Morgunblaðið - 05.09.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1993
Eftir Guðmund Guðjónsson
Ljósmyndir eftir Árna Sæberg með leyfi umhverfisróðuneytis
Það blés ekki byrlega er undirritaðir óku
vestur um land á dögunum. Eftir staðviðrin
síðustu vikurnar var komið svo úfíð óveður,
að bæði þurrkublöðin brotnuðu af bifreiðinni,
en það er önnur saga, á leiðarenda var kom-
ist. Leiðarendinn var varpstaður hafarnar í
hólma nokkrum við ónefndan sveitabæ, út af
ónefndu nesi við ónefndan fjörð í ónefndri sýslu
á Vesturlandi. Þar tók á móti okkur ónefndur
bóndi sem sagði örninn lítt spennandi ná-
granna! Kannski mælti hann þetta meira í gríni
en alvöru, a.m.k. var hann allur stimamýkri
eftir heimsókn okkar út í arnarsetrið, bauð þá
blaðamönnum og vísindamönnum til kaffis og
meðlætis. Vísindamennirnir voru þeir Kristinn
Haukur Skarphéðinsson og félagi hans Páll
Leifsson, en þeir félagar hafa unnið saman að
arnarmerkingum síðustu árin. Allir viðstaddir
eru með leyifspappíra frá umhverfisráðuneyt-
inu upp á vasann. Amarvarpið hefur heppnast
illa þetta árið, að sögn Kristins Hauks, aðeins
um 13 eða 14 ungar hafa flögrað úr hreiðrum
í sumar. Kristinn segir svo margt geta
spillt fyrir amarvarpi, m.a. slæmt tíðartar i
vor. Svo em ernir mjög viðkvæmir ef þeir verða
fyrir tmflun á hreiðurstað. Þetta hleypur
reyndar ekki á mörgum ungum ár frá ári, en
má samt ekki koma fyrir ár eftir ár. Bestu
árin síðasta áratuginn, sumrin 1984 og 1985,
komust til dæmis 23 til 25 ungar á legg. Af-
raksturinn i sumar er sá iakasti síðan kuldavor-
ið 1979 er aðeins 5 ungar komust á legg. Arnar-
stofninn var í hægum vexti árin 1970 til 1985,
en virðist hafa staðið í stað síðustu árin og em
nú um 38 varppör. Laust upp úr aldamótunum
var örainn hins vegar nær aldauða á Islandi
og var hann þó þegar best lét mun algengari
en hann er nú, sennilega um 100 til 150 pör. I
haust em 80 ár síðan örainn var alfriðaður á
Islandi. Þrátt fyrir að fuglinn væri hundeltur
svo áratugum skipti og um raunvemlega friðun
hafi ekki verið að ræða fyrr en bannað var að
bera eitur í hræ fyrir tófur árið 1964, þá vom
íslendingar þrátt fyrir allt talsvert á undan
sinni samtíð í friðunarmálum. Aðgerðiraar
björguðu haferninum frá útrýmingu, en starfið
heldur áfram og ljóst er að ekki má slá slöku
við, því í raun er um sárafáa fugla að ræða.
uglinn merktur, Kristinn Haukur berleggiaður, tieldur athygli arnarins á meðan Páll smeygir merkinu
i tótinn.
yfir, sá er á fjalli, fiska veiðir“ og
fleira og fleira hafa menn lært á
skólabekknum. „Stundum hremmir
hann lítil börn“ segir ljóðið. Ekki
hefur öminn hremmt lítil börn hin
seinni ár, en gamlar sögur segja
að slíkt hafi borið við hér áður fyrr,
ekki síst við þær kringumstæður
að vinnukonur þurftu að hafa með
sér hvítvoðunga út á tún. Þannig
er t.d. tilkomið örnefnið Trega-
steinn fyrir vestan. Vinnukona sem
Flestir þekkja hinar ýmsu línur
um emi í bundnu máli, „örn-
inn flýgur fugla hæst í forsal
vinda“, “sterklegur fugl og
stór er örn, stundum hremmir hann
lítil böm“, “falla fossar, flýgur örn
Arnarstofninn virðist
nú standa í stað, en
lítið m út aí bregða
og sérfræðingar fytgj-
ast grannt með honum
hafði smábarn sitt meðferðis í hey-
skapinn horfði upp á öm steypa
sér niður og hremma bamið. Flaug
svo örninn á brott, en móðirin hljóp
á eftir sem mest hún mátti. Trega-
steinn er hár og stakur klettur. Þar
settist öminn með feng sinn, en
móðirin megnaði að hlaupa að
klettsrótunum áður en hún sprakk
af mæði og harmi. Vissulega
raunaleg saga. Fyrir ekki ýkja
mörgum árum lést gömul kona í
hárri elli. Hún bar á höfði sínu ör
eftir arnarklær. Örin fékk hún í
æsku, er örn reyndi að hremma
hana og hafa á brott með sér. Sjálf
mundi hún ekki atvikið, en nær-
statt fólk styggði fuglinn frá.
Nú til dags láta ernir börnin
afskiptalaus og það er helst að
þeir afli sér óvinsælda fyrir þær
sakir að stela lömbum og raunar
er haft fyrir satt að hann fái skömm
í hattinn mun oftar heldur en efni
standa til, því þótt menn finni oft
leifar af lömbum í hreiðmm arnar-
ins, er skýringin oftast sú, að hann
hafi fundið þau dauð á víðavangi.
En hitt er til þó sjaldgæft sé, eins
og bar við vestur í Reykhólasveit
í júní, eins og frá var greint í Morg-
unblaðinu 9. júní, en þar stóð:
„Fuglinn kom í lágflugi, greip
lambið og hækkaði flugið um leið.
Þetta gerði hann allt í einu rennsli.
Það var mjög hvasst og mikil ferð
á fuglinum." Þetta var haft eftir
Jónasi Samúelssyni bónda á Til-
raunastöðinni á Reykhólum. Síðar
í fréttinni segir, að grunur leiki á
að örninn hafi daginn áður tekið
annað lamb. Vitni voru ekki, en
fuglinn sást í sams konar steypi-
flugi og skömmu síðar urðu menn
þess varir, að lamb á líkum slóðum
var horfíð og fannst hvergi. Og enn
síðar í fréttinni stendur þetta:
„Sveinn Guðmundsson bóndi og
kennari í Miðhúsum þekkir örninn
vel og hann sagði að þetta væri
afar sjaldgæft, en bæri þó við.
„Hann hefur að minnsta kosti einu
sinni tekið lifandi lamb hjá mér.
Ég sá hann ekki gera það, en lamb
með mjög fágætum lit fann ég í
bæli arnarins. Það hvarf frá móður
sinni örfáum klukkustundum eftir