Morgunblaðið - 05.09.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUÐAGUR'5. SEPTEMBER'1993
Laun sauöf járbænda lækka um helming í vítahring landbúnaóarkerf isins
eftir Helga Bjarnason
VEGNA samdráttar í framleiðslu
og skerðingar á afurðaverði
lækka laun sauðfjárbænda veru-
lega í haust og með áframhald-
andi samdrætti næsta haust
vegna minni sölu, lækka þau enn.
Hægt er að finna mörg dæmi um
að laun lækki um helming á þess-
um tveimur árum. Hér á eftir
er sýnt dæmi um bónda i Borgar-
firði sem horfir fram á allt að
60% lækkun launa á tveimur
árum. Sauðfjárræktin er víða
orðin hlutastarf, þó bændurnir
eigi ekki kost á annarri vinnu
vegna þrenginga á vinnumarkaði
og hafi ekki fengið rétt til at-
vinnuleysisbóta. Margir bændur
telja atvinnugreinina vera
komna í vítahring samdráttar í
sölu og framleiðslu sem að lokum
geri þá alveg tekjulausa og vilja
leita nýrra leiða. Hugmyndir
hafa verið settar fram um að
leitað verði eftir óbreyttum
stuðningi ríkisins en hann verði
ekki framleiðslutengdur og
framleiðslan þannig gefin frjáls.
Með kvóta, búmarki, full-
virðisrétti, uppkaupum
fullvirðisréttar og nú
síðast greiðslumarki hefur fram-
leiðsla kindakjöts verið minnkuð um
nærri því helming á fimmtán árum,
eða frá árinu 1978 þegar framleiðsl-
an náði hámarki í einstöku góðæri
í landbúnaðinum. Þá voru framleidd
15.379 tonn af kindakjöti en búist
er við að framleiðslan í haust verði
nálægt greiðslumarki sem er 8.150
tonn.
Heildargreiðslumark fyrir næsta
haust hefur ekki verið ákveðið, en
það þarf að gera fyrir 15. septem-
ber, áður en sláturtíð hefst í haust
þannig að bændur geti ákveðið
ásetning miðað við það greiðslu-
mark sem þeir fá í sinn hlut.
Greiðslumark er það magn kinda-
kjöts sem ákveðið er fyrir hvert
Iögbýli samkvæmt búvörusamningi
og veitir rétt til beinnar greiðslu
úr ríkissjóði. Beinu greiðslumar
voru teknar upp fyrir einu og hálfu
ári í stað ábyrgðar ríkisins á
ákveðnu kjötmagni í formi fullvirð-
isréttar sem var þeirra tíma stjórn-
un á kindakjötsframleiðslunni. Með
þeim em niðurgreiðslur kindakjöts,
sem áður vom greiddar til afurða-
stöðva, greiddar beint til bænda.
Mismunandi túikanir
Samkvæmt gildandi búvöm-
samningi og búvömlögum á við
ákvörðun greiðslumarks að byggja
á neyslu síðasta árs og söluþróun
fyrstu sex mánuði yfirstandandi
árs. Heimilt er einnig að taka tillit
til líklegrar neysluþróunar á næsta
ári. Þá skal tekið tillit til birgða.
Undanfarin tvö ár hefur greiðslu-
markið ekki verið í takt við sölu
enda fólst í því aðlögun framleiðsl-
unnar að innanlandsmarkaði í
áföngum og því reynir nú í fyrsta
skipti á ákvörðun greiðslumarks
eftir að ríkið hætti að taka ábyrgð
á framleiðslu og þar með að skipta
sér af sölu þess á markaðnum.
Greiðslumarkið fyrir næsta haust
mun lækka, spumingin er aðeins
hve mikið. Mismunandi túlkanir eru
á útreikningsreglum greiðslu-
marksins. Menn hafa verið að
reikna sig allt frá 7.880 tonnum til
um 7.000 tonna eða jafnvel neðar,
og verður lækkunin því á bilinu 4
til 14%. Munurinn stafar meðal
annars af mismunandi túlkun á
sölusamdrætti fyrri hluta þessa árs
og á söluhcrfum. Einkum þvælist
fyrir mönnum að meta áhrif „ofur-
sölu“ kindakjöts í ágúst í fyrra þeg-
ar ríkið setti síðustu birgðir sínar
á útsölu en það telja margir að
hafi dregið úr sölu fram á þetta ár.
Á síðasta ári seldust um 8.000 tonn
af kindakjöti en fyrstu sex mánuði
þessa árs var salan um 3.200 tonn
sem er tæplega 8% samdráttur mið-
að við sömu mánuði í fyrra.
Reiknimeistarar bænda taka
meðaltalssölu þessarra átján mán-
aða og fá út að greiðslumarkið eigi
að vera 7.880 tonn. Reiknimeistarar
landbúnaðarráðuneytisins fram-
reikna sölusamdráttinn fyrri hluta
ársins yfir á allt árið en telja eðli-
legt að draga úr skammtímasveifl-
um með því að taka meðaltal beggja
áranna og fá þannig út greiðslu-
mark upp á liðlega 7.650 tonn.
Munurinn á þessum tveimur aðferð-
um er einkum sá að sölusamdráttur-
inn í ár hefur meiri áhrif í greiðslu-
marki landbúnaðarráðuneytisins en
í aðferðum bænda. Reiknimeistarar
fjármálaráðuneytisins nota sömu
aðferðir og félagar þeirra í landbún-
aðarráðuneytinu en vilja draga
,jólagjöfina“ frá, en þá er vísað til
þess að í fyrra var greiðslumarkið
ákveðið 8.150 tonn þó útreikningur
samkvæmt aðferð landbúnaðar-
ráðuneytisins hefði gefíð niðurstöð-
una 7.900 tonn. Þarna munar 250
tonnum og hefur fjármálaráðuneyt-
ið því viðrað töluna 7.400 tonn.
Fjórði reiknimeistarinn, sem er í
viðskiptaráðuneytinu, telur eðlilegt
að miða eingöngu við sölusamdrátt-
inn fyrstu sex mánuði ársins og
miða eigi greiðslumarkið við það
þannig að hann stingur upp á að
greiðslumarkið verði ákveðið 7.000
til 7.100 tonn. Hver 100 tonn í
greiðslumarki kosta ríkissjóð um
20 milljónir kr.
Fæstir í landbúnaðarkerfinu hafa
trú á að sölusamdrátturinn fyrri
hluta ársins haldist út árið. Bent
er á áhrif ofursölunnar í ágúst, lítið
markaðsstarf fyrri hluta ársins og
að í haust verði hægt að innheimta
peninga af bændum til að standa
fyrir öflugri sölustarfsemi. Þá þýði
ekki að spá í söluna fyrr en búið
sé að telja birgðir 1. september,
ágústsalan leyni oft á sér.
Lækkar verulega
Á Stéttarsambandsþingi fyrir
viku sagði Halldór Blöndal landbún-
aðarráðherra augljóst að greiðslu-
markið hljóti að lækka verulega.
Þegar hann var spurður nú í viku-
lokin neitaði hann að ræða málið,
sagðist fyrst vilja sjá niðurstöðu
birgðatalningar um mánaðarmótin.
Verði greiðslumarkið sett nálægt
7.500 tonnum eins og ýmislegt
bendir til, sem samsvarar um 8%
lækkun greiðslumarks, fer fram-
leiðslan næsta haust niður fyrir
helming af framleiðslunni haustið
1978. Tiltölulega lítil fækkun
sauðfjárbænda hefur átt sér stað á
þessum tíma og sárafáir virðast
vera að hætta um þessar mundir,
þannig að framleiðslan hefur
minnkað stórkostlega hjá einstök-
um bændum og launaþáttur þeirra
enn meira.
Það er hin hlið málsins.
60% tekjuskerðing
Sauðfjárbóndi í Borgarfjarðar-
sýslu ofan Skarðsheiðar með 270
kinda bú, sem var reyndar um 400
kinda bú fyrir nokkrum árum, mátti
framleiða tæplega 4.920 kg síðast-
liðið haust. Fáir bændur á hans
svæði tóku tilboðum um að hætta
þegar ráðist var í niðurfærslu fram-
leiðsluréttarins samkvæmt búvöru-
samningnum þannig að full skerð-
ing kom á allan hópinn. Vinur okk-
ar var skorinn niður í liðlega 3.590
kg í haust. Tekjur búsins minnkuðu
samsvarandi. Laun hans minnkuðu
þó mun meira því fasti kostnaðurinn
er alltaf fyrir hendi.
Ef kostnaðarsamsetning búsins
er svipuð og hjá verðlagsgrundvall-
arbúi hefur launaliður umrædds
bónda verið um 990 þúsund í inn-
legginu í fyrrahaust. Hann tók einn-
ig þá vinnu sem gafst utan heimilis
og gat þannig framfleytt sér. Þó
gert sé ráð fyrir nokkrum sparnaði
í föstum kostnaði, menn verða að
reyna að draga úr áfallinu, lækka
laun hans í haust um 40% í haust
vegna framleiðsluskerðingarinnar.
Við bætist 5% verðskerðing vegna
markaðsaðgerða að kröfu bænda-
samtakanna en það lækkar heildar-
tekjur búsins um nálægt 2% til við-
bótar og kemur sú fjárhæð öll til
frádráttar launum bóndans því
rekstrarkostnaðurinn er sá sami.
Laun hans fyrir innleggið í haust
verða því um 560 þúsund kr. eða
43% lægri en í fyrra.
Inn í þessa útreikninga er ekki
tekin greiðsla sem bóndinn fær fyr-
ir niðurfærsluna, það er eingreiðsla
sem hann telur ekki laun heldur
eignasölu. Ekki er heldur tekið til-
lit til 6% lækkunar afurðaverðs
vegna hagræðingarkröfu í búvöru-
samningi enda telur hann sig hafa
náð að draga úr kostnaði sem því
nemur. Umrætt bú nær ekki meðal-
stærð, en það á ekki að breyta neinu
um niðurstöðurnar.
Þessi bóndi horfir með ugg til
umræðunnar um sölusamdrátt og
greiðslumark næsta hausts. Þar
fyrir utan veit hann að sú hugmynd
hefur verið rædd í bændaforystunni
að skerða það greiðslumark sem
ákveðið verður, til dæmis um 500
tonn, samkvæmt heimild í búvöru-
samningi ríkis og bænda og pening-
urinn sem við það sparast notaður
til að minnka birgðirnar. Það myndi
leiða til þess að það greiðslumark
sem bændur gætu skipt á milli sín
færi niður í um 7.000 tonn. Ákvarð-
anir í haust og vetur gætu því leitt
til þess að laun þessa ákveðna og
þó að hluta til reiknaða bónda færu
niður undir 400 þúsund næsta haust
og verði þá tæpum 600 þúsundum
lægri en síðastliðið haust.
Vinnan við sauðfjárræktina er
árstíðabundin, mikið álag er á
ákveðnum tímum árs en minna að
gera þess á milli. Sauðfjárbúskapur
hefur því víða verið aukabúgrein.
Sérhæfíngin hefur þó aukist og eiga
þeir bændur sem eingöngu hafa
sitt lifibrauð af honum í mestu erfið-
leikunum nú. Vinnan hefur almennt
minnkað með samdrættinum og er
víða orðin að raunverulegu hluta-
starfi. Bændur ættu þess vegna að
geta sótt aðra vinnu. Það hentar
þó ekki öllum vegna fjarlægðar frá
vinnumarkaði og almennar þreng-
ingar á vinnumarkaði setja því mikl-
ar skorður. Er það mikil breyting
frá því sem verið hefur undanfarin
ár. Þá má geta þess að bændur
hafa ekki átt rétt á atvinnuleysis-
bótum þó þeir hafi greitt til þeirra