Morgunblaðið - 12.03.1994, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MARZ 1994
Eftirmáli við sjó-
mannaverkfall
eftír Þröst Ólafsson
Búið er að leysa sjómannadeiluna
fyrir allnokkru. Því miður þurfti að
beita bráðabirgðalagasetningu til að
losa deiluaðila úr álögum sjálfheld-
unnar sem deilan var komin í.
Deiluaðilar voru sammála um að
deilan hefði verið komin í óleysanleg-
an hnút. Bráðabirgðalagasetning er
ekki til fyrirmyndar, en eins og að-
stæður voru hefðu allar aðrar leiðir
leitt til þess að deilan hefði dregist
á langinn a.m.k. um einhveijar vik-
ur. Það eina sem menn hefðu haft
upp úr krafsinu var atvinnuleysi
landverkafólks, tekjuleysi sjómanna
og taprekstur sjávarútvegsfyrir-
tækja - og að sjálfsögðu einnar viku
umræða á Alþingi.
Bráðabirgðalögin leysa ekki
kjaradeilu sjómanna. Kröfur sjó-
manna um sérsamninga vegna nýrra
veiðigreina eru óleystar og verða
ekki leystar nema með samningum.
Ríkisstjómin hét því að setja lög um
að afnema svokallað „kvótabrask".
Þijár lexíur
Þessi deila var um margt lær-
dómsrík. Hún sýndi í fyrsta lagi að
samstaða sjómanna var aðdáunar-
verð og þeir voru greinilega tilbúnir
til að láta sverfa til stáls. í öðru
lagi sýndi hún fram á hve vanhugs-
uð afstaða margra sjómanna hefur
verið gagnvart veiðileyfagjaldi, þar
sem þeir hafa sameinast útgerðar-
mönnum í andstöðu við það út frá
röngum forsendum. í þriðja lagi
undirstrikaði þessi deila nauðsyn
þess að ganga frá nýjum lögum um
stjórn fiskveiða sem allra fyrst, þar
sem tekið verði tillit til þeirra stað-
reynda sem komið hafa fram um
svokallað kvótabrask og að það verði
afnumið.
Alþýðuflokkurinn hefur einn
flokka barist fyrir veiðileyfagjaldi
frá upphafí kvótakerfisins. Við höf-
um litið á kvótakerfið sem tæki til
að hagræða í sjávarútvegi. Aðeins
efnahagslega blindir menn neita því
að hagræðingar er þörf í sjávarút-
vegi. Við höfum flota og veiðitæki
sem sniðin eru að því að veiða a.m.k.
450 þ. tonn af þorski en munum að
líkindum veiða innan við 200 þ. tonn
á yfirstandandi fiskveiðiári. Fækkun
og samdráttur er því óhjákvæmileg-
ur, annað er glapræði. Engum hefur
tekist að sýna fram á betri leið en
að það gerist með fijálsu framsali
aflaheimilda. Við setjum þó þijá fyr-
irvara fyrir fijálsu framsali.
Þrír fyrirvarar
Fyrsti fyrirvarinn snýst um að
koma í veg fyrir að framsalið gerist
á kostnað sjómanna. Það má gera
með ýmsum hætti. Þar er hraðari
úrelding efst á blaði, en inn á það
verður komið síðar. Sú hugmynd
sem helst hefur verið staldrað við
er að framsalið fari í gegnum opin-
bera uppboðsmarkaði, þannig að það
myndist markaðsverð á veiðiheimild-
um. Þetta er skref í þá átt að afli
fari í meira mæli í gegnum fiskmark-
aði og að eigendur veiðiheimildanna
- þjóðin - fái í framtíðinni beint
endurgjald fyrir nýtingu á þessari
eign. Fyrsta skrefið er auðvitað eðli-
leg skattlagning þessara „fémætu
réttinda", sem aflaheimildir eru.
Annar fyrirvari sem við setjum
er að takmörk verði sett á heildar-
nýtingarrétt einstakra útgerðar-
manna og eignalega tengdra fyrir-
tækja þeirra. Við óttumst of hraða
og of mikla eignauppsöfnun stærstu
fyrirtækjanna. Þessa takmörkun má
tengja heildaraflamarki á hveijum
tíma með því að binda heildareign
einstakra (og tengdra) fyrirtækja
við ákveðinn heildarkvóta í tonnum
talið. Ef enginn má t.d. eiga meira
en 20 þús. tonna kvóta, skapast
svigrúm fyrir aðra aðiia eða nýja
aðila þegar heildaraflamark eykst
að nýju. Með þessu móti gætum við
náð báðum markmiðumm að hag-
ræða og takmarka hámarkseign.
Þriðji fyrirvarinn er að framsal
veiðiheimilda byggist á því að þjóð-
inni verði greitt veiðigjald af afla-
heimildum. Röksemdimar eru þekkt-
ar. Siðferðileg réttlæting fyrir fram-
sali aflaheimilda er að greitt sé gjald
af þeim í sameiginlegan sjóð lands-
manna. Þá verða þeir sem fá þau
forréttindi að veiða fisk við íslands-
strendur (því að það eru forréttindi,
meðan aðgangurinn að miðunum er
skammtaður) að greiða hluta af þeim
hagnaði sem þeim áskotnast, vegna
lagasetningar almannavaldsins, til
eigenda auðlindarinnar að lögum,
þjóðarinnar.
Þröstur Ólafsson
„Til að hraða endur-
skipulagningu í sjávar-
útvegi svo og til að hafa
hönd í bagga með til-
færslu veiðiheimilda
milli fyrirtækja og ver-
stöðva, lögðu Alþýðu-
flokksmenn til að Þró-
unarsjóður sjávarút-
vegsins yrði settur á
fót.“
Þróunarsjóður
Með þessum fyrirvörum eru sterk
rök fyrir því að kvótakerfið sé skásti
kosturinn til að útdeila takmörkuð-
um veiðiheimildum á of stóran flota.
Kvótakerfi með þessum viðaukum á
að geta þjónað allri þjóðinni, ekki
hvað síst þeim sem eiga afkomu sína
undir sjávarútvegi, bæði til sjós og
lands. Um þetta eigum við að mynda
þjóðarsátt og skapa þar með grund-
völl að stöðugleika og framþróun í
sjávarútvegi.
Til að hraða endurskipulagningu
í sjávarútvegi svo og til að hafa
hönd í bagga með tilfærslu veiði-
heimilda milli fyrirtækja og ver-
stöðva, lögðu Alþýðuflokksmenn til
að Þróunarsjóður sjávarútvegsins
yrði settur á fót. Hann átti að auð-
velda sjávarútveginum að aðlaga sig
að minnkandi aflaheimildum, og
draga úr hættunni á „byggðalegum
stórslysum", eins og t.d. nú á Vest-
fjörðum. Jafnframt átti hann að ýta
undir og styrkja sókn inn á ný mið
utan landhelgi, jafnvel í örðum
heimshlutum.
í þessu sambandi er nauðsynlegt
að gera sér grein fyrir því að „kvóta-
braskið" svokallaða á rætur sínar
m.a. að rekja til of stórs flota miðað
við heildaraflamagn. Vegna þess að
úrelding hefur ekki átt sér stað sem
skyldi síðustu ár, þar sem útgerðar-
menn hafa beðið eftir Þróunarsjóðn-
um, hefur einkum á yfirstandandi
fiskveiðiári verið til staðar allt of
stór floti til að veiða leyfðan 200
þ. tonna afla. Fjöldi báta hefur svo
lítinn kvóta að þeir eru verkefnalaus-
ir stóran hluta ársins. Þeir afla sér
því verkefna með því að fá kvóta
frá hinum sem ekki nýta sér sinn
kvóta einhverra hluta vegna.
Hefði Þróunarsjóðurinn orðið að
lögum í upphafi síðasta árs hefði
eðlileg beiting hans getað dregið
verulega úr kvótabraskinu með því
að úrelda verkefnalítil (kvótaiýr)
skip. Þá hefði atvinnuleysisvandinn
flust af sjónum í land. Sumir segja
að þar eigi hann heima.
Sjávarútvegurinn er og verður
kjölfesta íslensks efnahagslífs. Við
getum ekki rekið hann nema með
ýtrustu hagkvæmni. Sjómenn eiga
að hafa góð kjör. Að því viljum við
stuðla með ráðum og dáð.
Höfundur er aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
Hús Hæstaréttar þreng-
ir ekki að Safnahúsinu
eftír Tryggva
Tryggvason
Fjöldi mætra manna og kvenna
skrifaði nýlega undir áskorun til
ríkisstjórnarinnar um að endur-
skoða áform um staðsetningu og
byggingu nýs Hæstaréttarhúss.
Fyrirsögn áskorunarinnar, sem
birt var með þremur heilsíðu dag-
blaðsauglýsingum, var: „Komum í
veg fyrir menningarslys“. Áskor-
endum „þykir mjög miður ef reist
verður bygging sem skyggir á
Safnahúsið, eitt fegursta hús
Reykjavíkur". Þá telur hópurinn
einnig að hús Hæstaréttar þrengi
að Þjóðleikhúsinu, Arnarhváli og -
Amarhóli!
Sem annar fulltrúi arkitekta og
fagdómari í dómnefnd í samkeppni
um nýbyggingu Hæstaréttar er mér
skylt að skýra frá þeirri sérstöku
aðgát sem Safnahúsinu var sýnd
við samningu útboðs keppninnar og
við dómstörf. Þessi aðgát, sem eitt
af aðalmarkmiðum dómnefndar, er
tijgreind þannig í keppnislýsingu:
„í virðuleika sínum,»en eðlilegu lát-
leysi, skal byggingin vera sjálfstæð,
án þess að skerða á nokkum hátt
eða hafa neikvæð áhrif á þær bygg-
ingar sem fyrir eru í næsta ná-
grenni.“
Við dómstarfið setti annar fag-
dómarinn sér það yfirlýsta markmið
að vera „verndari" Safnahússins og
sinnti þeirri skyldu og köllun sinni
samviskusamlega. Allar verðlauna-
tillögumar voru grandskoðaðar
þannig að þetta markmið keppnis-
íýsingar skyldi uppfyllt.
Tillagan sem vann 1. verðlaun
tók flestum öðrum tillögum fram
„Undirritaður styður af
hjartans einlægfni bar-
áttu fyrir varðveislu
Safnahússins sem heild-
ar, þ.e.a.s. hús og inn-
viðir með innréttingum.
Fyrirhugað hús Hæsta-
réttar mun ekki með
nokkrum hætti skyggja
á eða skemma listaverk
það sem Safnahúsið
er.“
að þessu leyti, þannig að þegar all-
ir þættir höfðu verið vegnir saman
var tillagan metin afburðagóð og
verðug verðlauna.
Dómnefnd segir um garð þann
sem verðlaunatillagan gerir ráð fyr-
ir milli Safnahúss og húss Hæsta-
réttar: „Tenging inn á Ingólfsstyttu
og Amarhól er tilgerðarlaus og lát-
laus landslagslist sem færir borg-
inni nýjan garð.“ Miðja Arnarhóls
er mörkuð áfram af tijálínu sunnan
við húsið, sem gengur í austur að
Þjóðleikhúsinu. Tijálínan sem stikar
eftir grasflötinni er eins og hver
annar byggingarhluti og myndar
órofa heild með suðurveggnum.
Trén mýkja ásýnd og draga fínlega
dulu yfir hús Hæstaréttar.
Að mati dómnefndar undirstrik-
aði meðhöndlun tijágróðurs í tillög-
unni öðru fremur vilja, hæfni og
kunnáttu höfunda til að byggja í
borg. Milli Safnahússins og húss
Hæstaréttar skapast skjólgóð gras-
flöt, kærkomið skjól á þessum ann-
ars næðingssama stað. Garðurinn
á m.a. að nýtast þeim sem starfa
í báðum byggingunum. Það var
samdóma álit dómnefndar að stað-
þekking höfunda væri innlifuð og
lausnin sprottin út úr ást á Safna-
húsinu og umhverfinu og vilja höf-
unda til að bæta útirými borgarinn-
ar.
Dómnefnd skoðaði enfremur
efnisval í öllum innkomnum tillög-
um. Höfundar verðlaunatillögunnar
segja: „Við efnisval er tekið mið
af dökkgráum lit Þjóðleikhússins,
brúnleitum skeljasandslit Amar-
hváls og andstæðunni í beinhvítum
lit Safnahússins.“ Samdóma álit
dómnefndar var að öruggt og list-
rænt efnisval tillögunnar styrkti
ennfremur tengsl hússins við um-
hverfið, að útkoman yrði hús sem
sérstaklega félli að þessum stað.
Kunnuglegar vinnuaðferðir
Undirritaður hefur setið á sér í
öllu moldviðrinu sem tekist hefur
að þyrla upp um fyrirhugaða bygg-
ingu Hæstaréttar, en getur ekki
lengur orða bundist.
Þar þykist ég sjá kunnuglegar
vinnuaðferðir tveggja kollega
minna sem virðast einhverra hluta
vegna ekki hafa látið frá sér heyra
við lögformlega kynningu verkefn-
isins fyrir öllum þrepum skipulags-
mála. Þar höfðu þeir öll tækifæri á
að koma ábendingum sínum á fram-
færi við rétta aðila.
Á íjölmennum fundi í Arkitekta-
félagi íslands, þar sem málefni
Hæstaréttarhúss voru rædd, var
hvergi að finna forsprakka undir-
skriftasöfnunarinnar, nokkuð sem
mér sýnist styðja grun minn um
þær hvatir sem liggi að baki and-
Tryggvi Tryggvason
/~
stöðunni við hús Hæstaréttar.
Að það hafí tekist að fá flesta
starfsmenn Safnahúss og Þjóðleik-
húss til að skrifa undir, illa upp-
lýsta um málið og haldnna eðlilegri
íhaldssemi og blikkbeljuást vegna
bílastæða sem þeir missa, tel ég
lítið afrek og málatilbúnað sem
ekki er sæmandi.
íhaldssemi og
orðhengilsháttur
Hrörnun miðbæjarins er um-
ræðuefni flestra sem Reykjavík
þekkja. Myndarlega hefur þó verið
að verki staðið við endurnýjun
torga, gatna og útivistarsvæða.
Reykjavíkurhöfn hefur opnast borg-
urum sínum við opnun Geirsgötu
og endurbyggingu hafnarbakkans.
Mörg skörð eru enn í húsaröðum
og mörg mistökin þar sem enn má
bæta. Ahyggjuefni mitt er að nú
er nánast komin á sú hefð að þegar
á að byggja í miðbænum skuli skyn-
semi viss hóps fólks víkja ■ fyrir
smásmugulegri íhaldssemi, stagli
og orðhengilshætti sem er að fæla
allt framkvæmdafólk frá miðbæn-
um.
Sem einn af yngri borgurum
Reykjavíkur vil ég enn um sinn fá
að trúa því að hér sé margt ungt
hæfileikafólk sem hefur framtíðar-
sýn. Fólk sem kann og getur bætt
úr ástandinu. Tillaga sú sem á að
byggja hús Hæstaréttar eftir er
verðugur fulltrúi kynslóðar sem er
að taka við byggingararfinum.
Safnahúsið verður að
varðveita
Moldviðrið sem upp hefur verið
þyrlað undir slagorðunum „Komum
í veg fyrir menningarslys" hefur
blásið fólki kapp í kinn og því verið
slegið fram í fátinu sem lausn að
afhenda Hæstarétti Safnahúsið
undir starfsemi sína. Innviðir
Safnahússins og fáséðar vandaðar
innréttingar eru menningarverð-
mæti sem alls ekki má skerða. Þar
sem mjög lítið fínnst af heillegum
innréttingum frá þessum stolta
tíma lýðveldisins er þar að finna
verðugt friðunarverkefni. Verndun-
arsinnar ættu að gefa þess konar
verkefnum gaum næst þegar slag-
orðið „menningarslys“ ber á góma.
Undirritaður styður af hjartans
einlægni baráttu fýrir varðveislu
Safnahússins sem heildar, þ.e.a.s.
hús og innviðir með innréttingum.
Fyrirhugað hús Hæstaréttar mun
ekki með nokkrum hætti skyggja á
eða skemma listaverk það sem
Safnahúsið er.
Ég skora á þá sem undirrituðu
áskorunina og alla aðra áhugamenn
um málið að kynna sér það betur
með því að líta inn á sýningu þá
sem nú stendur á Hverfísgötu 6 um
hús Hæstaréttar.
Höfundur cr arkitekt.