Morgunblaðið - 30.04.1993, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ PÖSTUÐAGUR 301 'APRÍU 1993
T
Eflum vímuvarnir!
Bindindismótið í Galtarlækjarskógi, ein allra stærsta úti- og fjöl-
skylduhátíð á íslandi, er án efa eitt merkasta framlag ungtemplara
til kynningar á vímuiausum lífsstíl.
eftir Guðna R.
Björnsson
Ungtemplarar á íslandi fagna í
dag merkum tímamótum. Þessi
sjálfstæðu samtök vímulausrar
æsku, sem starfa nú í 50 löndum
heims, hafa lagt sitt af mörkum í
baráttunni við vímuefnin síðastlið-
in hálfan fjórða áratug.
Æskulýðsstarf og vímuefni
Aðstæður ungs fólks hafa tekið
ótrúlegum breytingum á umliðnum
35 árum og of langur vegúr væri
að fjalla um þær allar í stuttri
blaðagrein. Það að fjalla t.d. um
vímuefnaneyslu unglinga fyrr á
tímum og nú væri svipað og sam-
anburður á rafmagni og ekki raf-
majgni.
IUT starfar fyrst og fremst að
grunnvömum meðal ungs fólks,
frá 13 ára aldri. Meginmarkmið
samtakanna er að efla vímuvamir
meðal unglinga, frið og bræðralag
meðal manna og þjóða. Starfið
gengur út á að skapa aðstæður
fyrir þá sem sjálfir velja vímulaus-
an lífsstíl s.s. félags- og tómstund-
aðstöðu og halda uppi fræðslu-
starfsemi meðal unglinga í sam-
tökunum eða á öðmm vettvangi,
s.s% í skólum.
Á fyrstu ámm ÍUT vom samtök-
in brautryðjendur í skipulagningu
æskulýðs- og tómstundastarfs og
4iöfðu forystu um stofnun samtaka
um æskulýðsmál á Islandi. Fram
til 1975 vom ungtemplarar eitt af
öflugustu æskulýðssamtökum
landsins með ótrúlega fjölbreytt
og aðlaðandi tómstundastarf.
Stjómun æskulýðsmála em nú
að mestu í höndum ríkis og sveitar-
félaga og skipulagið er með allt
öðmm hætti en áður. Fijálst tóm-
stundastarf er í höndum fjöl-
margra aðila, s.s. íþrótta-, kirkju-
og skátafélaga, og nýir áhrifavald-
ar hafa komið fram allra síðustu
árin, eins og fjölmiðlar, æskulýð-
smiðstöðvar og bankar.
Unglingar hafa úr miklu að velja
í dag. Unglingurinn er áhrifagjarn
og þarf að fylgja straumnum -
vera eins og hinir. Enginn kemst
hjá því að velja sér sjálfur svið,
braut, banka eða lífsstíl og það
gerist miklu fyrr en unglingar fyrri
tíma hafa þurft að gera. Ekki er
óalgengt að stundatafla 12 ára
bams sé þéttskipuð; skólinn, skíð-
in, sundið, skátastarfið, kirkju-
starfið, tónlistarskólinn, sjónvarpið
og vinirnir. Ekkert er eftir óráð-
stafað nema blánóttin. Og mörgum
verður hált á svellinu í vali á lífs-
stíl, foreldrar fylgjast vart með og
fyrr en varir kemur unglingurinn
heim undir annarlegum áhrifum
af skólaballi. Þá fyrst em málin
rædd - hugsanlega!
Grunnvarnir - neyðarvarnir
Munurinn á gmnnvörnum og
neyðarvörnum liggur í orðunum.
Bæði hugtökin fjalla um forvarnir,
gmnnvamir em fyrirbyggjandi en
neyðarvamir era hjálparstarf. Með
því að taka á málum áður en þau
koma í raun upp má fyrirbyggja
vandann.
Lengst af hafa ungtemplarar
látið tómstundastarfið duga sem
fyrirbyggjandi þátt í vímuvömum,
líkt og íþróttafélögin nota íþrótt-
ina, kirkjan sumarstarfið og skát-
amir útileguna. En áherslan breyt-
ist með vaxandi umræðu um upp-
eldisgildi þess starfs sem barnið
tekur þátt í. Þótt barnið mitt fari
í Vatnaskóg tryggir það ekki Guðs-
trú síðar á ævinni. Ef bamið mitt
æfir íþrótt þá er ekkert sem segir
að vímuefnin séu úr myndinni.
Flestir þekkja dæmi um að fram-
koma og hegðun þjálfara eða kenn-
ara hafa meiri áhrif á nemendur
en markmið starfsins eða reglur
skólans. Starfsemi ÍUT byggir á
bindindi félaganna; neyslu vímu-
efna er hafnað á meðan fólk er
„Og mörgum verður
hált á svellinu í vali á
lífsstíl.“
félagsbundið, sem gerir þar með
grunnvamarþátt starfsins ótvíræð-
an. Að þessu leyti skera samtökin
sig frá öðmm æskulýðssamtökum.
En án öflugs tómstundastarfs
ÍUT væri þessi ákvörðun unglings
um vímulausan lífsstíl haldlítil og
óspennandi. Samtökin byggja
starfið nú meira meðvitað á teng-
ingu þessara þátta, tómstunda og
fræðslu, skemmtunar og lærdóms.
Bindindismótið í
Galtalækj arskógi
Starfsemi ÍUT fór vel af stað og
í hart nær 20 ár var oftast blóm-
legt félagsstarf hjá ungtempiarafé-
lögum, sem vom starfandi um allt
land. Þegar mest var töldust um
1.300 virkir félagar og fjölmenn-
asta mót ÍUT á þeim áram var
haldið að Jaðri þar sem saman
komu um 1.600 ungmenni til að
skemmta sér við leik og keppni.
Á þessum 35 árum hafa félags-
menn tekið þátt í eða annast ótelj-
andi námskeið, ráðstefnur, fundi,
skemmtanir, íþróttahátíðir, ferða-
lög, útilegur, kvöldvökur, fræðslu-
fundi, dansleiki, útbreiðslu- og
kynningarstarf, skógrækt, þing,
bíaðaútgáfur, mótmælagöngur að
ógleymdu bindindismótinu í Galta-
lækjarskógi sem ÍUT hefur skipu-
lagt og rekið síðan 1967. Að öllu
starfi IUT ólöstuðu þá er bindindis-
mótið í Galtalæk eitt merkasta
framlag samtakanna til eflingar og
kynningar á vímulausum lífsstíl.
Nú stendur einmitt yfír undirbún-
ingur vegna mótsins í sumar og
eins og fyrr stefna samtökin að því
að halda stærstu útihátíð sumars-
ins.
Ný samtök - ný verkefni!
ÍUT er ekki fast í viðjum van-
ans. Hlutverk samtakanna er sem
áður af efla vímuvarir en nýjar
áherslur eru nauðsynlegar. til að
bytja með vora aldursmörk sam-
takanna 16-25 ára en í dag eru
yngstu félagarnir um fermingu.
Efri aldurstakmörk em engin og
helgast það af þeirri staðreynd að
til að byggja upp öflugt fræðslu-
starf þurfa samtökin á reynslum-
iklum starfskröftum að halda.
UngTemplaranafnið er komið
frá rótum samtakanna. í dag eru
alþjóða samtök templarar, IOGT-I
(International Organisation of
GoodTemplar) einungis regnhlífar-
samtök þeirra sem vilja vinna að
framgangi hugmyndar um vímu-
lausan lífsstíl og vímuvörnum með-
al þjóða.
IUT hefur lagt grunn að starf-
semi fræðslumiðstöðvar í vímu-
vörnum í samstarfi við Vímulausa
æsku- og' foreldrasamtök. Innan
skamms verður þessu starfi hrint
úr vör og frekari áform ÍUT til
að efla vímuvarnir með öðrum aðil-
um í landinu fylgja í kjölfarið. Ný
og stærri félagsmiðstöð ÍUT verð-
ur senn tekin í notkun og samtök-
in eru að hefía útgáfu á unglinga-
tímariti sem verður málsvari ungl-
inga í hrað vaxandi upplýsinga- og
tölvuþjóðfélagi.
Lokaorð
Framtíðin verður ekki umflúin
og ÍUT mun í lengstu lög halda
uppi heiðri þeirra ungmenna sem
sýna þann kjark og dirfsku að
bjóða vímunni birginn með yfirlýst-
um stuðningi við vímulausan lífs-
stíl. Allir þekkja vonleysið sem
fylgir misnotkun vímuefna. En
með opnum huga, vilja og stuðn-
ingi við grannvarnir má enn efla
vímuvamir og koma í veg fyrir að
ástandið í vímuefnamálum varði
eins óviðráðanlegt og í nágranna-
löndum okkar, þar sem látið var
undan þrýstingi hagsmunaaðila og
gróðrasjónarmiða. Öflug fræðsl-
umiðstöð, virk grasrótarhreyfíng
og fagleg upplýsingamiðlun er
framlag ÍUT til eflingar vímuvörn-
um á þessum tímamótum.
Höfundur er verkefnastjóri í
grunnvömum.
------» ♦ ♦-----
Opið hús og
hátíðarkaffi
íMÍR l.maí
HÁTÍÐARKAFFI verður að
venju á boðstólum í opnu husi
MÍR að Vatnsstíg 10 nk. laugar-
dag 1. maí á alþjóðlegum bar-
áttu- og hátíðsdegi verkalýðsins.
Húsið verður opnað kl. 14 og
síðan opið til kl. 18. Ríkulegt hlað-
borð verður í kaffistofunni, hluta-
velta í anddyri og kvikmyndir sýnd-
ar í bíósal sem og teiknimyndasyrp-
ur.
Þá verða til sýnis og sölu í hús-
inu verk eftir listakonuna Alex-
öndru Kjuregej, en hún er ættuð
frá Jakútíu í Austur-Síberíu og hef-
ur í hyggju að efna til sýningar á
myndsaumsverkum sínum Þar
eystra síðar í sumar.
(Fréttatilkynning)
SKOGARBLAMI
Hepatica nobilis
Blóm vikunnar
Umsjón Agústa Björnsdóttir
265. þáttur
Skógarblámi vex villtur víðs-
vegar á norðurhveli jarðar m.a. á
flestum Norðurlandanna og er þar
dýrkaður og dáður fyrir fegurð
og hefur þar að auki til síns ágæt-
is að vera með alfyrstu vorblóm-
um. Norðmenn kalla þessa vin-
sælu jurt „bláveis" og hversu oft
hafa ekki eftirfarandi hendingar
heyrst sungnar í útvarpinu:
„Hon bærer bláveis i siner
hender
den förste hilsen fra várens
muld.“
Svíar hafa líka mikið dálæti á
jurtinni og þar kallast hún
blásippa. I Danmörku vex hún
mest í frjórri og kalkríkri mold á
eyjunum og gengur þar undir
nafninu „bláa anemónan". Margir
munu kannast við hið ljúfa kvæði
Kaj Munks sem heimfært er upp
á þessa jurt, en þar lýsir skáldið
hvemig honum tókst að flytja
hana úr hinni fijóu mold Lálands
til hrjóstmgrar sandborinnar
sléttu Vestur-Jótlands.
Skógarbláminn er af sóleyjar-
ætt (Ranunculaceae), náskyldur
anemónum og gekk raunar áður
undir nafninu Anemone hepatica.
Heita má að blöð skógarblámans
haldist nokkumveginn græn yfir
veturinn og ný blöð fara ekki að
vaxa að ráði fyrr en eftir að
blómgun lýkur^og er þá mál til
komið að fíarlægja gömlu blöðin.
Jurtin er lágvaxin, um það bil 10
sm á hæð. Litur blómanna getur
verið nokkuð breytilegur en al-
gengastur skærblár og fræflarnir
em hreinhvítir. Einnig em til teg-
undir með hvítum (Anemone ne-
morosa) og rauðleitum blómum
(Anemone mbra) og í einstaka
garði má fínna skógarbláma með
fylltum blómum.
Skógarblámi hefur verið rækt-
aður hér um langt árabil en ekki
náð mikilli útbreiðslu, enda ekki
mjög harðgerður. Þó er vandalítið
að láta hann þrífast, sé vel með
hann farið og vetrarskýli á hann
ekki að þurfa sé honum valinn
skjólsæll staður, t.d. undir tijám
eða rannum, en þannig nýtur
hann sín vel. Eins og þegar hefur
komið fram þarf moldin að vera
fijó og kalkborin. Skógarbláma
má fíölga með skiptingu sé gæti-
lega að því farið og varast skal
að hreyfa ungar plöntur. Oft má
fínna af honum sjálfsánar plöntur
sem auðvelt er að koma til. Þá
hefur hann jafnan verið fáanlegur
í gróðrarstöðvum á vorin.
Önnur tegund af hepaticu er
ungverska anemónan (Hepatica
transylvanica), sem blómstrar allt
að því tveim vikum fyrr en skógar-
bláminn. Hún er heldur stórvaxn-
ari og blómin mjög ljós. Ung-
verska anemónan er enn sem
komið er mjög fágæt hér en þrífst
þokkalega með góðri meðferð.
Hermann Lundholm
Skógarblámi
L

»
»