Morgunblaðið - 03.11.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1993
Afsteypunnar virkt
Rodin á vinnustofu sinni.
________Myndlist
Bragi Asgeirsson
Franski myndhöggvarinn Aug-
uste Rodin (1840-1917) telst
óumdeilanlega einn nafnkennd-
asti myndlistarmaður sem lifað
hefur fram á þessa öld og jafn-
framt sá sem greiðasta leið hefur
átt út til fólksins.
í verkum hans er einhver mikil-
fengleg leikræn tjáning og innri
þróttur sem eins og gneistar og
geislar frá, hvort heldur um er
að ræða hópmynd eða einungis
hluta mannslíkamans, t.d. hönd.
En tjáningin ein dugir þó engan
veginn, ef ekki færi saman af-
burða tilfinning fyrir rúmtaki og
hinu formræna samspili innan
þess. Þetta hefur verið nefnt rými
á seinni tímum til'útskýringar á
ýmsum afbrigðum núlista, þó hér
sé á ferð ævagamalt hugtak innan
höggmyndalistarinnar.
Táknhyggjan (symbolisminn),
sem var svo áberandi á seinni
hluta síðustu aldar og fram eftir
þessari öld, kemur einnig við sögu
í verkum Rodins ásamt skammti
af hetjurómantík. Öll þessi mikla
frásagnargleði varð til þess að
ýmsir framsæknir listamenn tóku
afstöðu gegn list Rodins, en á
seinni tímum hefur vegur hans
aftur vaxið og hlutur hans í upp-
sláttarbókum aukist. Vísa má
einnig til þess, að sumir nemendur
Rodins og samverkamenn eins og
Aristide Maillol (1861-1944),
Charles Despiau (1874-1946) og
Emile Antoine Bourdelle (1861-
1929) dýrkuðu hið hreina og sí-
gilda form öðru fremur og létu
hið frásagnarlega lönd og leið.
Vafalítið er enginn listamaður
jafn vel kynntur og Rodin á lista-
söfnum heimsins og afsteypur
verka hans hafa dreifst um allar
jarðir og þannig munu vera á sér-
stöku safni í Fíladelfíu afsteypur
af öllum frumverkum Rodins-
safnsins í Hotel Biron við Rue de
Varenne í París.
Glyptotekið í Kaupmannahöfn
á mikið og fjölþætt safn af stytt-
um hans og var þeim mjög vel
komið fyrir í sérstökum sal lengi
vel, og eitt hið áhrifamesta við
safnið í mínum augum á mörgum
heimsóknum mínum í upphafi
námsferils míns ytra.
Á safni vestrænnar myndlistar
í Tókýó eru einnig margar af-
steypur verka meistarans auk
frumverka franskra málara, en
þar fóru styttur hans að virka á
mig, sem fullmikið af hinu góða,
einkum vegna mikilfenglegra
málverka landa hans og samtíðar-
manna í frumgerð sinni.
Það hefur líka ratað í
ferðabæklinga, að innlit á safnið
sé ekki mikils virði fyrir þá sem
þekkja vel til evrópskrar listar,
og má það vera rétt að sumu leyti
en ekki vildi ég hafa misst af því
vegna málverkanna.
Sá sem séð hefur frumverk
mikils meistara skilur og skynjar
muninn á því og endurgerð þess,
og þannig veit enginn hvað Davíð
eftir Michaelangelo er fyrr en
hann hefur séð frumgerðina í
marmara á Galleria dell’ Acca-
demia í Flórens, og hnykkir þá
mörgum við. Munurinn á frum-
gerðinni og hinum mörgu endur-
gerðum í gipsi víðs vegar um
heiminn er meiri en tali tekur, því
hvað frumgerðina snertir stendur
maður frammi fyrir vinnubrögð-
um sem naumast eiga sér hlið-
stæðu,-
Það var einmitt þegar Rodin
leit myndir Michaelangelos í Flór-
ens, að hann fékk þá hugljómun
sem list hans nærðist af alla tíð
síðan, og einkum hvað hinar ófull-
gerðu styttur snillingsins áhrærir,
en þær eru ekki síður mikilfeng-
legar en hinar fullgerðu og fín-
pússuðu.
Og það er einmitt hin fínpúss-
aða áferð sem einkennir afsteypur
verka Rodins að Kjarvalsstöðum,
en hún var síður einkenni verka
hans í frumgerð þeirra og þannig
er lögð áhersla á veðrunina á því
fræga verki „Borgararnir í Cala-
is“ í Kaupmannahöfn, og sú marg-
slungna áferð eykur mjög áhrifa-
mátt þess. Það er líka langur veg-
ur frá minnismerki Balzac á Bo-
ulevard Raspail í París eða stytt-
unni í Pére Lachaise kirkjugarðin-
um til verkanna af honum í aust-
ursal Kjarvalsstaða.
Rodin var öðru fremur maður
fjölþættra vinnubragða, og þann-
ig vann hann beint í leirinn og
gipsið, auk þess að brenna stund-
um leirinn í stað þess (og auk
þess) að taka af honum gipsmót
og þá einmitt vegna fyllingarinnar
í áferðinni.
Allar uppsláttarbækur, sem og
bækur um Rodin, greina frá því
að hann hafí verið myndhöggvari
og teiknari auk þess að fást við
málmætingu og sumar nefna
hann jafnvel einnig málara, en
tekið er þá fram að hann hafí
öðru fremur verið myndhöggvari
og hitt hafí aðallega verið undir-
búningsriss að höggmyndum,
hvíld frá þeim eða hugmynda-
vinna í öðrum efnivið.
Er svo er komið er hins vegar
alveg óhætt að nefna Rodin mynd-
höggvara og teiknara, því að
teikningar hans þafa öðlast mikla
frægð á seinni árum og margur
sem hafnar honum sem mynd-
höggvara, dáir hann sem teikn-
ara.
Um inntakið í list Rodins er
hins vegar alveg á hreinu í upp-
sláttarbókum, en hann var hlið-
stæða málaranna sem fönguðu
augnablikið, ljósbrigði og litróf
náttúrunnar, þ.e. impressionist-
anna, og það sem einkenndi verk
hans var öðru fremur hið munúð-
arfulla og ástþrungna. Þetta kem-
ur einkum fram í teikningunum,
sem hann málaði iðulega með
vatnslit, þar eru strikin ofurfín,
létt og lifandi og konan er sem
blómknappur er breiðir úr sér í
allri sinni eðlislægu nekt.
Því miður verður að segja eins
og er, að það er ekki alveg hinn
rétti Rodin, sem kynntur er að
Kjarvalsstöðum, og ég persónu-
lega dái og elska, heldur afsteyp-
ur verka hans, sem auk þess
glampar og glóir í vegna harðrar
og stingandi lýsingar.
Á sýninguna vantar verk úr
gipsi og marmara, svo og verk í
brenndum leir, og ekkert verk er
þarna frá hendi meistarans í
frumgerð sinni. ekki einu sinni
ein lítil teikning né málmæting.
Og þriðja útgáfan af Hliði vítis,
sem sérstaklega var vakin athygli
á, var upprunalega mótuð í leir
en var steypt fyrir safnið árið
1991 (!),. og þó í henni finnist
arkitektónískur samhljómur með
endanlegri gerð er enn langt í
land, eins og allir geta séð.
Einhvern veginn minnir þetta
mig á „nýja antík“, sem á svo
miklum vinsældum að fagna hér
á Iandi. Einnig finnst mér jafn
mikið skorta á sanna mynd af
Rodin á sýningunni og í kvik-
myndinni um ástir hans og Cam-
ille Claudel í sjónvarpinu sl. föstu-
dag. Munurinn er einungis sá, að
myndin var ekki upp á marga
físka og á köflum hrútleiðinleg
en hins vegar eru styttur Rodins
aldrei leiðinlegar, einungjs mis-
jafnlega sannar.
Verð ég að viðurkenna mikil
vonbrigði mín, þótt skynja megi
formræna meistaratakta í af-
steypunum, en þær eru bara svo
skelfílega gljáandi að minnir á
afsteypur í listmunaverzlun sem
lengi var á miðjum Laugavegi, en
er nú komin í listhúsið í Laugar-
dal. Hin stóra og veglega sýning-
arskrá upplýsir meira að segja að
sumar myndimar, t.d. hin fræga
mynd „Kossinn", hafí verið
steyptar í ótölulegum eintaka-
fjölda!
Og hvað það fræga og heillandi
verk snertir er allt annar hand-
leggur að sjá það í gipsi eða
marmara en í bronsi. Ljósmynd-
irnar á veggjunum bæta ýmislegt
upp, og án þeirra væri sýningin
sýnu risminni, því að í þeim er
einmitt rétta andrúmið og stund-
um kemur greinilega fram ýmis-
legt í gipsverkunum á ljósmynd-
unum, sem hefur tapast við yfir-
færsluna í brons.
Mögulegt hefði jafnvel verið að
kynna vandaðar litprentanir af
gips- og bronsverkum Rodins
ásamt teikningunum, en það er
ekki gert og er miður, en sé það
til að hlífa siðgæðisvitund fólks,
sem aldrei kemur á sýningar nema
til að sýna sig og sjá aðra, hefur
það tekist fullkomlega.
Satt að segja spyr maður um
tilgang slíkrar- sýningar og af
hvetju hún sé hingað komin, því
að það eru þúsundir íslendinga
ef ekki tugþúsundir sem hafa
fengið tækifæri til að dást að
verkum Rodins á Glyptotekinu í
Kaupmannahöfn, sem gefur mun
raunsannari hugmynd um snilli
hans, og margir hafa vafalaust
komið á Rodin-safnið í París.
Ég get helst hvatt sem flesta
áhugasama, sem skoða þessa sýn-
ingu og eiga leið um París, að
Iáta sitt fyrsta verk vera að skoða
Rodin-safnið, því að þeir kynnast
ekki hinum sanna Rodin á þessari
sýningu, fá rétt nasasjón af snilli
hans. Má geta þess, að safnið er
steinsnar frá Les Invalides her-
minjasafninu, þar sem jarðneskar
leyfar Napóleons, Fochs mar-
skálks og fleiri mikilmenna fran-
skrar sögu eru til húsa.
Þá skal þess getið að Kjarvals-
staðir er frekar strembin bygging
til sýninga á höggmyndum nema
með uppstokkun húsnæðisins, líkt
og var gert með eftirminnilegri
sýningu verka Thorvaldsens um
árið. Hver meiri háttar höggmynd
hefði helst þurft sérstaka með-
höndlun og sveigjanlega lýsingu
til að fá notið sín.
Vonandi verður það svo ekki
næsta skrefið að kynna okkur t.d.
eftirprentanir af verkum Delacro-
ix, Monet, van Gogh eða annarra
mikilhæfra samlanda Rodins á
myndlistarsviðinu á veggjum
Kjarvalsstaða.
Gleymum ekki, að hér er verið
að „kynna“ myndhöggvara, sem
er mun betur þekktur flestum
myndhöggvurum jarðkringlunnar
á Islandi, að Einari Jónssyni ein-
um undanskildum, og þess vegna
gera menn nokkrar kröfur til
kynningarinnar og hér vilja menn
sjá blóð, tár og svita, en ekki eftir-
gerðir í eins konar súkkulaðihjúp.
Þrátt fyrir allt og vel það, verð-
skuldar meistari Auguste Rodin
nánari kynningu í blaðinu. Og til
að skapa meiri skoðanalega vídd
í rýni á mikilsháttar sýningar
hefur verið ákveðið að fara að
tveimur hliðum að þeim, og mun
Eiríkur Þorláksson starfsbróðir
minn skrifa um það sem honum
hugnast af æviferli listamannsins.
Bókaflóðið að hefjast
Utgáfa Fróða og Æskunnar
Helgi Sæmundsson og Guðmundur Ingi Kristjánsson með nýju bók-
ina, „Sóldagar".
Nýjar bækur
Ljóð Guðmundar Inga
HJÁ Fróða koma út margar
bækur og af ýmsu tagi, en út-
gáfa Æskunnar er með
minnsta móti að þessu sinni.
Fróði
Þorgrímur Þráinsson skrifar um
ungmenni í útilegu í skáldsögunni
Spor í myrkri.
Sundur og saman er fyrsta
skáldsaga Jónínu Leósdóttur og
fjallar hún um unglinga á kross-
götum.
Háskaleikur nefnist ný spennu-
saga eftir Stephen King í þýðingu
Guðbrandar Gíslasonar.
Saltbragð hörundsins eftir
frönsku skáldkonuna Benoite Gro-
ult hefur verið rómuð víða. Guðrún
Finnbogadóttir þýðir bókina.
Strákamir okkar eftir Sigmund
Ó. Steinarsson fjallar ítarlega um
íslenskan handknattleik.
Amar Guðmundsson og Unnar
Ingvarsson fjalla um umdeildan
þátt sögunnar í bókinni Bruggið
og bannárin.
Þú gefst aldrei upp, Sigga, er
ævisaga Sigríðar Rósu Kristins-
dóttur skráð af Elísabetu Þorgeirs-
dóttur.
Til eru fræ — saga Hauks
Morthens söngvara er eftir Jónas
Jónasson.
Manga með svarta vanga er um
Margréti Sigurðardóttur frá
Hvammi í Langadal og skráð af
Ómari Ragnarssyni.
NBA — þeir bestu eftir Eggert
Þór Aðalsteinsson fjaliar um
bandarísku körfuknattleiksmenn-
ina í NBA-deildinni.
Spennandi spurningakeppni eft-
ir Guðjón Inga Eiríksson er eins
og nafnið bendir til leikjabók.
Leiksystur og labbakútar er ný
bamabók eftir Helgu Möller, en
Puntrófur og pottormar, frumraun
hennar á því sviði, vakti athygli.
Hrakningar og björgunarafrek
eru efni Helnauðar eftir Eirík S.
Eiríksson.
Æskan
Róbert — ævisaga listamanns
er bók sem Æskan gefur út um
Róbert Arnfinnsson leikara. Eð-
varð Ingólfsson skráir.
Vorið kallar. Ljóð og söngvar
eftir Margréti Jónsdóttur. I tilefni
þess að öld er liðin frá fæðingu
Margrétar hefur verið tekið saman
úrval barnaljóða hennar.
Leiðrétting
í frétt um væntanlegar bækur
frá bókaútgáfunni Iðunni var
barna- og unglingabók eftir Iðunni
Steinsdóttur rangnefnd. Bókin
heitir Er allt að verða vitlaust!
Þess má geta að Gegnum þyrni-
gerðið eftir Iðunni er nýkomin út
á þýsku.
SÓLDAGAR er heildarljóðasafn
Guðmundar Inga Kristjánssonar
á Kirkjubóli í Bjarnardal í Ön-
undarfirði. Efni „Sóldaga" eru
fimm bækur skáldsins, Sólstafir,
Sólbráð, Sóldögg, Sólborgir og
Sólfar, en að auki úrval kvæða
þess frá seinni árum.
í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Guðmundur Ingi er listhagur á
mál og rím og gerðist snemma sér-
stæður meðal íslenskra nútíma-
skálda. Jafnframt er hann heims-
borgari sem lætur sig varða fram-
tíð mannkyns og örlög veraldar."
Útgefandi er Hörpuútgáfan.
Helgi Sæmundsson bjó ljóðasafn-
id til prentunar. Bókin er 339
bls. Prentvinnsla og bókband er
unnið í Odda hf. Kápumynd er
eftir Rafn Hafnfjörð. Bókin kost-
ar 3.420 krónur.