Morgunblaðið - 10.08.1993, Blaðsíða 12

a2
MORGUNBJADfÐ: ÞRIBJIJDAGUR 10. ÁGÚST 1908
Fullmótaðar tillögur um
Listaháskóla Islands
eftir Björn
Bjarnason
Hugmyndir um æðra nám, há-
skólanám, í listum hér á landi hafa
verið til umræðu um nokkurt árabil.
Ýmsar tillögur hafa verið gerðar í
því efni. Samin hafa verið frumvörp
til laga um Myndlistarháskóla ís-
lands, Leiklistarháskóla íslands og
Tónlistarháskóla íslands. Þá hefur
nefnd skilað tillögum um forsendur
þess að hefja hér kennslu í bygging-
arlist. Samið hefur verið frumvarp
til laga um Listaháskóla íslands sem
hefðbundna ríkisrekna skólastofnun.
Þessar tillögur eiga þær allar sam-
eiginlegt, að þeim hefur ekki verið
hrundið í framkvæmd. í janúar 1992
skilaði nefnd um listgreina- og list-
fræðikennslu á háskólastigi skýrslu
og var hún send til umsagnar sam-
starfsnefndar háskólastigsins og
Háskóla íslands. Af hálfu háskólar-
áðs var því hafnað að samstarf yrði
milli Háskóla íslands og Listahá-
skóla íslands.
Undir lok nóvember 1992 skipaði
Ólafur G. Einarsson menntamála-
ráðherra enn nefnd til að gera til-
lögu um það, hvernig standa mætti
að því að koma Listaháskóla íslands
á fót. Var nefndinni meðal annars
falið að kanna kosti þess og galla
að mynduð verði sjálfseignarstofnun
til að annast menntun í listum á
háskólastigi. I þessari nefnd áttu
sæti: Bjami Daníelsson, skólastjóri
Myndlistar- og handíðaskóla íslands,
Margrét Theódórsdóttir, skólastjóri
Tjarnarskóla, Jón Nordal, tónskáld,
fyrrverandi skólastjóri Tónlistar-
skólans í Reykjavík, Gunnar Eyjólfs-
son, leikari, formaður skólanefndar
Leiklistarskóla íslands, Snævar
Guðmundsson, viðskiptafræðingur,
og greinarhöfundur, sem gegndi for-
mennsku í nefndinni, en með okkur
starfaði Þórunn J. Hafstein, deildar-
stjóri í menntamálaráðuneytinu.
Nefndin skyldi senda menntamála-
ráðuneytinu tillögur fyrir 1. júní
1993 og er skilagrein nefndarinnar
dagsett 27. maí síðastliðinn. Hafa
hugmyndir nefndarinnar nú verið
kynntar forystumönnum samtaka
Iistamanna, einnig hefur verið efnt
til blaðamannafundar um þær.
Lyftistöng fyrir listsköpun
í upphafi starfs síns fjallaði nefnd-
in um kosti og galla þess að fella
listmenntun á háskólastigi í eina
stofnun. Voru nefndarmenn sam-
mála um að kostirnir væru fleiri en
gallamir.
í fyrsta lagi vó þar þungt það
mat að sameining íslensks listnáms
í einni æðri menntastofnun efldi
menningu og listsköpun og auðveld-
aði að nýjar námsbrautir kæmu til
sögunnar. Skólinn yrði vaxtarbrodd-
ur í íslensku lista- og menningarlífi
og Iyftistöng fyrir listsköpun þjóðar-
innar.
í öðru lagi má ætla að ná megi
umtalsverðri hagræðingu í rekstri
með sameiningu að minnsta kosti
þriggja skóla sem fyrir eru, það er
Myndlistar- og handíðaskóla íslands,
Tónlistarskólans í Reykjavík og
Leiklistarskóla íslands. Jafnframt
lagði nefndin áherslu á að gera til-
lögur sínar þannig úr garði, að Lista-
háskóli íslands gæti auðveldlega
þróast á þann hátt að hann byði
æðri menntun í fleiri Iistgreinum.
Þar koma einkum til álita listdans,
byggingarlist og kvikmyndagerð.
I þriðja lagi mun það tvímæla-
laust styrkja stöðu listmenntunar
gagnvart sambærilegum mennta-
stofnunum erlendis að hér starfi ein
stofnun á háskólastigi á þessu sviði.
Nefndin minnir á að alþjóðasam-
vinna á sviði mennta og rannsókna
eykst nú verulega. Það auðveldar
íslendingum að nýta sér þessa al-
þjóðasamvinnu að Listaháskóli ís-
lands komi til sögunnar.
Sj álfseignarstof nun
Nefndin kynnti sér lagabreytingar
í Svíþjóð og Danmörku um breyting-
ar á skipulagi æðri menntastofnana.
Þar eru að þróast hugmyndir um
fjárhagslegt sjálfstæði og ábyrgð
skóla sem selji ríkissjóði og öðrum
aðilum þjónustu sína. Einnig fékk
nefndin upplýsingar um skipulag
listaskóla í Hollandi. Þá kynnti hún
sér reynslu sem fengist hefur við
Verslunarskóla íslands_ og Sam-
vinnuháskóla Íslands. Á grundvelli
þessara athugana varð nefndin ein-
huga um þá tillögu að Listaháskóli
íslands yrði sjálfseignarstofnun.
Telur nefndin að með því að reka.
skólann sem sjálfseignarstofnun
megi ná eftirtöldum markmiðum:
Að veita aukið sjálfstæði í kennslu,
stjórnun og rekstri; að auka gæði,
hagkvæmni og skilvirkni í rekstri
stofnunarinnar; að í rekstri stofnun-
arinnar fari saman ábyrgð og
ákvörðunarvald stjómenda; að
stofnunin hafi fijálsar hendur við
þróun listmenntunar og nýtingu
hinna bestu starfskrafta á því sviði;
að stofnunin fái svigrúm til þess að
halda eftir eigin tekjum, styrkjum
og óráðstöfuðum fjárveitingum til
uppbyggingar, hagræðingar og þró-
unar á eigin starfsemi; og að hvetja
til virkrar þátttöku einstaklinga og
fyrirtækja í starfsemi stofnunarinn-
ar.
í samræmi við þessa tillögu sína
hefur nefndin samið drög að skipu-
lagsskrá Listaháskóla íslands. Einn-
ig gerir nefndin tillögu um sam-
þykktir félags um Listaháskólann,
sem á að vera listrænn, fjárhagsleg-
ur og stjórnunarlegur bakhjarl skól-
ans. Er hugmynd nefndarinnar að
þetta félag kjosi þijá af fímm stjórn-
armönnum Listaháskólans. Ein-
staklingar, félög og fyrirtæki geta
gengið í félagið um Listaháskólann
gegn greiðslu árgjalds.
Þjónustusamningiir
Auk tillagna að skipulagsskrá
Listaháskólans og að samþykktum
félagsins um skólann samdi nefndin
drög að samningi milli menntamála;
ráðuneytisins og Listaháskólans. í
samningnum er í senn fjallað um
fjárútlát ríkissjóðs vegna skólans og
hvaða þjónustu skólinn skal inna af
hendi.
Björn Bjarnason.
„Fyrir löngu er tíma-
bært aö taka af skarið
um skipan æðri list-
menntunar á Islandi.
Nú liggja fyrir fullmót-
aðar tillögur um hvern-
ig það skuli gert. í til-
lögunum felast einnig
róttæk nýmæli um
skólastarf er samrým-
ast kröfum um fjár-
hagslegt sjálfstæði, að-
hald og einföldun allrar
stjórnsýslu.“
Skólinn tekur að sér að veita
kennslu á sviði leiklistar, tónlistar,
myndlistar og skyldra greina.
Kennslan á uppfylla kröfur sem
gerðar eru til náms á háskólastigi
og settar eru af menntamálaráðu-
neytinu. Til að leggja mat á árangur
og gæði skólastarfsins skal ráðu-
neytið skipa nefnd sem hefur það
hlutverk að gera reglubundnar at-
huganir á námsárangri nemenda og
aðgengi þeirra að erlendum háskól-
um, námsskrá skólans borið saman
við sambærilega skóla erlendis,
menntun og hæfniskröfum sem
gerðar eru til kennara og gæðakerf-
um skólans. í tillögum nefndarinnar
er ekki útilokað að skólinn geti veitt
nemendum á framhaldsskólastigi
listmenntun enda standist þeir list-
rænar kröfur og samið verði um
greiðslu kostnaðar. Að öðru leyti lít-
ur nefndin þannig á að kennsla í
myndmennt og tónlist sé eðlilegur
liður á námsskrá framhaldsskóla.
Menntamálaráðuneytið greiðir
fyrir hvern námsáfanga sem lokið
er. Námsáfangi er skilgreindur sem
eitt námsár sem nemendur ljúka
með fullnægjandi hætti. Ekkert er
greitt fyrir námsáfanga sem nem-
endur ljúka ekki. Ljúki nemendur
ekki námi endurgreiðist það framlag
sem veitt var vegna viðkomandi
nemanda.
Til viðmiðunar setur nefndin fram
þá hugmynd að fyrir hvert námsár
fái Listaháskólinn greiddar 981 þús-
und krónur fyrir hvern leiklistar-
nema, 518 þúsund fyrir hvern tón-
listarnema og 524 þúsund fyrir
hvern myndlistarnema. Með hliðsjón
af núverandi nemendafjölda í skól-
unum þremur áætlar nefndin að 298
nemendur yrðu í skólanum og yrðu
heildargreiðslur hins opinbera til
skólans á fyrsta starfsári hans því
um 164 milljónir króna. 1992 voru
alls 438 nemendur í skóiunum þrem-
ur og runnu þá um 186 milljónir
króna úr ríkissjóði og frá Reykjavík-
urborg til Myndlistar- og handíða-
skóla íslands, Tónlistarskólans í
Reykjavík og Leiklistarskóla íslands.
Nefndin gerir ráð fyrir að skólagjöld
verði aldrei hærri en nemur 10% af
árlegri greiðslu fyrir hvert námsár.
Stjórn skólans ákveður skólagjöld.
Þá gerir nefndin tillögu um árgjöld
til félags um Listaháskólann, 10
þúsund frá einstaklingum og 300
þúsund frá fyrirtækjum.
Nefndin slær því föstu að ríkis-
sjóður standi við gefin fyrirheit um
að afhenda Listaháskólanum full-
búið húsnæði að Laugarnesvegi 91
' (SS-húsið).
Nefndin miðar hugmyndir sínar
við það að Reykjavíkurborg haldi
áfram svipuðum stuðningi og nú við
■ æðri listmenntun eftir að Lista-
háskólanum hefur verið komið á fót
og gerir ráð fyrir þjónustusamningi
milli skólans og borgaryfirvalda, auk
þess sem gengið verði til samninga
við önnur sveitarfélög.
• •
Oflugri sveitarfélög - raun-
hæfasta byggðastefnan
eftir Vilhjálm Þ.
Vilhjálmsson
Hinn 20. nóvember nk. verður í
fyrsta sinn á Islandi gengið til al-
mennra kosninga um sameiningu
sveitarfélaga. Kosið verður um til-
lögur um nýja skiptingu hvers lands-
hluta í sveitarfélög. Atkvæði verða
talin sérstaklega í hveiju sveitarfé-
lagi. Ef tillaga umdæmanefndar
hlýtur meirihluta greiddra atkvæða
hjá kjósendum þeirra sveitarfélaga,
sem lagt er til að sameinist, skulu
viðkomandi sveitarstjórnir taka
ákvörðun um framkvæmd samein-
ingar. Ef tillagan hlýtur stuðning í
a.m.k. 2/3 hluta sveitarfélaganna,
geta þau sameinast, ef landfræðileg-
ar aðstæður hamla því ekki. Hér er
því um fullkomlega lýðræðislega
aðferð að ræða en hvorki offors né
lögþvingun.
Hvers vegna sameining?
Það sem knýr á um stækkun sveit-
arfélaga nú eru hin fjölmörgu verk-
efni, sem sýnt er að takast verður
á við í byggðarlögum landsins á
næstunni. I því sambandi er nærtæk-
ast að nefna málaflokk, sem í önd-
verðu var meginverkefni sveitarfé-
laganna, félagsmálin. Til að sveitar-
félögin geti sinnt auknum kröfum á
þeim vettvangi svo vel sé, þurfa þau
„Niðurstaða kosning-
anna er fyrst og fremst
ákveðin vísbending um
viðhorf sveitarstjórnar-
manna og íbúa sveitar-
félaganna til aukinnar
sameiningar sveitarfé-
laga en ekki spurning
um það hverjir tapa eða
sigra.“
að stækka og eflast. Það sama á
við um ýmiss önnur verkefni, s.s.
atvinnumál og umhverfismál.
Samstarfsnefnd ríkis og sveitar-
félaga hefur lagt til, að sveitarfélög-
in taki að fullu við rekstri grunnskól-
anna 1. ágúst 1995. Fulltrúaráðs-
fundur Sambands íslenskra sveitar-
félaga, sem haldinn var í febrúar
sl., samþykkti þessa tillögu nefndar-
innar og auk þess þá tillögu hennar,
að hafín verði undirbúningur að
flutningi annarra verkefna frá ríki
til sveitarfélaga, aðallega heil-
sugæslu og málefni aldraðra og fatl-
aðra. Fundurinn lagði jafnframt
áherslu á, að samhliða breyttri
verkaskiptingu yrði samið um tekju-
stofna eða tilfærslu fjármuna til
sveitarfélaganna til að standa
straum af auknum verkefnum og
að samningar þar um milli ríkis og
sveitarfélaga yrðu tryggðir með
óyggjandi hætti.
Fjölmörg málefni koma til umfjöll-
unar, þegar rætt er um sameiningu
sveitarfélaga, málefni sem ýmist
vekja spurningar eða valda ágrein-
ingi, m.a. misjöfn fjárhagsstaða
sveitarfélaganna, staða einstakra
grunnskóla, afréttarmál o.fl., o.fl.
Oll þessi mál eru leysanleg, ef vilji
er fyrir hendi.
Það sem hinsvegar skiptir mestu
máli er, að þýðingarmikil grurtdvall-
aratriði séu ítarlega rædd í þeim til-
gangi að glöggva sig á framtíð sveit-
arstjórnarstigsins á íslandi. í mínum
huga er mikilvægast að efla og
styrkja sveitarfélögin sem stjórn-
sýslustig, gera þau hæfari til að
taka við fleiri verkefnum frá ríkinu,
efla staðbundið vald og færa ákvarð-
anatökuna nær þeim, sem þjón-
ustunnar njóta. Síðast en ekki síst
er nauðsynlegt að auka hagræðingu
í rekstri og gera stjórnsýsluna skil-
virkari.
Heildstæð atvinnu- og
þjónustusvæði
Stækkun og efling sveitarfélag-
anna ásamt bættum samgöngum er
forsenda fyrir öflugri byggð víða um
land og auk þess fyrir samstarfí eða
samruna atvinnufyrirtækja. Fjöl-
Villvjálmur Þ. Vilhjálmsson
breyttara og öflugra atvinnulíf á
landsbyggðinni er besta leiðin til að
koma á eðlilegu jafnvægi milli lands-
byggðarinnar og höfuðborgarsvæð-
isins. Slík þróun kæmi öllum íbúum
landsins til góða. Færri og stærri
sveitarfélög megna helst að sporna
gegn fólksflutningum úr dreifbýli í
þéttbýlið sunnanlands. Raunhæf
byggðastefn.'i snýst um skipulega
þróun byggðarinnar, betra sam-
göngukerfi og stærri og öflugri þjón-
ustusvæði. Lykilatriði í því sambandi
er aukin samvinna opinberra sjóða
og forsvarsmanna atvinnulífs og
sveitarfélaga.
Óhætt er að fullyrða, að samein-
ing sveitarfélaga auðveldar upp-
byggingu heildstæðari atvinnu- og
þjónustusvæða og treystir byggð í
landinu. Þegar á heildina er litið,
yrði rekstur sveitarfélaganna hag-
kvæmari og jafnframt betur staðið
að ijárfestingu sveitarfélaga, fyrir-
tækja og einstaklinga.
Vegna sameiningar sveitarfélaga
hefur sveitarfélögunum fækkað um
28 á sl. 10 árum. Við sameininguna
hafa í mörgum tilfellum lítil og van-
megnug sveitarfélög sameinast í eitt
þróttmikið og öflugt sveitarfélag,
sem með skllvirkari hætti gegnir
mun betur skyldum sínum og þjón-
ustu við íbúapa, styrkir byggðina
og er jafnframt megnugra til að
taka við nýjum og viðameiri verkefn-
um. í því sambandi má t.d. nefna
Reykhólahrepp, Hofshrepp, Eyja-
fjarðarsveit, Skaftárhrepp og Djúpa-
vogshrepp. í öllum höfuðatriðum
hefur sameiningin gengið vel og
engir sérstakir' örðugleikar komið
upp. Reynslan af sameiningu sveit-
arfélaga á undanförnum árum er
góð og hvetur eindregið til þess að
áfram verði haldið á þeirri braut,
að efla og stækka sveitarfélögin.
Hvert verður framhaldið?
Aukin sameining sveitarfélaga er
ekki deilumál milli ríkis og sveitarfé-
laga. Tillögur um undirbúning og
framkvæmd kosninga um samein-
ingu sveitarfélaga hafa fyrst og
fremst komið frá sveitarstjórnar-
mönnum. Þeir vilja standa að þessu
máli á sem lýðræðislegastan hátt,
þannig að vilji íbúanna ráði. Hver
svo sem niðurstaða kosninganna 20.