Morgunblaðið - 05.09.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1993
11
Haustið 1992 varframleiðslu-
réttur bóndans 4.920 kg
laun hans voru:
990.000 kr.
Eftir kvötaskerðingu og
verðskerðingu ieggur
bóndinn inn í siáturhús i
haust 3.590 kg
Laun hans eru:
560.000 kr.
43%
270
bú í Borgarfirði
Greiöslumark 7.800 tonn 1994:
Innlegg verður 3.450 kg
Laun hans verða:
515.000 kr.
48% E
Gréiðslumark 7.400 tonn 1994:
Innlegg verður 3.270 kg
Laun hans verða:
470.000 kr.
Greiðslumark 6.900 tonn 1994:
Innlegg verður 3.050 kg
Laun hans verða:
CQO/, launa-
W lækkun
frá því tryggingagjaldið var tekið
upp.
V ítahringurinn
Halldór Blöndal vakti athygli á
stöðu sauðfjárræktarinnar í ræðu
sinni á Stéttarsambandsþingi fyrir
síðustu helgi. Hann varpaði þeirri
spurningu fram til íhugunar hvort
það fyrirkomulag sem nú er á fram-
leiðslustjórn og beingreiðslum væri
að snúast upp í andhverfu sína.
Búvörusamningurinn hafi átt að
tryggja sauðijárbændum öryggi á
aðlögunartímanum með því að inn-
anlandssalan héldist nokkurn veg-
inn óbreytt. Sú forsenda væri ekki
lengur fyrir hendi og þar með væri
brostin forsendan fyrir búvöru-
samningnum sjálfum eins og hann
hafi verið hugsaður við undirskrift.
Hann nefndi líka í þessu sambandi
að atvinna hefði dregist saman í
öðrum atvinnugreinum, svo að
bændur hefðu ekki að öðru að
hverfa í sama mæli og áður. Ekki
kom ráðherrann fram með tillögur
að breytingum en sagði að nýjar
hugmyndur myndu koma upp á
borðið þegar málin skýrðust í haust.
Halldór sagði áður í sömu ræðu að
framleiðslustjórnunin stuðlaði ekki
að hagkvæmri framleiðslu en erfitt
væri að taka málin upp vegna af-
stöðu Alþýðuflokksins í landbúnað-
armálum.
Þegar Halldór var spurður nánar
út í þessi ummæli nú fyrir helgina
hafði hann litlu við þau að bæta,
sagði að ekki lægi fyrir hver neysla
kindakjöts hefði orðið á- nýliðnu
verðlagsári og því ekki hægt að
draga frekari ályktanir af ummæl-
um hans en fram komu í sjálfri
ræðunni.
Ekki er hægt að draga aðrar
ályktanir af stöðu málsins en að
núverandi kerfi haldi sauðfjárrækt-
inni í miklum vítahring sem ekki
er gott að segja hvar endar. Kerfið
virðist geta gengið í stöðugri sölu
eða vaxandi, en síður í minnkandi
sölu. Vítahringurinn hefst á sölu-
samdrætti sem leiðir til framleiðslu
umfram greiðslumark, öðru nafni
offramleiðsiu og birgðasöfnunar,
sem leiðir til lækkunar greiðslu-
marks, óhagkvæmari framleiðslu,
launalækkunar bænda og sölusam-
dráttar og svo hring eftir hring.
Það herðir á hringferðinni að vegna
sölusamdráttar freistast menn til
að slátra heima umframlömbunum
sem þeir fá lítið eða ekkert fyrir í
sláturhúsinu og selja kunningjum,
sú sala kemur ekki fram á opinber-
um skýrslum og leiðir til lækkunar
greiðslumarks allra bænda. Bændur
geta ekki bjargað sér út úr hringa-
vitleysunni með því að selja birgð-
irnar á erlendum mörkuðum á eigin
kostnað því fyrir liggur álit lögfræð-
ings sem telur óheimilt að flytja
út kjöt sem framleitt er innan
greiðslumarks.
Útflutningur á byrjunarreit
Bændur mega að sjálfsögðu
flytja út það kjöt sem þeir fram-
leiða umfram greiðslumark sitt, upp
á von og óvon með verð. Sláturleyf-
ishafar eru að þreifa fyrir sér með
markaðssetningu á þessu kjöti og
í ljós kemur að hægt er að selja
kjöt á ýmsum mörkuðum fyrir það
sem bændur telja viðunandi verð.
Til dæmis hefur Sláturfélagi Suður-
lands tekist að vinna upp markað
í Svíþjóð þar sem kótiletturnar eru
seldar á hærra verði en í stórmörk-
uðum í Reykjavík og skilar útflutn-
ingurinn 140-170 kr. til bænda og
stefnt er að 200 kr. skilaverði, sem
yrði nálægt helmingur af því verði
sem bændur fá fyrir kjöt innan
greiðslumarks. Þá eru nú vísbend-
ingar um að gott verð fáist í Banda-
ríkjunum en engin sláturhús hér á
landi hafa leyfi til slátrunar fyrir
þann markað. Þetta starf gefur von
um að bændur geti náð sér í ein-
hveijar tekjur í framtíðinni með
útflutningi.
Útkoman er allt önnur en þegar
útflutningur kindakjöts var sem
mestur. Þá var mest hugsað um
magnútflutning á kindakjöti í heil-
um skrokkum, í mörgum tilvikum
fyrir verð sem ekki dugði fyrir slát-
urkostnaði og ríkið greiddi mismun-
inn þannig að allir fengu sitt. Hvat-
inn til að fá sem best verð var fjar-
lægari en í dag. Það 'er von að
Haukur Halldórsson, formaður
Stéttarsambands bænda, hafi sagt
í ræðu sinni á dögunum að útflutn-
ingur kindakjöts væri nú aftur kom-
inn á byijunarreit. Er nöturlegt til
þess að hugsa að áratuga starf að
útflutningi skuli ekki skila til fram-
tíðarinnar nothæfum viðskiptasam-
Aðalsteinn sagðist ekki geta hafn-
að þeim hugmyndum sem sett-
ar hefðu verið fram um að hætta að
afurðatengja beinu greiðslunar og
gefa framleiðsluna fijálsa. Hann
sagði að efst í sínum huga væri þó
sú hugsun að reyna að stytta bilið
milli framleiðenda og neytenda og
stækka sneiðina sem framleiðendur
fengju af þeirri köku sem neytendur
greiddu fyrir. Hann sagði að þetta
hlutfall væri nú innan við 30%. Hann
sagðist ekki sjá að söluþróunin á
innanlandsmarkaði benti til að hægt
yrði að halda uppi þeim fjölda bænda
sem nú stundaði þessa framleiðslu
og því væri eina leiðin að lækka
milliliðakostnaðinn. Það þýddi aftur
fækkun starfa í þéttbýlinu.
Aðalsteinn vitnaði í landbúnaðar-
ráðherra með það að sparnaður ríkis-
sjóðs í útgjöldum til landbúnaðarins
næmi yfir 4 milljörðum á næsta ári
og sagði að skerðingin vegna þess
samsvaraði 1.350 störfum. Sagði
Aðalsteinn að með því að reikna með
að tvö störf í þjónustu fylgdu hvetju
starfi í frumframleiðslu þýddi þessi
böndum.
Svo vikið sé aftur að vítahringn-
um er hægt að hugsa sér að hann
rofni við aukna sölustarfsemi, en
árangur hennar kemur ekki fram í
greiðslumarki fyrr en ári eða árum
seinna og myndi framleiðslan aftur
fara vaxandi. Bændur sem skáru
bústofn sinn niður í takt við lækkun
greiðslumarks þyrftu þá að fara að
samdráttur 4.000 störf. Taldi hann
að kostnaður þjóðfélagsins vegna
þessa atvinnuleysis yrði meiri en
næmi sparnaði í útgjöldum til land-
búnaðarins.
Söluhvata vantar
Aðalsteinn sagðist telja að meiri
söluhvata vantaði í kerfið. Hann
benti á atriði sem virkuðu öfugt og
gætu stuðlað að því að salan kæmi
seint fram á söluskýrslum. Hann
sagði að afurðastöðvar fengju
afurðalán út á kindakjötsframleiðsl-
una og vaxta- og geymslugjald af
birgðunum. Þær væru að gefa við-
skiptavinum sínum 70-90 daga
greiðslufresti og þyrftu því að fjár-
magna það lán í tvo mánuði eftir að
afurðalánið gjaldfélli. Þetta biði
hættunni heim. Sömu áhrif hefðu
árvissar útsölur í síðasta mánuði
verðlagsársins. Þá væri kjötið alltaf
greitt sérstaklega niður og gæti það
freistað illa stæðra- afurðastöðva til
að færa söluna á þann mánuð. „Þetta
lagast ekki fyrr en framleiðendur ná
betri stjórn á afurðasölunni."
setja aftur á lömb með tilheyrandi
tekjusamdrætti í bili til að geta
framleitt upp í sinn hluta greiðslu-
marksins.
Hugmyndir um frjálsa
samkeppni
Bændaforystan hefur hingað til
viljað halda í núverandi kerfi, viljað
láta betur reyna á það. Hún vill
ekki gera of mikið úr tímabundnum
sölusamrætti og telur að sauðfjár-
bændur geti spjarað sig í sam-
keppninni á markaðnum þegar pen-
ingarnir sem innheimtir verða af
þeim í haust fara að nýtast auknu
í markaðsstarfi. Baráttan stendur
í raun milli kjötgreina, því heildar-
kjötmarkaðurinn hefur heldur
minnkað.
Einstakir bændur hafa hins veg-
ar lýst efasemdum með kerfið.
Ákveðnustu hugmyndirnar um
breytignar eru kenndar við Valdi-
.mar Einarsson, starfsmann Lands-
sambands kúabænda. Hann kom
fram með tillögur um að stuðningur
ríkisins yrði greiddur út á töluvert
minni kindakjötsframleiðslu en nú
er gert og framleiðsla umfram það
gefin fijáls. Margir bændur hafa
*
Eg er enginn galdramaður,“
sagði Ásbjörn þegar hann var
spurður hvaða leiðir væru færar.
„Eg tel að við eigum að reyna að
tryggja okkur þá aðstoð sein við
höfum haft í gegnum beinu greiðsl-
urnar en að þær verði ekki fram-
leiðslutengdar þannig að fram-
leiðslan yrði gefin fijáls,“ sagði
Ásbjörn. Hann viðurkenndi að
betra hefði verið að fara þessa leið
áður en ráðist var í niðurskurð
framleiðslunnar en menn hefðu þá
verið að vona að botni sölunnar
væri náð og leiðin yrði frekar
uppávið.
Ásbjörn sagðist gera sér grein
fyrir því að kindakjötsverðið myndi
að öllum líkindum lækka ef fram-
leiðslan yrði gefin fijáls. En það
væri óhjákvæmilegt, alveg á sama
hátt og verið væri að lækka verð
til bænda með verðskerðingum til
að standa undir útsölu og markaðs-
starfi. Hins vegar taldi hann að
vinna þyrfti þannig úr breyting-
unni að hún leiddi ekki til þess að
lýst áhuga og jafnvel beinum stuðn-
ingi við þessar hugmyndir og sumir
vilja stíga skrefið til fulls, fara fram
á óbreyttah stuðning ríkisins án
þess að hann yrði tengdur við fram-
leiðslu og kindakjötsframleiðslan
þannig í raun alveg gefin frjáls.
Rökin fyrir þessu eru meðal annars
þau að með því að nýta betur hálf-
tóm fjárhús og vinnuafl í sauðflár-
ræktinni yrði hægt að ná niður
framleiðslukostnaði á viðbótar-
lömbunum og gera kindakjötið sam-
keppnishæfara á markaðnum.
Bændur gætu þá framleitt eins lítið
eða eins mikið og þeir treystu sér
til að selja. Sauðfjárbændur hafa
lengi kvartað undan því að vera
hnepptir í fjötra kvótakerfís á með-
an aðrar kjötframleiðslugreinar
væru fijálsar, það skapaði ójafn-
vægi á markaðnum. Þessar hug-
myndir leysa það vandamál. Á þetta
ekki síst við nú þegar kröfur um
aukinn innflutning fara stöðugt
vaxandi.
Grunn umræða
Landbúnaðarráðherra sagði þeg-
ar leitað var álits hans á hugmynd-
SJÁ NÆSTU SÍÐU
bændur og sláturhús færu út í
mikla innbyrðis samkeppni og und-
irboð. Sauðfjárbændur yrðu að
standa saman í keppninni við fram-
leiðendur annarra kjöttegunda.
Ljós punktur
Þrátt fyrir erfiðleikana sér Ás-
björn nokkra ljósa punkta. Hann
bendir á að útflutningur á því kjöti
bænda sem flutt væri út skilaði
nú 150-170 kr. á kílóið til bænda.
Það væri mikil breyting frá magn-
útflutningnum þegar útflutnings-
verðið dugði íkki fyrir sláturkostn-
aðinum. Sagði hann að þetta benti
til þess að markaðir væri til fyrir
íslenska kindakjötið en það tæki
tíma að vinna þá upp. „Eg tel að
hiklaust eigi að stefna að útflutn-
ingi. Við höfum svo mikla verk-
þekkingu og ágæta aðstöðu til
framleiðslu í þessari atvinnugrein,
öfugt við ýmsar nýjar greinar sem
hafa verið reyndar, og hana eigum
við að reyna að nýta,“ sagði Ás-
björn.
Adalsteinn
Jónsson i
Klausturseli
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
AFSLÁTTUR stórs
HÓPS FRAMLEIÐEADA
„ÞETTA er teygt til hins ítrasta. Ef greiðslumarkið verður lækkað
um 5% eða meira í haust er það afsláttur stórs hóps framleiðenda,"
sagði Aðalsteinn Jónsson, fjárbóndi í Klausturseli á Jökuldal, við blaða-
mann. Aðalsteinn sagði að fjárhagsvandi bænda kæmi fyrst fram í
verri stöðu þeirra í kaupfélögunum og sagði hann að þess sæjust til
dæmis inerki hjá Kaupfélagi Héraðsbúa. Menn notuðu beinu greiðslurn-
ar til að greiða kostnað og hugsanlega laun og síðan dygði afurðaverð-
ið á haustin í mörgum tiivikum ekki fyrir skuldinni við kaupfélagið.
Ásbjörn Sig-
urgeirsson ó
Ásbjarnar-
stöóum
FRAHLEIÐSLAA
AERÐIGEFIA FRJÁLS
„ÞETTA stjórnkerfi stenst ekki mikið lengur, því verður að breyta
svo við losnum út úr vítahringnum," sagði Ásbjörn Sigurgeirsson,
fjárbóndi á Ásbjarnarstöðum í Mýrasýslu, í samtali við blaða-
mann. Hann sagði að á nýlegum aðalfundi Landssamtaka sauðfjár-
bænda hefðu sumir fundarmanna haft á orði að þeir vissu ekki
lengur á hverju þeir lifðu.