Morgunblaðið - 20.10.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 1993
13
Léttir^-
meöfærilegir
viöhaldslitlir.
Ávallt fyrírliggjandi.
Góð varahlutaþjónusta.
BJORNINN
BORGARTÚNI28 S. 6215 66
AMt tmwMs ÓMtcbfdiúsg
stdhj
Á undan timanum
i 100 ár.
fyrir
steinsteypu.
Armúla 29, simi 38640
FYRIRLI66JANDI: 6ÚLFSLÍPIVÉLAR - RIPPER ÞJÖPPUR - DJELUR
STEYPUSA6IR - HRJERIVELAR - SA6ARBLÖB - Vönduö (ramleiðsla.
Sótt að sýslumönnum
eftir Friðjón Þórðarson
í athugasemduny við fjárlaga-
frumvarpið, sem nú er fjallað um
á Alþingi, segir m.a.: Boðskapur
frumvarpsins er skýr. Þrátt fyrir
erfiðar efnahagsaðstæður yerður
að draga úr hallarekstri ríkissjóðs
án þess að hækka skatta. Síðan
er í all löngu máli rætt nánar um
efnahagsstefnuna og markmið
fjárlaga, aðgerðir stjórnvalda,
trúverðuga stefnu í ríkisfjármál-
um o.fl.
Það er mála sannast, að rík
þörf er á því að sýna ráðdeild og
sparnað í opinberum rekstri, hvar
sem því verður við komið. Sú vísa
verður aldrei of oft kveðin. En
niðurskurðarhnífurinn er líka
mjög viðsjált og tvíeggjað vopn,
sem beita verður af ýtrustu gætni.
Höfundar fjárlagafrv. segja og,
að þrátt fyrír strangt aðhald í
ríkisútgjöldum sé kappkostað að
tryggja þjónustu velferðarkerfis-
ins. En hvernig verður því mark-
miði náð?
Bent er á, að sérstakt átak
verði gert til að styrkja þjónustu
ríkisins við almenning með sam-
einingu stofnana. „í fyrsta áfanga
er athyglinni beint að embættum
sýslumanna og innheimtustofn-
unum ríkisins,“ segir þar. Fullyrt
er, að umrædd sameining sýslu-
mannsembætta muni hafa veru-
legan og vaxandi sparnað í för
með sér. Þarna hygg ég, að höf-
undar frv. láti stjórnast af ósk-
hyggju fremur en raunsæi, nema
ætlunin sé að draga stórlega úr
þjónustu við almenning. En fleiri
veigamikil rök verður að hafa í
huga.
I fyrsa lagi má nefna, að sýsl-
urnar eiga sér fornar og djúpar
rætur í sögu íslensku þjóðarinnar
og menningu. í bókinni Landnám
á Snæfellsnesi ræðir próf. Ólafur
Lárusson um skiptingu landsins
í umdæmi vegna allsheijarstjórn-
ar og segir þar: „Nú á tímum
tekur t.d. hvert alþingiskjördæmi
og hvert sýsjufélag yfir ákveðið
landsvæði. Á lýðveldistímanum
voru hvorki goðorðin né þingin
staðbundin með þeim hætti.“ En
þetta breyttist. í lögbókinni
Járnsíðu frá 1271 kemur fyrst
fyrir nafnið Þórsnesþing sem heiti
á tilteknu umdæmi. Síðar segir
próf. Ólafur: „Þessi skipting
landsins í vorþingsumdæmi varð
grundvöllur sýsluskiptingarinnar,
sem enn sér merki, því sumar
sýslur landsins eru enn í dag
kenndar við hina fornu vorþings-
staði, svo sem Árnessýsla,
Skaftafellssýsla og Þingeyjar-
sýsla.“
Öldum saman hafa þessi emb-
ætti þróast í byggðum landsins.
Sýslumenn hafa átt margþættu
hlutverki að gegna. í fyrsta lagi
sem fulltrúar hins opinbera valds
í mörgum greinum, en jafnframt
í vaxandi mæli fulltrúar hér-
aðsbúa, þjónustumenn, leiðbein-
endur á ýmsum sviðum og gæslu-
menn þess réttar, sem hver mað-
ur á að fá notið frá vöggu til
grafar.
Lögin um aðskilnað dómsvalds
og umboðsvalds í héraði, sem
gengu í gildi á miðju ári 1992,
mörkuðu viss þáttaskil, þó meiri
í orði en á borði. Ég skal ekki
gera þau að umtalsefni hér, að-
eins nefna eitt atriði.
Hvað eftir annað var tekið fram
í greinargerð með því frv., at-
hugasemdum og umræðum, að
stefnan væri sú að efla sýslu-
mannsembættin, þó að dómstörf
væru frá þeim skilin. Dæmi:
„Ráðgert er að auki, að fjöldi
nýrra verkefna færist til sýslu-
manna." — Annað dæmi: „í þeirri
verkaskiptingu, sem ráðgerð er
milli héraðsdómstóla og sýslu-
manna með framangreindum
lagabreytingum, er byggt á því
meginmarkmiði að sú þjónusta,
sem stofnanir þessar veita al-
menningi, verði í éins ríkum
mæli og unnt er í höndum sýsiu-
manna, þannig að eigi þurfi að
leita hennar um langan veg. “
Það er að vísu rétt, að nokkuð
hefur verið fært af nýjum verk-
efnum til sýslumanna, en á því
sviði má gera miklu meira. Ég
nefni tillögur og álit nefndar, sem
skipuð var af forsætisráðherra til
að athuga flutning ríkisstofnana.
Formaður hennar var Þorvaldur
Garðar, fyrrv. alþingismaður.
Nefnd þessi skilaði áliti í júlí sl.
Þar er m.a. rætt um almenn
umboðsstörf, sem sýslumenn hafa
á hendieða geta annast með góðu
móti. Ályktunartillaga nefndar-
innar er þessi: Sýslumannsemb-
ætti landsins, utan höfuðborgar-
svæðis, verði gerð að almennum
umboðsstofnunum fyrir svæðis-
bundna stjórnsýslu framkvæmda-
valdsins í héraði.
Þessar tillögur fjárlagafrv. um
að leggja niður 9 sýslumenn í
einu skoti hafa vakið mikla at-
hygli. Þær hafa verið nefndar
aðför að sýslumönnum og má það
til sanns vegar færa.
Það fer ekkert á milli mála,
að hér er um hæpnar tillögur að
ræða. Mér er ekki kunnugt um,
að nokkurt samráð hafi verið
haft við stjórn sýslumannafélags-
ins um þetta né heldur einstaka
sýslumenn. Þetta er þó vissulega
málefni, sem varðar þá miklu, svo
og allan almenning í þessu landi.
Sé litið á þær breytingar, sem
rætt er um, að gerðar verði á
Vesturlandi, þá sýnast þær vera
næsta furðulegar, svo sem að
sameina Mýra- og Borgarfjarðar-
sýslu og flytja síðan sýslumann-
inn úr Borgarnesi út á Akranes.
Vafalaust munu íbúar Borgar-
fjarðarhéraðs segja skoðun sína
á þessum tillögum. Ég mun á
hinn bóginn láta falla nokkur orð
um sýslumannsembættið í Dala-
sýslu, þar sem ég er algerlega
andvígur því, að það embætti
verði lagt niður.
Dalasýsla nær frá Gljúfurá
sunnan megin Hvammsfjarðar og
fyrir botn hans eins og vötn deila
og í Gilsfjarðarbotn. Þessi landa-
mæri sýslufélagsins hafa staðið
óhögguð frá því á fyrri hluta 15.
aldar. Fer því senn að líða að sex
alda afmæli sýslunnar.
„Dalasýsla er með minni héruð-
um landsins að flatarmáli og
næst fólksfæsta sýslan, þeirra er
um aldir hafa verið sjálfstæð
sýslufélög, eins og nú er háttað
um íbúatölu héraðanna,11 segir
Þorteinn sýslumaður Þorsteinsson
Friðjón Þórðarson
„Sérstaklega skal á það
bent að Búðardalur er
mjög vel staðsettur í
samgöngukerfi lands-
ins og vegir fara batn-
andi ár frá ári svo að
segja til allra átta. Það
er því kjörinn staður
fyrir embætti af þessu
tagi og góður byggða-
kjarni.“
í Árbók Ferðafélags íslands frá
1947 og enn segir hann: „Það sem
einkum ber af um Dalasýslu, er
það, hversu sögufræg hún er.
Dalasýsla á ein allra héraða nær
óslitna skráða sögu frá landn-
ámstíð.“
Allir þekkja þá byggðaröskun,
sem orðið hefur hér á landi á
þessari öld. Byggðaþróunaráætl-
un fyrir Dalasýslu og Austur-
Barðastrandarsýslu, Dalabyggð-
aráætlun, var samþykkt af stjórn
Framkvæmdastofnunar ríkisins
29. september 1980 og staðfest
á fundi í ríkisstjórn íslands 13.
febrúar 1981. Þar er að sjálfsögðu
byggt á því, að Dalasýsla verði
áfram sjálfstætt hérað, en ekki
fylgifé annarra stærri umdæma.
Að mínum dómi hefur sýslu-
mannsembættið í Búðardal lengi
verið vel rekið. Á þetta ekki síst
við um innheimtuna. Þorsteinn
Þorsteinsson var þar sýslumaður
frá 1920-1955. Síðan undirritað-
ur frá 1955-1965. Ég hygg, að
Þorsteinn hafí öll sín ár innheimt
hveija krónu af opinberum gjöld-
um og skilað í ríkissjóð. Ég tók
hann mér til fyrirmyndar að þessu
leyti og náði því marki í 9 ár.
Þetta þýðir, að í 44 ár samfleytt
voru öll álögð gjöld innheimt að
fullu. Mun slíkt fátítt. Engir eftir-
stöðvalistar. Öllu skilað á sinn
stað. Hreint borð í innheimtunni.
Enn er embættið í góðu lagi.
Aðsetur þess er í nýju stjórnsýslu-
húsi í Búðardal. Það er tækni-
vætt á nútímavísu og vel að því
búið á allan hátt. Þar vinna auk
sýslumanns, tveir starfsmenn, svo
og einn lögreglustjóri. Ólafur
Stefán Sigurðsson, sýslumaður,
var skipaður í embætti 5. febrúar
sl.’Ekki er mér kunnugt um, að
nokkur fyrirvari væri gerður við
hann þess efnis að embættið yrði
bráðlega lagt niður.
Sérstaklega skal á það bent að
Búðardalur er mjög vel staðsettur
í samgöngukerfi landsins og veg-
ir fara batnandi ár frá ári svo að
segja til allra átta. Það er því
kjörinn staður fyrir embætti af
þessu tagi og góður byggða-
kjarni. Þangað þurfa margir að
leggja leið sína og hvað sem gert
verður er útilokað að þurrka út
alla þá þjónustu, sem þar er veitt.
Sparnaður af því að leggja emb-
ættið niður gæti valdið ráðamönn-
um sárum vonbrigðum.
Það er aðeins ein röksemd, sem
svo mætti kalla, sem vert er að
skoða ögn nánar. Það er fólksfæð:
in í héraðinu og lítið flatarmál!! í
fyrsta lagi er því til að svara, að
íslandi verður aldrei skipt niður
eins og skákborði í jafnstóra og
jafnfjölmenna reiti. í öðru lagi
skulum við íslendingar gæta okk-
ar, þegar um höfðatöluregluna
er að ræða. Þjóðskáldið Einar
Benediktsson, sýslumaður, kvað
um síðustu aldamót: „Vort land
er í dögum af annarri öld, nú rís
elding þess tíma, sem fáliðann
virðir." Þessa reglu er smáþjóðum
hollt að muna, bæði í erlendum
og innlendum samskiptum.
Að endingu skal tekið fram,
að mér er bæði ljúft og skylt að
benda ráðamönnum okkar á leiðir
til sparnaðar í ríkiskerfinu, sé
þess óskað, þó að slík hollráð
rúmist ekki í þessari grein. En
fyrir alla muni látið niðrskurðar-
hnífinn ekki valda stórslysum og
óbætanlegu tjóni á þeirri öld, sem
svo miklar vonir voru bundnar við
í íslenskum byggðum og þrátt
fyrir allt hefur skilað okkur svo
langt áleiðis til batnandi þjóðlífs
og bjartari daga.
Höfundur var dómsmálaráðherra
1980-1983.
irww WWWWWWWW
SPARIÐ ALLT AÐ 50% OG
IHHHHI
SETJIÐ SAMAN SJALF
B,
‘jörninn býður upp á gott og
fjölbreytt úrval efniviðar til
smíði á eldhús- og baðinnréttingum
og fataskápum.
Fagmenn okkar sníða efnið eftir
þínum þörfum.
Þú setur innréttinguna saman
sjálf(ur) og sparar þannig
peninga.
Gerðu verðsamanburð
— Það borgar sig.
Eldhúsinnréttingar.
Fataskápar.