Morgunblaðið - 19.04.1994, Qupperneq 28

28
r V'''i ' >7-,-.1
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. APRÍL 1994
Dagblöð fordæma Vesturlönd fyrir ósigur gegn Serbum
Rússar fresta undir-
ritun Friðarsamstarfs
Brussel, New York, París, Luxembourg, Washington. Reuter. The Daily Telegraph.
SERBAR 1, Heimurinn 0 sagði í fyrirsögn leiðara dagblaðsins Der
Standard í gær og lýsir ágætlega viðbrögðum í Evrópu við atburðun-
um í Gorazde. Rússar reiddust mjög loftárásum Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO). Frestaði Andrej Kozyrev, utanríkisráðherra Rúss--
lands, ferð sinni til Brussel sem vera átti í dag, þar sem hann hugð-
ist undirrita samning um Friðarsamstarf við NATO. Kváðust Rússar
vilja samning, sem kæmi í veg fyrir einhliða ákvarðanir á borð við
þá að gera loftárásir.
Háttsettur embættismaður hjá
NATO sagðist í gær vera þess full-
viss að Rússar myndu fljótlega und-
irrita samning um Friðarsamstarf,
þar sem þeir viidu ekki hætta á að
vera skildir útundan. Sagði hann
að frestun undirritunarinnar væri
líklega tilkomin vegna misskilnings
í þinginu um framkvæmd árásanna
og þeirrar trúar að NATO hefði átt
að láta Rússa vita að loftárásir
væru yfirvofandi.
Dregið úr
efnahagsþvingunum?
Bill Clinton, Bandaríkjaforseti,
varði í gær þá staðreynd að NATO
hefði ekki tekist að koma í veg
fyrir árás Serba á Gorazde. Sagði
hann að NATO hefði aðeins umboð
til að bregðast við óskum SÞ um
aðstoð til að verja friðargæsluliða
og að Sir Michael Rose, yfirmaður
herafla SÞ í Bosníu, hefði ekki tal-
ið rétt að veija sveitirnar úr lofti.
Kvaðst Clinton enn vilja að vopna-
sölubanni á Bosníu yrði aflétt en
ekki væri ljóst hvort að einhliða
ákvörðun Bandaríkjanna þar að lút-
andi bryti í bága við alþjóðalög.
Stjórn Clintons íhugar nú hvort
draga eigi úr efnahagsþvingunum
gagnvart Serbum, en sú hugmynd
kom fyrst upp í Evrópu. Hafa
Bandaríkjamenn allt til þessa þver-
tekið fyrir hugmyndina en talið er
að vilji þeirra til að kynna sér hana
betur bendi til meiri sveigjanleika
í utanríkismálum og þeirrar vonar
að það dugi betur að freista Serba
en að ætla sér að beija þá til hlýðni.
Þá er það talið hugmyndinni til
framdráttar að hún myndi að öllum
líkindum falla Rússum vel í geð.
Helmut Kohi, kanslari Þýska-
lands, sagði að að efnahagsþving-
unum SÞ á Serba yrði ekki aflétt
fyrr en Serbar sýndu velvilja. Skor-
aði hann á Serba að hætta árásum
á Gorazde.
Öryggisráð SÞ fordæmdi í gær
aukinn hernað Bosníu-Serba, sér í
lagi hótanir og aðgerðir við griða-
svæðin í Gorazde og í Sarajevo.
Sagði í yfirlýsingu ráðsins að það
væri sérstakt áhyggjuefni að Bos-
níu-Serbar hefðu ráðist á Gorazde
á sama tíma og viðræður um vopna-
hlé hefðu átt sér stað.
Alain Juppe, utanríkisráðherra
Frakklands kvaðst í gær vera and-
vígur uppgjöf eða aukinni hernað-
aríhlutun. Sagði hann mikilvægast
að koma sáttaumleitunum í sama
farveg og þær hefðu verið.
Utanríkisráðherra Breta, Dou-
glas Hurd, sagði í gær að Evrópu-
sambandið (ESB) myndi leitast við
að styrkja en ekki láta af friðarum-
leitunum sínum í Bosníu. Utanríkis-
ráðherrar ESB funda nú í Luxem-
borg um stefnu bandalagsins í
málefnum Bosníu.
Evrópsk dagblöð fordæmdu
Vesturlönd fyrir hinn algera ósigur
Fallbyssur Serba Reuter
SERBAR hafa haldið uppi stöðugum stórskotaliðsárásum á Gorazde
en þotum Atlantshafsbandalagsins hefur gengið illa að finna fall-
byssuhreiður þeirra í hæðunum í kringum bæinn.
fyrir Bosníu-Serbum í Gorazde og
sökuðu þau um að hafa ekki gefið
hersveitum Sameinuðu þjóðanna
(SÞ) kleift að framfylgja umboði
sínu í Bosníu. Voru SÞ sagðar hjálp-
arlausar, hugmyndafræði þeirra
innantóm og tilraunir þeirra til frið-
argæslu í molum.
SÞ gefst upp
Þýska dagblaðið Frankfurter AII-
gemeine réðst á NATO, sagði að-
gerðir þess engin áhrif hafa á þá
ætlun Serba að ná völdum í stórum
hlutum fyrrum Júgóslavíu. Niður-
staðan væri súað fórnarlömb Serba
stæðu uppi ein.
Frör.sk blöð lögðu áherslu á van-
mátt Sameinuðu þjóðanna ganvart
sókn Serba að Gorazde, „SÞ gefst
upp í Gorazde“ sagði á forsíðu Li-
beration. Hollenska blaðið De Volk-
skrant sagði SÞ og Rússa deila
sökinni og að hrun samfélags þjóð-
anna væri algjört. Uppslátturmi í
breskum æsifréttablöðin var á svip-
uðum nótum og í Today en fyrir-
sögnin á forsíðunni var „Hvílík leið
að stjórna stríði“. Mörg blöð, t.d.
The Daily Telegraph höfðu þó sam-
úð með Sir Michael Rose, hins
breska yfirmanns herafla SÞ í
Bosníu og sögðu að honum hefði
verið neitað um aukinn herafla á
jörðu niðri, svo og varnir úr lofti.
Eftir tveggja ára umsátur virðast Serbar ætla að ná Gorazde á sitt vald
Loftárásir NATO náðu
ekki að stöðva Serba
SERBAR BUAST TIL AÐ TAKA GORAZDE
Um 65.000 manns í Gorazde eru í hættu vegna sprengjuárása Bosníu-Serba og svo virðist sem borgin sé komin að því
að falla eftir að tilraunir SÞ til að koma í veg fyrir umsátrið um hana mistókust.
Þjóðernishreinsanir allra þriggja stríðsaðila í
Bosníu hafa gjörbreytt skiptingu þjóðanna í
landinu.
Tuzla
Banja Luka
@ *
B'nacN^j^ í
Gornji Vakuf
Pjóð í melrihluta*
■I Króatar
SB Múslimar
I I Serbar
r~J Blandað
* Yfir 50%
Mostar
Heimild: UNHCR
Yfirráða-
svæði
Bi Króatar |
■I Múslimar
I I Serbar
Gorazde er mitt á
stóru svæði sem
Serbar stjórna.
Þjóðbrautin frá
Serbíu til Sarajevo
liggur um miðbæ
Gorazde.
0 kms 50
REUTER
London, Belgrad, Sarajevo.
The Daily Telegraph.
TVEIMUR árum eftir að Serbar
reyndu fyrst að ná honum á sitt
vald virðist sem múslimabærinn
Gorazde hafi endanlega fallið í
hendur Serba. Þó að enn sé bar-
ist í kringum bæinn urðu tals-
menn Sameinuðu þjóðanna að
viðurkenna að í raun væri
Gorazde þegar á valdi Serba.
Þrátt fyrir stöðugar viðræður
fulltrúa Sameinuðu þjóðanna,
Rússa og Bosníu-Serba og ítrek-
aðar _ yfirlýsingar Radovans
Karadzics, leiðtoga Bosníu-
Serba um að umsátrinu yrði af-
létt hélt sókn Serba áfram. Jafn-
vel Vítalíj Tjúrkín, fulltrúi
rússnesku sljórnarinnar í við-
ræðunum, kvartaði yfir fram-
ferði Serba. „Ég hef heyrt fleiri
svikin loforð undanfarna tvo
sólarhringa en á allri ævi minni
til þessa,“ sagði Tjúrkín er hann
hélt frá Pale til Sarajevo á
sunnudag. Þrátt fyrir yfiriýs-
ingar í gær um að vopnahléi
yrði komið á og að Serbar
myndu draga sig til baka var
ljóst að Gorazde var í raun á
þeirra valdi.
Serbar héldu uppi stöðugri stór-
skotaliðsárás á Gorazde alla heig-
ina og urðu friðargæsluliðar SÞ
ítrekað að hörfa í skjól. Einn hóp-
ur, þar á meðal hermenm, sem
höfðu það verkefni að beina orr-
ustuþotum Atlantshafsbandalags-
ins að skotmörkum sínum, varð
að leita skjóls undan sprengjuk-
úlnaregninu í bankahólfi í bænum.
Tugir manna féllu í bardögum
helgarinnar, þar á meðal breskur
friðargæsluliði úr sérsveitunum
SAS.
Skutu niður Harrier-þotu
Herþotur NATO reyndu nokkr-
um sinnum um helgina að gera
loftárásir á skriðdreka og fall-
byssuhreiður Serba í hæðunum í
kringum Gorazde. Það reyndist
hins vegar mjög erfitt að gera slík-
ar árásir þar sem auðvelt er fyrir
Serba að fela þungavopn sín í skógi
vöxnum hæðunum. A móti eiga
þeir hins vegar auðvelt með að
beita loftvarnareldflaugum. Það
sannaðist á laugardag er bresk Sea
Harrier-þota var skotin niður af
Serbum með SA-7 loftvarnarflaug,
er hún hringsólaði yfir hæðunum
í leit að skotmarki sínu, skriðdreka
er haldið hafði uppi skotárásum á
stöðvar SÞ. Flugmanninum tókst
að bjarga sér út í fallhlíf og var
honum bjargað af sveitum músl-
ima. Þá tókst herþotum er sendar
voru á vettvang á sunnudag ekki
að finna skotmörk sín.
Er þetta í fyrsta skipti sem Serb-
ar beita loftvarnarflaugum gegn
þotum NATO og mun gera allan
lofthernað mun erfiðari í framtíð-
inni. Sea Harrier-vélarnar eru
raunar fyrst og fremst orrustuþot-
ur og ekki mjög hentugar til
sprengjuárása af þessu tagi. Þær
voru hins vegar einu þoturnar á
svæðinu er beðið var um aðstoð. í
framtíðinni má búast við að notað-
ar verði fullkomnari sprengjuþotur
á borð við hinar bandarísku F15E
við svona aðgerðir. Háttsettir emb-
ættismenn innan Atlantshafs-
bandalagsins eru samt farnir að
viðurkenna að loftárásir séu ekki
rétta lausnin á vandanum í Bosníu.
Þeir kostir, sem Michael Rose
hershöfðingi, yfirmaður herliðs SÞ
í Bosníu, stendur frammi fyrir eru
erfiðir. Hann hafði vonast til að
fá fleiri friðargæsluliða á griða-
svæði múslima, Gorazde, Sre-
brenica og Zepa áður en Serbar
hæfu stórsókn. Var ætlunin að
nota úkraínskar sveitir, sem stað-
settar eru í Króatíu til þess verk-
efnis, en ljóst var að það myndi
taka margar vikur að færa þær
um set. Á sama tíma lýstu banda-
rísk stjórnvöld því yfir að ekki
kæmi til greina að bandarískir
hermenn myndu taka þátt í að-
gerðum SÞ á jörðu niðri. Bosníu-
Serbar sáu sér leik á borði og
ákváðu, eflaust hvattir af ráða-
mönnum í Belgrad.
Á sunnudag virtist um tíma sem
takast myndi að koma á vopna-
hléi. Þrátt fyrir yfirlýsingar leið-
toga Bosníu-Serba, hélt sókn
þeirra aftur á móti áfram. Sumir
herfræðisérfræðingar telja jafnvel
að það geti hentað Serbum ágæt-
lega að gera hlé á bardögum við
Gorazde. Þeir geti þá nýtt sveitir
sínar til að ná borgunum Sre-
brenica og Zepa, sem einnig eru í
austurhluta Bosníu, á sitt vald en
þar er fyrirstaðan mun minni. Þá
er hugsanlegt að Serbar hefji sókn
að bæjum í vesturhiuta Iandsins.
Að því búnu geti þeir síðan snúið
sér að Gorazde á ný. Þá hefur
verið bent á þá kaldhæðni örlag-
anna að það sé Serbum mjög í hag
að láta varnarsveitir múslima í
Gorazde klára skotbirgðir sínar í
langdregnum smábardögum áður
en lokaatlagan að bænum hefst.
Hvað fór úrskeiðis
En hver er skýringin á því að
Sameinuðu þjóðirnar misstu stjórn
á atburðarásinni við Gorazde eftir
að hafa tryggt vopnahlé í Sarajevo
fyrir skömmu? Ef til vill hefur
upplýsingastreymið til Rose og
annarra yfirmanna friðargæslul-
iðsins ekki verið nægilega traust
og einnig er hugsanlegt að Rose
hafi ekki viljað viðurkenna hversu
alvarleg staðan var orðin. Líklega
eru það þó djúpstæðari ástæður,
sem liggja að baki. Það er mat
margra stjórnmálaskýrenda að allt
frá upphafi hafi SÞ gert of lítið
og of seint í Bosníu; ekki hafi ver-
ið til staðar vilji til að að sýna
pólitíska eða hernaðarlega hörku
í garð Serba. Það eru rúmar þrjár
vikur frá því Rose fór fyrst fram
á að fá 800 friðargæsluliða til við-
bótar til Gorazde en við því var
ekki orðið. Þá hefur ekki heldur
verið ljóst hvort að tilgangur loftá-
rásanna væri að vernda starfs-
menn SÞ eða halda uppi stefnu
SÞ varðandi griðasvæðin.
Það eru um tvö ár frá því Serb-
ar reyndu fyrst að ná Gorazde á
sitt vald. Allar fyrri tilraunir mi-
stókust hins vegar þó svo að mú-
slimabæir allt í kring féllu í þeirra
hendur. Bæði hafði Gorazde þá
sérstöðu að vera með eigin skot-
færaverksmiðju og að auki gerðu
hæðirnar í kringum Gorazde mjög
erfitt að sækja að bænum. Það var
líklega ekki fyrr en sveitir Serba
urðu að draga sig til baka frá
Sarajevo að þeir treystu sér til að
hefja stórsókn gegn Gorazde.
Fremur ómarkvissar loftárásir
náðu ekki að stöðva þá framsókn.
Serbar hafa skipað hinum 70 þús-
und íbúum Gorazde að yfirgefa
bæinn. Þar með væri þetta „griða-
svæði“ múslima úr sögunni er
væri gífurlegt áfall fyrir stefnu SÞ
í málefnum Bosníu.