Morgunblaðið - 06.01.1994, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. JANÚAR 1994
Minning
Sveinbjöm Beinteins-
son allsheijargoði
Fæddur 4. júlí 1924
Dáinn 24. desember 1993
Til Sveinbjöms
Augun þín djúp og blá
eins og vötnin
spegilslétta lygnu
gára gleðin og harmurinn.
Handan blárrar móðu
byltast hugmyndimar
langt að komnar á seglbúnu fari
stefna þær fram í tímann
að höggva strandhögg
til handa þjóðsögunni.
Elsku Sveinbjörn.
Þá ertu búinn að kveðja, ofur
snögglega og fyrir aldur. fram, en
þó hæversklega, eins og sá maður
sem telur sig hafa sagt nóg í bili og
dregur sig í hlé.
Ekki hvarflar það samt að mér
að neinu sé lokið þó um sinn verði
hlé á okkar fundum. Ekki þeim vin-
skap sem hófst fyrir löngu, á tíma
sem var dálítið ævintýralegur og
undurfurðulegur, eins og mér hefur
alltaf fundist okkar samband vera;
ögn eins og ekki af þessum heimi.
Barn varstu og öldungur í senn;
heiðríkur, leitandi og strangur.
Naumari manni við sjálfan sig í ver-
aldlegum efnum hef ég ekki kynnst;
þú ræktaðir með þér skortinn til að
geta sinnt eðlislægum hugðarefnum
þínum: skáldskap og fræðastörfum.
Og svo vel fórstu að því að fæstir
tóku eftir því; menn sáu bara sérvisk-
una.
Líklega náði vinskapur okkar há-
marki sínu undanfarin ár við sameig-
inleg bókarskrif. Þá lágu allir þræðir
saman og reyndi á strenginn. Það
var skemmtileg og mögnuð iðja, erf-
ið á stundum, einkum þér, það veit
ég. En í sumar sem leið sat ég ein-
hveiju sinni á lestrarsal Landsbóka-
safnsins, sem er griðastaður hugsana
og þú þekktir vel, og var þá einmitt
að hugsa að ekki gæti ég ímyndað
mér betri ávöxt vináttu en það sam-
starf sem við áttum þá. Ég vona að
þú fyrirgefir mé að ég minnist á
þetta hér.
Engu er lokið. Nema horfa á þig
sitja í eldhúskróknum heima með
rammlyktandi pípu þína, hæglátan,
hugsi, fjarlægan en hlýjan og stilltan
vel, eins og sá sem veit mikið. Eða
uppi með gamanyrði sem stundum
fylgdu skríkjur í skeggið og leiftr-
andi skelmisglampi í augum. Og ekki
mun ég spyrja þig út í fom fræði
eða hlusta á þig kveða þýðum rómi
sem nú hefur hljóðnað. Ekki að sinni.
Aðeins vil ég þakka þér gjafir þín-
ar, aðeins segja við þig: blessaður,
blessaður sértu, hvar í heimi sem þú
dvelur.
Berglind Gunnarsdóttir.
Engan hef ég þekkt sem samein-
aði betur en Sveinbjöm Beinteinsson
fomíslenska menningu og fordóma-
laus nútímaviðhorf.
Þetta sýndi hann við ýmis tæki-
færi; á rokktónleikum, á ásatrúar-
blótum eða með ungmennum í fram-
haldsskólum landsins.
Nemendur í þeim skóla, sem ég
kenni við, teyguðu oft úr visku-
brunni hans. Nokkrum sinnum mælt-
um við okkur mót við hann í veitinga-
skálanum í Ferstiklu þegar við vomm
á leið á Egluslóðir, sögusvið Lax-
dælu eða aðrar söguslóðir. Þá tók
hann sér gjarnan stöðu við hliðina á
spilakössunum e.t.v. með kókflösku
í hendi og talaði um átrúnað fom-
manna eða eitthvað annað sem var
honum hugleikið.
Síðastliðið haust hitti ég Svein-
bjöm á Ferstiklu ásamt hópi nem-
enda en við vorum á leið vestur á
Snæfellsnes m.a. á Bárðarsöguslóðir.
Sveinbjöm talaði mest um Bárð Snæ-
fellsás og í lok spjallsins spurði ég
hann hvort hann hefði séð Bárð.
Sveinbjöm hló snöggt og kvað nei
við.
Þegar ég skrifa þessar línur er ég
ekki í neinum vafa um að allshetjar-
goðinn hefur náð fundi Bárðar vinar
síns.
Bjarki Bjarnason.
Góður vinur minn, Sveinbjöm
Beinteinsson, skáld, kvæðamaður og
allsheijargoði, hefur kvatt þennan
heim. Hann var fæddur 4. júlí 1924
í bænum Grafardal í samnefndum
dal sem liggur austur úr Svínadal í
Borgarfirði. Þessi bær er nú í eyði.
Sveinbjöm var áttunda og yngsta
barn hjónanna Helgu Pétursdóttur
og Beinteins Einarssonar sem þar
bjuggu. Hin systkinin eru: Pétur,
Halldóra, Einar, Sigríður, Björg,
Guðný og Ingibjörg. Af þeim eru nú
aðeins á lífi Sigríður og Björg.
Ljóðagerð og kveðskapur hefur
verið eftirlætisiðja á íslandi fyrr og
síðar. Sumar sveitir hafa orðið þekkt-
ari en aðrar á því sviði. Sömuleiðis
einstök heimili og ættir. Það á við
um heimilið og fjölskylduna í Graf-
ardal. Foreldramir vom báðir hag-
mæltir, og það vakti snemma at-
hygli að öll bömin hneigðust að
skáldskap. Ljóðlist var í hávegum
höfð á heimilinu, og skáldskapar-
gáfan virðist hafa verið þeim eðlis-
læg. í þessu umhverfi ólst Sveinbjöm
upp og mótuðust viðhorf hans mjög
að því.
Hann hlaut bamafræðslu með
sama hætti og tíðkaðist í sveitum
landsins á uppvaxtarárum hans, en
fór síðar til náms í Flensborgarskóla.
Hann gerðist bóndi á Draghálsi
1944. Enda þótt búskapur væri
starfsvettvangur Sveinbjamar stóð
hugur hans fremur til andlegra
starfa og má segja, að rímnakveð-
skapur og ljóðagerð hafl verið honum
hugleiknara en veraldarvafstur.
Arið 1964 hóf-Sveinbjöm sambúð
með ungri stúlku, Svanfríði Hag-
vaag. Þau eignuðust tvo syni: Georg
Pétur 1965 og Einar 1966. Þau slitu
sambúð eftir fáein ár. Á þessum
áram dvaldi Sveinbjöm um tíma í
Reykjavík og starfaði við útgáfu á
rímum. Nú síðustu árin, eftir að hann
hætti búskap, bjó hann að Hlíðarbæ
á Hvalfjarðarströnd. Þar undi hann
hag sínum vel.
Kynni okkar Sveinbjamar era orð-
in nokkuð löng. Ekki man ég gjörla
hvenær þau hófust, en eftir 1980
urðu sámskipti okkar meiri og heim-
sóknir hans til mín nokkuð reglu-
bundnar. Tengdust þær útgáfu
Hörpuútgáfunnar á sjálfstæðum
ljóðabókum eftir sex systkinanna frá
Grafardal. Umsjónarmaður með
þeirri útgáfu var Jón Magnússon,
mágur Sveinbjarnar, en Sveinbjöm
hafði þar hönd í bagga. Naut sín þar
vel glöggt mál- og bragskyn hans.
Meðal þessara bóka var kvæðabókin
„Heiðin" eftir Sveinbjöm. í þessa bók
vora valin kvæði og vísur sem spanna
yfír tímabilið 1940-1983. Í kjölfarið
fylgdi síðan endurútgáfa bókarinnar
„Bragfræði og háttatal" 1985, en sú
bók hefur verið mikið notuð við
kennslu í bragfræði. Haustið 1989
kom svo út ljóðabókin „Bragskógar",
en ljóðin í þeirri bók tengjast fyrst
og fremst skógrækt og virðingu fyr-
ir náttúra íslands, einskonar hljóm-
kviða um þessi áhugamál Sveinbjam-
ar.
Þá vil ég sérstaklega geta sam-
vinnu okkar við útgáfu Borgfírskra
ljóða sem komu út 1991, en að þeirri
bók unnu éinnig Jón Magnússon og
Bjami Valtýr Guðjónsson. Það var
ómetanlegt að geta þar notið skarp-
skyggni Sveinbjamar, sem hefur
verið talinn einn af okkar snjöllustu
bragfræðingum og fróðustu mönnum
um kveðskap. Á síðastliðnu ári
(1992) kom svo út ævisaga Svein-
bjamar „Allsherjargoðinn", sem fékk
mjög lofsamlegar viðtökur. Bókin er
rituð af honum sjálfum og Berglindi
Gunnarsdóttur rithöfundi. Þá ber að
nefna nýja útgáfu bókarinnar
„Lausavísur frá 1400 til 1900“, sem
kom út fyrir þessi jól (1993). Og
loks síðast en ekki síst hina sérstæðu
bók „Raddir dalsins", einnig 1993,
en í þeirri bók er sýnishom af ljóðum
systkinanna átta frá Grafardal. Jón
Magnússon hafði umsjón með útgáfu
þeirrar bókar.
Hér að framan hef ég getið laus-
lega þeirra bóka, sem Hörpuútgáfan
hefur gefið út og tengjast Sveinbimi
Beinteinssyni, en til viðbótar hafa
komið út kvæðabækur, rímnasöfn
og vísnagátur ýmist eftir hann eða
í umsjá hans. Þá ber að nefna geisla-
diskinn „93 CURRENT 93“ með
flutningi Sveinbjamar á Eddukvæð-
um, sem vakti mikla athygli, ekki
síst erlendis.
Enda þótt hlutur Sveinbjamar í
rituðu máli sé allnokkur er nafn hans
þekktara innanlands og utan sem
allsheijargoða ásatrúarmanna á ís-
landi. En Sveinbjöm stofnaði félag
ásatrúarmanna ásamt fleiram árið
1972. Hann var vinsæll kvæðamaður
og eftirsóttur á mannfundum þar
sem hann kvað rímur með fjölbreytt-
um rímnastefjum af hreinustu snilld.
Mér er hann sérstaklega minnis-
stæður frá Jónsmessu sl. sumar í
hlutverki kvæðamannsins. Við hjónin
stóðum fyrir móttöku 200 gesta við
Skátaskálann í Skorradal. Þegar við
komum á svæðið gerði úrhellisrign-
ingu. Það var eins og allar flóðgáttir
himins opnuðust og helltu yfír okkur
ómælanlegu regni. Von var á gestun-
um eftir hádegið og vonuðum við
heitt að stytti upp fyrir þann tíma.
Við höfðum samið við Sveinbjöm að
mæta sem leynigestur og flytja rím-
ur í því fagra skóglendi sem þarna
er. Hálftíma fyrir komu gestanna
mætti Sveinbjörn og sá áhyggjusvip-
inn á okkur út af rigningunni. Hann
fór afsíðis og klæddist skrúða sínum,
brosti þvínæst prakkaralega til okkar
og sagði: „Það verður stytt upp þeg-
ar gestimir koma.“ Fáeinum mínút-
um síðar stytti upp og hið fegursta
veður heilsaði gestum okkar. Á til-
settum tíma birtist „leynigesturinn"
í fullum skrúða. Engum viðstaddra
mun gleymast mynd þessa virðulega
og látlausa manns, sem birist þarna
með hvítt alskegg klæddur grænum
kyrtli og kyijaði fögur skógarkvæði,
en nýlaufgaður birkiskógurinn
myndaði glæsilegt baksvið.
Fjöldi mynda og minninga era í
huga mínum á þessari stundu frá
samskiptum okkar Sveinbjarnar.
Hann var að eðlisfari dulur maður
og flíkaði lítt tilfínningum sínum í
hópi ókunnugra. Hann var oft mis-
skilinn og naut ekki alltaf sannmæl-
is af þeim sökum. En hann var
traustur vinur og í vinahópi var hann
kankvís og spaugsamur. Ávallt lagði
hann gott til mála og ég minnist
þess ekki að hann hallmælti sam-
ferðafólki. Sérstakrar vináttu og
umhyggju naut hann frá hendi svei-
tunga sinna á Hvalfjarðarströnd, sem
ávallt vora boðnir og búnir að veita
honum aðstoð og mat hann þá vin-
áttu mikils.
Við hjónin fengum að jafnaði jóla-
og áramótakveðju frá Sveinbimi og
fylgdi ávallt vísa með. Hér fylgja
þijár slíkar vísur hans frá áranum
1991-1993, sem lýsa vel hug hans
á þeim tímamótum:
Þá mun tíðin þykja góð
þegar gefst á vetri
meiri birta, meiri ljóð,
meiri þjóð og betri.
Oft þó leiki andann grátt
amstur bókadaga.
fögur vonin færir brátt
frið og jól til Braga.
íslensk menning, ung og forn,
elur margskyns fræði,
völuspár og vísukom,
vers og göfug kvæði.
Við Elín biðjum Sveinbirni bless-
unar í nýjum heimkynnum, þökkum
trygga vináttu hans og vottum son-
um hans, systram og öðram aðstand-
endum samúð.
Við andlát Sveinbjamar Beinteins-
sonar hefur borgfírsk menning orðið
fátækari. Það er mikill sjónarsviptir
að honum og margir sakna trausts
vinar. En eftir standa minningar,
sem ekki gleymast, spor sem aldrei
verða afmáð.
Bragi Þórðarson.
Hér við skiljumk
ok hittast munum
á fegnisdegi fira;
dróttinn minn
gefi dauðum ró,
en hinum líkn, er lifa.
Kannski er við hæfí að kveðja með
síðasta kvæðinu í síðari Eddu — mér
er um megn að skrifa minningar-
grein um Sveinbjöm. Það er eins og
hann sé ekki dáinn. Hann var sem
himinninn í lífsmynd minni, allt frá
bamæsku. Ég á ekki minningar aft-
ur fyrir Sveinbjörn. Ég get ekki held-
ur ímyndað mér framhaldið í tilver-
unni án hans. Þannig er það bara,
núna.
Himinninn er alltaf nærri en þó
svo fjarri. Hann rúmar allt og allt
sem grær og lifir, lifír undir honum.
Veður leika válynd eða blóð um
t
Frændi okkar,
MARINÓ MAGNÚSSON,
Jaðri,
Bfldudal,
verður jarðsunginn frá Bíldudalskirkju laugardaginn 8. janúar
kl. 14.00.
Theódór Jónsson, Erna Jónsdóttir,
Edda Jónsdóttir, Sigurður Þ. Árnason,
Jóna Jónsdóttir, Njáli Þorbjörnsson
og fjölskyldur.
t
Útför elskulegrar móður okkar og tengdamóður,
HULDU HARALDSDÓTTUR,
Háteigsvegi 32,
Reykjavík,
fer fram frá Fossvogskirkju föstudaginn 7. janúar kl. 15.00.
Þeirrrr-sem vildu minnast hennar, er bent á líknarstofnanir.
Sigríður Jónasdóttir, Jón Erlendsson,
Haraldur Jónasson, Svanhildur Ólafsdóttir,
Marta María Jónasdóttir,
Böðvar Jónasson, Erna Aradóttir.
grundu en himinninn horfir á, um-
ber, elskar, er. Himinninn er svo
sjálfsagður að það er ekki nema á
stundum að maður lítur upp — og
sér — og man hvernig allt er. í lífs-
mynd minni býr Sveinbjöm og mun
alltaf búa. Samt er sem himinninn
hafí verið numinn brott, tekinn út
úr myndinni — hvemig er það hægt?
Gjafír hans lifa með mér og í
mér. Vinátta hans mun alltaf vera
mín — út yfír gröf og dauða, það
voram við búin að ákveða fyrir löngu.
Mér er sannarlega styrkur í að hugsa
um það. Sveinbjörn hvatti mig og
styrkti með trú sinni á mér. Hann
tók ljóðin mín og gaf þau út, fyrst
fyrir tíu árum og svo aðra bók nú í
vor. Kannski ýtti hann mér út á braut
sem liggur eitthvað lengra, því að
við hugðumst skrifa aðra bók saman,
þáð átti einmitt að gerast í vetur —
bók um okkur tvö.
Nú verð ég að gera það ein — og
þó? Hvað vitum við um hin innri
svið, handan við það líf sem við
þekkjum hér? Ef til vill mun hann
vera hjá mér í anda, alltaf, trú hans
á mér var sterk, svo sterk að ég hlýt
að virða hana. Og trúa sjálf. Hver
getur gefíð manni stærri gjöf en að
trúa á mann? Á sinn hátt mun nær-
vera Sveinbjamar lifa í mér jafn lengi
og ég lifí sjálf. Mörg þau lífsgildi sem
ég hefí tileinkað mér, gaf hann mér
að skilja, ekki með kenningum eða
prédikunum heldur með því að vera
hann sjálfur. Hvemig getur maður
annað en meðtekið það sem maður
finnur, inní sér, að er satt? Svein-
bjöm var sérstakur. Og hann þorði
að vera það. Ég kynntist honum sem
barn og við heilluðumst strax hvort
af öðra. í gegnum árin þroskaðist
okkar sérstaka vinátta, skin og skúr-
ir, himinn og jörð, eldur og haf. Ég
skipti mér aldrei af ásatrúarflokkn-
um, kveðskapnum eða fræðimennsk-
unni; það var manneskjan Sveinbjöm
sem ég tengdist. Þessi svolítið feimni,
vitri og sjálfstæði maður, náttúra-
bam og ferðalangur í heimi hér —
hann var vinur minn. Ég var mann-
veran hans. Og allt var það rétt, eins
og sól á himni er rétt. Það getur
ekki öðravísi verið. Mig tekur sárt
til dauða hans. Að gráta hann er þó
ekki hátt gjald fyrir það sem hann
var mér lífs.
Og ég ætla að standa við það sem
ég veit að hann hefði viljað; ég ætla
að virða sjálfa mig, treysta sjálfri
mér og trúa á sjálfa mig — eins og
ég er. Ég veit að það gleður hann.
Og ég ætla að skrifa þessa bók, bók-
ina sem hann sagði um í næstsíðasta
bréfí sínu til mín — nú í haust —
að hann væri fastur og harður á að
við ættum að fullgera í vetur. Ein-
mitt í vetur.
Ég á svo bágt með að trúa því
að hann sé dáinn. Því þyrmir yfír
mig á stundum og þá verkjar mig í
hjartað: þær stundir sem ég meðtek
andlát hans sem staðreynd en ekki
bara orð. Því að þannig þótti mér
vænt um hann Svamp minn. Með
skeggið sitt síða og mjúka. Ég sendi
öllum þeim kveðju sem til hans hugsa
og ég segi að ást hans á náttúr-
unni, tengsl og virðing gefur okkur
besta leið til að heiðra minningu
hans: með því að tengjast og virða
náttúrana, elska hana og ganga um
— þannig. Hvemig er hægt annað
en að trúa því sem maður veit, inní
sér, að er satt?
Ég kveð — og þó er allt ósagt.
Hallgerður Hauksdóttir.
Sveinbjörn Beinteinsson, bóndi,
skáld og allshetjargoði frá Drag-
hálsi, f. 4. júlí 1924 í Grafardal í
Skorradalshreppi, Borgarfírði.
Svo segja Samtíðarmenn, bók út-
gefin af Vöku-Helgafelli 1993, þá
kynntur er skáldbóndinn og höfðingi
ásatrúarmanna.
Ég átti því láni að fagna að kynn-
ast Sveinbirni nokkuð og ræða við
hann trúmál á örfleygri stund. Hann
var trúmaður og marktækur, kom
til dyranna þar sem annars staðar
eins og hann var klæddur.
Við trúðum báðir á æðri mátt,
hveiju nafni sem nefndist. Hví var
hann þá ásatrúar? Ekki var hann
maður sem mælti um hug sér þvert.
Nei, hann sagðist telja siðfræði hinn-
ar fomu trúar betri en þeirrar
kristnu. Lái honum hver sem vill.
Ekki gerði ég það, en ýmislegt flaug
um hugann. Hvað er siðfræði, hvað
guðfræði? Er ekki skeggið skylt hök-