. Kynninguna nefnir hún Jarð-
fræði í ljósi listarinnar og fer hún
fram á ensku. Brynhildur Ingvars-
dóttir og Ása Briem leika saman á
flautu og píanó. Þuríður Baxter,
mezzósópran, syngur við undirleik
Viera Gulazfiová og Pavel Mana-
sek. Kristján Árnason les ljós eftir
Nezval í þýðingu Hannesar Sigfús-
sonar og Václav Nemec leikur verk
eftir Smetana á píanó.
Að dagskrá lokinni munu þau
hjón Lidmila og Václav svara fyrir-
spurnum samkomugesta sem kynnu
að æskja nánari upplýsinga um land
þeirra og þjóð.