Morgunblaðið - 05.06.1994, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1994
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
Þoka
gleymskunnar
í SÍÐASTA árgangi Skaftfellings
jsegir bæjarstjórinn á Höfn í formáls-
orðum: „Það er merkilegt íhugunar-
efni hversu fljótt þokuslæða gieyms-
kunnar breiðist yfir atburði lífs og
atvinnuhætti.“ Þetta er rétt svo
langt sem það nær. Því aðeins getum
við tekið ábyrgar ákvarðanir fyrir
framtíðina að við þekkjum atburða-
rásina sem að baki býr. En hvað um
framkvæmdir þær, sem fyrirhugað-
ar eru, við Hornafjarðarós? Voru
ákvarðanir um þær teknar með
þekkingu á fortíðinni í huga? Eg
held ekki. Þar hefur þoka gleymsk-
unnar glapið fyrir ráðamönnum.
Ég skrifaði grein í eitt dagblaðið,
sem síðan var birt í Eystrahomi,
rétt áður en ráðstefnan um Horna-
fjarðarós var haldin á Höfn árið
1990. Ég vildi þá minna á svæðið
utan við ósinn og þá atburði sem
þar hafa gerst, svo hægt væri að
taka til umfjöllunar svæðin bæði
utan og innan við Hvanney. Það
þótti víst ekki ástæða til að stýra
annars ágætri samkomu svo nálægt
raunveruleikanum, hinu mannskæða
slysasvæði utan við ósinn.
Ég ætla því að minna á nokkra
alvarlega atburði sem orðið hafa á
u.þ.b. fjögurra fermílna svæði utan
við ósinn, frá Sveinsboða að Borg-
"'éyjarboða og frá Hvanney út fyrir
Hvanneyjarsker, síðastliðin 60 ár
eða svo, án þess að gera tilraun til
þess að tíunda þá alla.
28. febrúar 1933 tók stórsjór
Helga Jónsson frá Eskifirði út af
vélbátnum Víkingi frá Eskifirði og
drukknaði hann. Þetta gerðist á
grynnslunum utan við Hvanney.
30. mars 1937 fórst m.b. Auð-
bergur SU 3 frá Reyðarfirði í Horna-
fjarðarósi. Báturinn var á leið til
Homafjarðar úr róðri. Hann var
staddur skammt fyrir austan Ósinn
þegar hann fékk á sig brot. Stýrið
bilaði og tók út einn manninn, Sig-
urð Kjartansson og dmkknaði hann.
Vélbáturinn Björgvin NK kom Auð-
bergi til aðstoðar og heppnaðist að
koma dráttartaug á milli bátanna.
Slitnaði hún fljótlega en aftur náðist
samband milli þeirra og dró Björg-
vin Auðberg áleiðis til Hornafjarðar.
Þegar inn í ósinn kom sló Auðbergi
upp á'Hleinina, slitnaði hann aftan
úr. Skipveijum á Björgvin tókst að
bjarga tveimur úr áhöfn bátsins á
streng um borð í bát sinn, en tveir
fórust, Erlendur Árnason skipstjóri
og eins og áður sagði Sigurður Kjart-
ansson. Skipstjóri á Björgvin NK var
afburða sjómaður, Óskar Sigfinns-
son frá Norðfirði.
1941 eða 1942 lagðist færeyska
skútan Heimdalen fyrir ankerum á
svokallaðri Ytri legu, sem er utan
‘við Helli, lagðist rekís á skipið og
, hrakti það með anekrum að ósnum
á útfaliinu. Mennirnir komust í
skipsbátnum yfir í annað færeyskt
skip en norðaustan hvassviðri hrakti
skútuna til hliðar í ósnum og strand-
aði hún innan við Hlein.
23. febrúar 1942 lenti Katla SU
35 upp á Hleinina við Hvanney. Hún
vann ekki á móti straumnum í ósn-
um, mannbjörg varð því veður var
hagstætt.
26. febrúar 1943 fékk vélbáturinn
Ása SF 52 á sig brotsjó stutt utan
við Vestra-Hvanneyjarsker. Þeir
voru að búast í land þegar brotsjór
hvolfdist yfir bátinn, hreif með sér
einn skipveijann og allt lauslegt á
þilfari. Þá stöðvaðist vélin. Þessi
maður var Sigurður Arason, bróðir
minn, mjög vel syndur. Eftir að hann
tók út hélt hann sér í brak. Hvarf
Sigurður í hafrótið en bátinn rak
^álarvana frá, undan sjó og vindi. Á
skeijagrunninu brýtur oft illa í suð-
lægum áttum.
12. febrúar 1944 þegar Bára SU
526 frá Fáskrúðsfirði
var á siglingu inn að
ósnum fékk báturinn
skyndilega á sig mikinn
brotsjó. Öllu lauslegu
skolaði fyrir borð og
miklar skemmdir urðu
á bátnum og vélin
stöðvaðist. Var þá varp-
að ankerum en bátinn
rak þó í áttina að Þinga-
nessskeijum. Menn í
landi sáu þegar Báran
fékk brotið. Við
bryggju í Mikley lá vél-
báturinn Hvanney SU
442, einnig frá Fá-
skrúðsfirði, sem hélt
þegar til hjálpar. Var
hún komin á staðinn hálfri klukku-
stund eftir að Báran fékk brotið.
Heppnaðist skipveijum á Hvanney
að koma taug yfír í Báru með því
að láta lóðabelg reka í átt að henni.
Var síðan farið með Báruna í eftir-
dragi til Djúpavogs. Skipstjóri á
Hvanney var Jens Lúðvíksson.
21. apríl 1944 strandaði og sökk
vélbáturinn Rafn frá Siglufírði við
Hornafjarðarós. Er báturinn var að
fara inn á Hornafjörð strandaði hann
á Hleininni. Skipveijar komust í
hafnsögubátinn. Skömmu síðar losn-
aði Rafn af skerinu, rak upp á Þinga-
nessker og sökk þar.
M.b. Borgey fórst 5. nóvember
1946. Borgey lagði úr heimahöfn
sinni, Höfn í Hornafírði, með vörur
á leið austur á fírði. Veður var all-
gott, 3 vindstig suðvestan inni á
Höfn, en töluverð alda. Skipstjóri
var Sigurður Jóhannsson, þraut-
reyndur og kunnugur ósnum. Þegar
komið var út fyrir Eystra-Hvanneyj-
arsker mun Sigurður skipstjóri hafa
séð að teflt var í tvísýnu og hafði á
orði að Borgey væri ekkert sjóskip
og sneri við inn til Hafnar. Þegar
báturinn átti eftir um einn km að
ósnum byijaði hann skyndilega að
síga að aftan, valt síðan yfír á bak-
borðshlið og í sömu andrá reið alda
yfír, hvolfdi björgunarbátnum sem
þeir höfðu sjósett og í sömu svifum
sökk Borgey. Menn úr landi sáu að
eitthvað var óeðlilegt við siglingu
Borgeyjar og fór vélbáturinn Þristur
á vettvang. Þegar hann kom út fyr-
ir ós var Borgey sokkin. Sást siglu-
toppurinn standa um Vh m upp úr
sjónum. Þristur bjargaði 3 mönnum,
5 drukknuðu, 4 úr áhöfn og 1 far-
þegi, 15 ára stúlka.
I febrúar 1965 vorum við á Giss-
uri hvíta SF 55 að koma úr físki-
róðri. Fengum við á okkur brotsjó í
sundinu milli Sveinsboða og lands.
Það var suðvestan hvassviðri og
mikill sjór og náttmyrkur. Það fór
sjór inn á vélina, hún stöðvaðist.
Við vorum þrír í stýrishúsi, Óskar
Valdimarsson skipstjóri, ég og stýri-
maður, Kristján Garðarsson. Óskar
var nýbúinn að láta okkur opna öll
iensiport. Lúgurnar voru skálkaðar.
Hann bað okkur að standa sinn
hvoru megin og segja sér til ef við
sæum eitthvað á eftir. Við heyrðum
mikinn hvin og ég sá aftur með
bátnum grænan vegg langt fyrir
ofan stýrishúsið sem hvolfdist yfír
bátinn og keyrði hann niður að aft-
an. Hann stóð nærri upp á endann
og fylltist stýrishúsið. Bátinn rak
stjórnlaust, ljóslausan og fjarskipta-
lausan austur með Hvanneyjarsketj-
unum innanvert. Það tókst að koma
út ankerum. Þau föttuðu inn úr
Eystri-skeri. Það var skotið upp
neyðarblysum. Bátarnir í landi komu
út að Austurfjörum en ekki lengra
því það braut alltaf fyrir Ósinn. Mér
tókst að koma vélinni í gang og
saga sundur aðra ankeriskeðjuna
sem ekki var hægt að hífa. Þá var
snúið við út á milli Eystra-skers og
Borgeyjarboða. Þar
ætlaði að bijóta á okkur
aftur en það slapp. Við
fórum austur fyrir
Stokksnes í var og lág-
um þar um nóttina,
höfðum engar áhyggjur
þó suðvestan garrinn
beljaði úti fyrir.
17. apríl 1971 voru
Hornafjarðarbátar að
draga þorskanet vestur
í Breiðamerkurdýpi.
Það hvessti um morg-
uninn og fóru flestir að
halda í land. Við vorum
með þeim síðustu á
Gissuri hvíta SFl. Þeg-
ar við vorum að nálgast
Hvanney heyrðist í talstöð að Sigurf-
ara SF hefði hvolft suðaustur af
Hvanney. Ég sagði skipstjóranum,
Guðmundi Illugasyni, að ég gæti
dælt olíu í sjóinn á augabragði til
að lægja brotin og freista þess að
komast þarna að. Það var gert. Ég
lét olíuflutningsdæluna sem var raf-
drifín taka af geymi sem í voru 10
þúsund lítrar og dæla upp á vara-
geyminn, sem var fullur. Við það
myndaðist yfírþrýstingur og olían
þrýstist upp um loftrör á bátaþilfari
og út í sjó. Við náðum 2 mönnum,
8 voru horfnir. Um þennan atburð
ætla ég ekki að hafa fleiri orð en
vísa til útvarpsþáttar um ósinn í
umsjón Halldóru Friðjónsdóttur.
í águst 1988 sökk vélbáturinn
Hafmeyjan við Homafjarðarós. Einn
maður var á bátnum og var hann
að koma úr fiskiróðri. Maðurinn
bjargaðist á sundi upp á Austurfjör-
ur.
15. febrúar 1990 sökk hafnsögu-
báturinn Björn lóðs skammt utan
við Þinganessker á útfalli. Hafn-
sögumanni var bjargað um borð í
Keflvíking KE sem verið var að lóðsa
út. Bátarnir höfðu fengið á sig
brotsjó.
23. október 1991 hvolfdi skóla-
skipinu Mími þegar það var að fara
út úr Hornafjarðarósi. Tveir menn
drukknuðu en fimm björguðust á
sundi upp í Austurfjörur, sem verður
að teljast kraftaverk. Báturinn fékk
á sig brotsjó.
10. september 1992 strandaði
færeyski fískibáturinn Guli klettur á
Hleininni við ósinn. Ástæðan var
hvassviðri og straumur sem hrakti
bátinn upp. Einn maður drukknaði
en þrem var bjargað.
Alls hafa því orðið 20 dauðsföll á
síðastliðnum 60 árum á þessu ca.
fjögurra fermílna svæði á milli
Sveinsboða og Borgeyjarboða og
Hvanneyjar og út fyrir Hvanneyjar-
sker og oftar hefur hurð skóllið
nærri hælum og verður að telja lán
að slysin hafa ekki orðið fleiri og
stærri. Öll eiga slysin sama aðdrag-
anda, að strauminn í ósnum í átökum
við úthafsölduna. í tilviki Borgeyjar
var talið að slæm sjóhæfni skipsins
og mikil hleðsla hefði einnig komið
til. Einnig spilar inn í þetta erfiða
sjólag þarna að botninn utan við
ósinn er mishæðóttur og að sjórinn
er tiltölulega lítið saltur.
Ég held að það væri hyggilegt
að ráðamenn, einkum þeir sem ekki
eru uppaldir við Hornafjörð og hafa
ekki meðtekið sögur af baráttunni
við ósinn frá þeim sem hafa haft
það að lífsstarfi að kjást við hann
sjálfir eða haft baráttuna við hann
fyrir alvöru lífs og dauða í fjölskyld-
unni og meðal vina, að kyna sér vel
söguna og atburðarásina í þeim slys-
um, sem þarna hafa orðið, áður en
ákvarðanir eru teknar um stórfelldar
og kostnaðarsamar framkvæmdir
eins og þær sem fyrirhugaðar eru
við Hornafjarðarós. Hér hefur aðeins
verið sagður hluti af þessari sögu
Ástvaldur Hólm
Arason
og það í hálfgerðum símskeytastíl
og alls ekki allt tínt til.
Ég reyndi að blása burt þoku
gleymskunnar með greininni sem ég
skrifaði um þetta mál í eitt dagblað-
ið stuttu áður en ráðstefnan um
ósinn var haldin á Höfn árið 1990
og sem líka birtist í Eystrahorni.
Hún nægði ekki til þess að bæjar-
stjórnin á Höfn sæi ástæðu til þess
að líta aftur í tímann, hugleiða al-
vöru málsins og huga að öðrum
möguleikum í málinu en til þess er
full ástæða.
Þegar Eldhamar fórst við Grinda-
vík árið 1992, þá hvessti í þjóðlífinu
og Alþingi skalf um tíma á eftir
vegna þess að einn þingmaður, Ingi
Björn Albertsson, hafði einurð til
þess að hrista upp í kerfinu. Þökk
sé honum. I allri þeirri umræðu depl-
uðu þingmenn Hornafjarðar varla
auga. Þetta sýnir okkur að á bak
við þokuna er stutt í storminn. En
það sem endurtekur sig að jafnaði
með fárra ára millibili á sama litla
svæðinu utan við Hornafjarðarós
má ekki hyljast þoku gleymskunnar.
Þá eru líf vina og nágranna lítils
metin.
Þætti það ekki í meira lagi óskyn-
samlegt og ábyrgðarlaust, ef ein-
hvers staðar á þjóðveginum væri
kafli sem öðrum fremur hefði háa
slysatíðni, að þar væri með ærnum
tilkostnaði og í óvissu um árangur
AIls hafa orðið 20
danðsföll á síðastliðnum
60 árum á þessu fjög-
urra fermílna svæði á
milli Sveinsboða og
Borgeyjarboða og
Hvanneyjar og út fyrir
Hvanneyjarsker segir
—*--------------------
Astvaldur Hólm Ara-
son, og oftar hefur hurð
skollið nærri hælum og
verður að telja lán að
slysin hafa ekki orðið
fleiri og stærri.
verið að gera leiðina að honum sem
greiðasta, en láta svo ráðast hvernig
færi. Væri ekki skynsamelgra að
leggja leiðina fram hjá kaflanum,
ef hægt væri?
Ég benti á það í fyrmefndri grein
minni, að rannsaka bæri Hornsvík-
ina með tilliti til hafnarframkvæmda
þar. Nú hef ég undir höndum sjó-
mælingar frá bandaríska sjóhernum
af þessu svæði. Þær gefa góðar vís-
bendingar um að hægt sé að gera
þarna framtíðarhöfn. í línunni á
milli Skokksness og Hafnartanga er
dýpið á níunda metra á stórstraums-
fjöru. Víkin er vel varin fyrir öllum
áttum nema austanátt, eins og Þor-
lákshöfn. En þar eru bara byggðir
brimvarnargarðar sem siglt er á
milli. Það er ein fjölfarnasta höfn
við landið. Heijólfur heldur þar dag-
legum ferðum. Myndi einhver
treysta sér til þess að halda því fram
að hún væri betur komin inn í ósum
Ölfusár? Ég sé ekki annað en þetta
sé fullkomlega eðlileg samlíking.
Ég hef átt samstarf við Ögmund
Magnússon skipstjóra á Sæbjörginni
VE sem rak upp í Hornvík. Hans
orð voru þessi: Það bilaði hjá okkur
vélin djúpt út af Stokksnesi. Það
voru um 7-8 vindstig af suðaustri
og mikill sjór. Við komum út anker-
um, en þau föttuðu ekki og okkur
rak undan sjó og vindi að landi. -Það
lét mjög illa, sérstaklega þegar við
fórum fyrir Stokksnesið þar braut
mikið, en þegar við vorum komnir
austur fyrir nesið og inn á víkina
dró kraftinn smámsaman úr sjónum
og þegar við strönduðum var hann
alveg máttlaus. Við lentum þarna
inní víkinni. Þegar báturinn kenndi
grunns lenti hann á skeri sem setti
gat á hann hefði hann farið framhjá
skerinu og í sandinn Héfði verið
hægt að draga hann lítið skemmdan
út daginn eftir.
Ég hef nokkrum sinnum verið
með í því að liggja í vari austan við
Stokksnesið í suðvestan garranum
þegar ekki var hægt að komast inn
í Hornafjörð. Mínar hugmyndir eru
þær að byggja höfn fyrir stærri skip
austur í Hornsvík, sem tengdist síð-
an með skurði um Skarðsfjörð utan
við Mikley við höfnina sem nú er á
Höfn og yrði hún notuð fyrir smærri
báta. Við getum gefið okkur að haft
væri 20 m breytt hlið 6 m djúpt
austur við Stokksnes. Þá er hægt
að reikna nákvæmlega hve mikið
vatnsmagn færi þarna um á hveiju
falli ef lokað væri með görðum úr
Óslandi út í Helli og þaðan yfír á
Austurfjörur. Skarðsfjörðinn mætti
grafa og móta eins og hveija aðra
dokk þegar sandrótið að vestan
væri úr sögunni. Hornafjarðarós
hefði þá sína hentisemi í takt við
náttúruöflin og áhyggjur af honum
væru úr sögunni.
Maður spyr: Hvers vegna var ekki
farið með danska prófessorinn á
vettvang og hlutirnir betur skýrðir
fyrir honum? Hvers vegna voru
mælingar bandaríska sjóhersins á
Hornsvíkinni ekki lagðar fram?
Hvers vegna var ekki skýrð fyrir
honum atburðarásin og aðdragand-
inn að slysunum, sem verða á svo
takmörkuðu svæði utan við óskjaft-
inn? Hvers vegna voru þessi mál
ekki rædd á ráðstefnunni? Mannslíf-
in skipta líka miklu máli, þó þau
verði ekki metin til fjár eða reiknuð
til kostnaðar. Það var hins vegar
farið með danska prófessorinn og
ráðstefnugesti inn á Skógey. Var
það rétti vettvangurinn? Þó upp-
græðsla landsins sé allra góðra
gjalda verð, hefði ég haldið að líta
hefði átt betur eftir öðru.
Þó nú sé verið að reyna að halda
rennunum inn úr ósnum djúpum og
greiðum, þá vitum við það, að þessi
innsigling svarar aldrei kröfum
tímans. Hún verður bara fyrir lítil
og grunnskreið skip. Ætli nokkrum
dytti í hug að reisa nýtísku loðnu-
verksmiðju inni á Höfn? Loðnan hef-
ur þó árvisst gengið upp að Suð-
austurströndinni. Öll byggðalög
keppast um að fá loðnuaflann til
vinnslu. Inn á Hornfjörð komast
ekki nema minnstu skipin, sem óðum
eru að úreldast. Skemmtiferðaskip
fara aldrei um ósinn. Við ráðum
ekki við það, að landið er að rísa
og jöklarnir að minnka. Sú þróun
náttúrunnar gerir ástandið við
Hornafjörð sífellt erfiðara og von-
lausara. Það er verið að fálma út í
óvissuna með fyrirhuguðum fram-
kvæmdum við ósinn og áframhald-
andi hafnaruppbyggingu á þeim for-
sendum sem nú eru við hafðar. Það
getur orðið dýrt. Því er besti kostur-
inn að fara framhjá þessu erfíða
svæði sem Hornafjarðarós er, bæði
utanvert og innanvert, ef þess er
nokkur kostur.
Kannski finnast einhveijum þess-
ar hugmyndir um framtíðarhöfn við
Hornsvíkina heilaspuni_ og óraun-
hæfur hugarburður. Ég set þær
samt fram, því það er líka óraun-
hæft að eyða hundruðum milljóna í
hafnarbætur þar sem ef til vili eru
ekki hafnarskilyrði til framtíðar og
þar sem mannslíf eru sífellt í hættu
og mun tíðara en gengur og gerist
við aðrar hafnir landsins, nema ef
til vill Grindavík. En ég vil þá sjá
þessum óraunhæfu hugmyndum
mótmælt með rökum en ekki að þær
séu þagaðar í hel, eins og enginn
hafi hugsað þær. Menn hafa ekki
alltaf svo mörg ráð í pokahorninu,
þegar neyðin er stærst. Um það vitn-
ar t.d. útvarpsþátturinn um Horna-
fjarðarós, sem fyrr var á minnst.
Framtíð hafnar á Hornafirði er
ekki einkamál forræðishyggjuhópa.
Því verðum við að líta vel í kringum
okkur í þessu máli, hafa það sem
best gefst, en festast ekki í viðjum
vanans. Það væri verðugt verkefni
fyrir nýlega sameinað sveitarfélag á
svæðinu að takast á við þá grund-
vallarspurningu, hvort halda skuli
áfram kostnaðarsamri viðleitni til
þess að halda í horfinu með núver-
andi hafnaraðstöðu eða hvort söðla
skuli um og fínna ný úrræði. Við lif-
um á öld tækni og stórátaka.
Höfundur er vélstjóri.