Morgunblaðið - 05.06.1994, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
*
►
I

Texti Kristín Gunnarsdóttir
Myndir Hildigunnur Gunnarsdóttir
ÞAÐ er enn vor í Prag og segja
kunnugir að allt mannlíf hafi
tekið miklum stakkaskiptum
síðastliðin þijú ár. Ferðamenn
streyma til borgarinnar enda
býður hún upp á auðugt menn-
ingarlíf og það besta í bygging-
arlist fyrri tíma en borgin nýt-
ur þeirrar sérstöðu að á hana
féllu engar sprengjur í síðustu
tveimur heimsstyijöldum.
Myndlist, höggmyndalist, bók-
menntir og síðast en ekki síst
tónlist eru einnig í hávegum
hafðar. Hvert sem komið er, í
kirkjur eða á torg, má heyra
ljúfa tóna, verk eldri meistara
og nútímatónskálda. Það er
létt yfir þeim sem teknir eru
tali og allsendis óhræddir
segja þeir frá fyrri tíma undir
sljórn sósíalista og hvers þeir
vænta af framtíðinni. Loksins
hafa þeir öðlast langþráð
frelsi. Frelsi til að tjá skoðanir
sínar í máli og myndum og
ekki síst í tónlist. Hvert sem
komið er glymur í eyrum vest-
ræn dægurtónlist sem áður var
bönnuð en í hugum yngri kyn-
slóðarinnar er hún tákn tján-
ingafrelsisins. En það er ekki
eingöngu á sviði tónlistar sem
þráðurinn er tekinn upp.
Myndlist er mönnum einnig
hugleikin og þá sérstaklega
þær stefnur sem ekki hafa
verið leyfðar til þessa. í þeim
hópi er íslenski myndlistar-
maðurinn Erró en sýning á
verkum hans var nýlega opnuð
í Tékkneska listasafninu í
Prag.
Mennskan í verkum Errós
á sér samhljóm í menn-
ingu Pragborgar, sem
birtist í félagslegri
samkennd og ábyrgð
að einu Ieyti en að hinu leyti í
gamansemi, sem bolar burt öllum
hátíðleika," segir í kynningu dr.
Jan Kriz listfræðings á Erró í sýn-
ingarskrá. Og hann heldur áfram,
„Þessi gráglettni gengur stundum
á hólm við yfirvaldið og viðteknar
venjur og því skyldi engan uhdra
þótt við bjóðum Erró velkominn
til þessa lands, sem á sér forseta,
sem lagði fram merkilegan skerf
til bókmenntalegrar útlistunar á
kúguninni þegar árið 1963. Vaclav
Havel skrifaði á þeim tíma: „Við
getum orðað það þannig: Kúgunin
fyllir menn fjarstæðukennd með
þeim hætti, að hún yfirtekur raun-
veruleikann þar sem einstakl-
ingurinn er félagslega firrtur
sjálfum sér án þess að verða þess
var.“
Václav Havel forseti Tékklands og Erró við opnun sýningar á verkum Errós í Tékkneska lista-
safninu í Prag.
Vigdís Finnbogadóttir forseti íslands og Václav Havel forseti
Tékklands hlusta á útlistun Gunnars Kvaran listráðunautar
Reykjavíkurborgar.
og hafa rangt við og ná
þannig til sín með óheiðar-
legum hætti meira en þeim
bar. Af máli manna mátti
heyra að 10 ár gæti tekið
að leiðrétta þetta viðhorf.
Veldur það áhyggjum að á
þeim tíma gæti bilið milli
menntamanna og annarra
þjóðfélagshópa breikkað
enn frekar en orðið er.
Óttuðust
hugmyndafræðina
Týn kirkjan stendur við aðaltorgið í gamla bænum.
Tóku vinnugleðina
Hér er það listfræðingurinn og
fræðimaðurinn sem túlkar verk
Errós, listamannsins sem hann
kynntist fyrir rúmum 20 árum.
Síðan hefur hann látið sig dreyma
um að sýna verk eftir hann í Prag
og loksins er sá draumur orðinn
að veruleika. En fleiri en hann
hafa átt sér drauma sem verða nú
að veruleika og heyrast ótal dæmi-
sögur um hvernig lífið var í landinu
áður en þjóðin öðlaðist sjálfstæði
á ný. „Það versta sem sósíalisminn
tók frá okkur var vinnúgleðin,"
sagði Jan Keresa safnstjóri iista-
safnsins í Prag. Og hann riíjaði
upp að vinnugleðin hafi glatast
þegar frumkvæðið var tekið frá
einstaklingnum. Allir bjuggu við
forsjá ríkisins, sem greiddi þeim
laun fyrir að vinna hvort sem unn-
ið var vel, illa eða hreint ekki neitt.
Við slíkar aðstæður freistuðust
menn oft til að reyna að bjarga sér
Jan Kriz listfræðingur við Tékkneska
listasafnið í Prag.
Götumynd á bökkum Moldár.
Jan Kriz listfræðingur
og upphafsmaður sýning-
arinnar í Prag, kynntist
fyrst list Errós, er hann var
á ferð í París árið 1963 og
fylgdist síðan með honum
úr fjarlægð. Fyrir innrás rússneska
hersins í Tékkóslóvakíu vorið 1968
hafði hann fengið styrk til sex
mánaða dvalar í Bandaríkjunum.
Styrkinn fékk hann til að kynna sér
bandaríska popplist en hann hafði
við upphaf „vorsins" í Prag staðið
að sýningu á verkum tékkneskra
framúrstefnumanna. Dvöl hans í
Bandaríkjunum leiddi til þess að
hann missti stöðu sína við Lista-
safnið í Prag árið 1972 auk þess
sem hann var rekinn úr Vísindaaka-
demíunni af pólitískum ástæðum
og hann fékk ekki lengur leyfi til
utanferða. Þess í stað fékk hann
starf við að raða myndum í skjala-
safni Listasafnsins og til að drýgja
tekjurnar tók hann ljósmyndir fyrir
dagblöð. Þær fengust þó ekki birtar
nema eftir ritskoðun.
í París hafði Jan Kriz einnig safn-
að að sér-efni um tékkneska lista-
mannin Jiri Kolar, sem búsettur er
í París, og hugðist gefa út bók um
hann í Tékkóslóvakíu en við innrás
1
r
i
i
i
i
i