Morgunblaðið - 05.06.1994, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. JÚNÍ 1994 9
EITT SAMFELAG FYRIR ALLA
Sérfræðingur í tjáskiptum einhverfra á ráðstefnu um málefni fatlaðra
Setti fram mjög umdeilda að-
ferð fyrir einhverfa að ijá sig
SÉRFRÆÐINGA hefur greint á um getu fólks til að tjá sig, sem hing-
að til hefur verið talið þroskaheft vegna þess að það hefur ekki getað
tjáð sig á hefðbundinn hátt. Douglas Biklen prófessor við Háskólann
í Syracuse í Bandaríkjunum og einn gesta á ráðstefnu um málefni
fatlaðra er sannfærður um hæfileika þess til að tjá sig. Hann hefur
í mörg ár sérhæft sig í þeim málaflokki. í því skyni beitir hann sér-
stakri samskiptatækni, sem hann segir hafa borið mikinn árangur en
hefur vakið miklar deilur. Morgunblaðið hitti Douglas Biklen að máli
og lék forvitni á að vita í hveiju þessi byltingarkennda samskipta-
tækni væri fólgin og af hveiju hún væri svona umdeild.
Fólki hjálpað að benda
„Hugmyndin er einföld," sagði
Douglas Biklen, „við biðjum fólk með
einkenni, sem tengd hafa verið við
andlega fötlun, og getur lítið sem
ekkert tjáð sig án hjálpar, að koma
frá sér skilaboðum með því að benda
á myndir, stafi eða heil orð. Til að
aðstoða við það styðja aðstoðarmenn
við úlnlið hins fatlaða. Hugmyndin
er síðan sú að smátt og smátt sé
stuðningurinn minnkaður, farið verði
að styðja við olnboga, upphandlegg,
axlir og að loks þurfi helst engan
stuðning.
í Ástralíu, þar sem bytjað var að
nota þessa aðferð á níunda áratugn-
um, eru nú um þijátíu einstaklingar,
sem geta vélritað sjálfstætt. I Banda-
ríkjunum erum við rétt að byija að
nota aðferðina og nokkrir hafa náð
það langt að þeir geta tjáð sig ef
stutt er á öxl þeirra.“
Douglas sagði að fyririestur hans
á ráðstefnunni um málefni fatlaðra
hefði að mestu ijallað um það að enn
einu sinni þurfi að endurskoða hug-
myndir okkar um andlega fötlun.
Hann telur að mikið af því, sem áður

benti til andlegrar fötlunar, sé hægt
að rekja beint til líkamlegrar fötlun-
ar.
Þversagnir og miklar deilur
„Þversögnin í þessari aðferð felst
í því að um leið og við sýnum ein-
staklingnum hvernig á að benda þá
gætum við haft áhrif á það hvert
hann bendir. Einstaklingurinn gæti
haft það á tilfinningunni hvers sé
vænst af honum eða verið viðkvæm-
ur fyrir hvers kyns leiðandi hreyfing-
um þess sem aðstoðar.
Þetta verður jafnvel enn þver-
sagnakenndara þegar einstakling-
urinn segir eitthvað, sem maður vill
ekki heyra. Ef hann til dæmis segir
annað foreldrið lemja sig eða mis-
nota sig, sem við höfum dæmi um,
þá verður að sanna að það séu hans
eigin orð en ekki leiðbeinandans."
Douglas sagði að nú nýlega hefði
verið gerð rannsókn á þessu máli og
að í ljós hefði komið að niðurstöðurn-
ar voru mjög svipaðar niðurstöðum
úr könnunum á heilbrigðu fólki.
Sumar fullyrðingarnar um ofbeldi
stæðust, aðrar ekki.
Douglas Biklen
„Hitt, sem er umdeilt
varðandi þessa aðferð,"
hélt Biklen áfram, „er
sú spurning hvernig
fólk sem áður hefur
verið talið alvarlega
þroskaheft getur verið
svona gáfað. Textinn
sem það vélritar er oft
á tíðum mjög skiljanleg-
ur og á fallegu máli.
Mitt verkefni undanfar-
ið hefur því aðallega
beinst að því að gera
þessum fötluðu ein-
staklingum kleift að
vélrita sjálfstætt. Um
leið og þeim áfanga er
náð leikur ekki neinn
vafi á því hvers þeir eru megnugir."
Douglas Biklen sagði að flest það
fólk, sem hann vinnur með, ætti í
vandræðum með að kalla fram orð
rétt eins og þegar maður hittir ein-
hvern út á götu, sem maður man
ekki hvað heitir fyrr en það rennur
upp fyrir manni seinna um daginn.
Biklen sagði að prófin, sem lögð eru
fyrir fatlaða fólkið, hefðu ekki tekið
tillit til þessa. Hann telur að eitt
aðalatriðið við aðferðina sé snerting-
in; hún gefi öryggistilfínningu rétt
eins og þegar barn er að læra að
hjóla. „Maður hleypur fyrir aftan
hjólið og þótt barnið geti þetta sjálft
vill það samt hafa þig hlaupandi á
eftir. Ef barnið sér að maður hefur
sleppt hendinni af hjólinu dettur
það.“
Douglas heldur því fram að gagn-
rýnendur aðferðarinnar hafi verið of
fljótir til. „Mín röksemd
er sú, að við verðum að
vera jafn gagnrýnin á
prófin eins og þá sem
taka þau og ég held að
gagnrýnendur aðferð-
arinnar séu of gagnrýn-
ir á einstaklingana og
of lítið gagnrýnir á próf-
in sjálf. Það sem við
sjáum núna með öðru-
vísi prófum eru aðrar
niðurstöður. Sumir leita
að hæfileikum hjá fólk-
inu en aðrir ganga út
frá því að það sé ekki
hæfileikaríkt," sagði
hann.
Á íslandi hefur þessi
aðferð ekki verið notuð kerfisbundið
að sögn Dr. Rannveigar Traustadótt-
ur, sem vinnur við Rannsóknastofnun
KHÍ og er fyrrverandi nemandi við
sömu stofnun og Biklen starfar við.
Biklen segir að aðferðin hafi verið
notuð eitthvað í Svíþjóð, Finnlandi,
Þýskalandi, Englandi og Japan.
Aðspurður sagði hann að deilurnar
um aðferðina hefðu á ýmsan hátt
verið gagnlegar því að þær hefðu
þrýst á hann að leggja meiri áherslu
á sjálfstæði einstaklinganna, sem
hann hélt að yrði erfiðara en það
reyndist. „Tölvur væru heidur ekki
notaðar eins mikið og nú er ef engin
gagnrýni hefði komið fram. Slæmu
áhrifin eru þau að fólk gæti hræðst
aðferðina. Þessi samskiptatækni er
hins vegar orðin svo útbreidd að
hana getur ekkert stöðvað," sagði
Douglas Biklen að lokum.
Artan
Agim
Bágar
aðstæður
í Albaníu
FATLAÐ fólk í Albaníu hefur lengst-
um búið við ömurlegar aðstæður í
heimalandi sínu að mati tveggja al-
banskra fulltrúa á nýlokinni ráð-
stefnu um málefni fatlaðra. Þeir
Artan Spahiu og Agim Gjon?a segja
réttindabarátta fatlaðra hafi hafíst
þegar einræðisstjórn kommúnista
féll árið 1991 og leiðin geti því ekki
legið annað en upp á við.
Allar aðstæður hafa til langs tíma
bágbornar að sögn tvímenninganna
og gildir þá raunar einu hvort rætt
er um aðstöðu fatlaðs eða ófatlaðs
fólks, að sögn Agims. Það sem aftur
á móti hafi gert aðstöðu fatlaðs fólks
verri væri að fyrrum stjórnvöld hugs-
uðu lítið sem ekkert um þá sem
minna máttu sín í samfélaginu.
„Þörfum okkar hefur hingað til
alls ekki verið sinnt nægilega.
Tækjabúnað hefur vantað, svo sem
hækjur og hjólastóla. Þetta hefur
valdið því að fatlað fólk er langfá-
tækasti þjóðfélagshópur landsins,"
sagði Artan. Umbætur hefðu helstar
orðið í málum fatlaðra barna.
„Á stðasta ári voru stofnuð heild-
arsamtök ólíkra hópa fatlaðs fólks,“
sagði Artan, sem veitir samtökunum
forstöðu. „Við höfum í hyggju að
auka samskipti við evrópsk samtök
fatlaðra ogþví hefur þessi ráðstefna
verið okkur mjög mikilvæg.“
• •
DVEGISHUSGOGN
flijV TííSoþs
jjlXwAGAft
frá mánudegi 6. - 11. júní
Margar tegundir
húsgagna seldar
á mikið lækkuðu verði
HUSGAGNAVERSLUN
SÍÐUMÚLA 20 • SÍMI 91-688799