Morgunblaðið - 29.07.1994, Page 20

20 FÖSTUDAGUR 29. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
ÞAÐ er gott að sjá
að umræðan um aðild
ísiands að Evrópusam-
bandinu (ESB) er kom-
in af stað af fullum
krafti. Reyndar er hún
of seint á ferðinni, ári
of seint. Þegar Alþingi
samþykkti ályktun
sína í maíbytjun 1993
um tvíhliða samskipti
við Evrópubandalagið
(EB), eins og það hét
til 1. nóvember sl.,
hefði það þurft að
álykta líka um að hefja
könnun á kostum og
göllum fullrar aðildar.
Þar með hefði umræð-
an hafist.
Endurskoðun EES
samningsins
Maíályktun Alþingis 1993 ber
þess merki að raunveruleg pólitísk
greining var ekki hafin þá á kostum
Islendinga þegar umsóknarlöndin
svokölluðu, Noregur, Svíþjóð, Finn-
land og Austurríki, yrðu farin úr
EFTA. Ályktunin er því um sjálf-
sögð, en nauðsynleg, tæknileg at-
riði, þ.e. aðlögun EES samningsins,
enda var hún samþykkt samhljóða
í utanríkismálanefnd, þar sem menn
eru annars afar ósammála um Evr-
ópumálin.
EES samningurinn er ágætur
meðan íslendingar njóta samfylgd-
arinnar við hin EFTA ríkin. Það er
hins vegar mjög hætt við að við
breytinguna yfir í nokkurs konar
tvíhliða samning íslendinga við
ESB muni hann missa þann póli-
tíska þunga sem félagsskapur hinna
EFTA þjóðanna tryggir honum
núna. Þar mun einfaldlega segja til
sín að ESB á miklu sterkari hags-
muni á 26 milljón manna markaði
núverandi EFTA ríkja en hjá 260
þúsund íslendingum einum saman.
Væntanlega verður hægt að
finna lausnir á eftirlits-
og úrskurðarþáttum
EES samningsins. En
sá hluti samningsins
sem lýtur nú að áhrif-
um EFTA ríkjanna á
þróun Evrópuréttarins
verður erfiðari. Jafnvel
þótt íslendingar muni
áfram njóta núverandi
eða jafnsterkra
ákvæða um þátttöku í
mótun og töku ákvarð-
ana, er hætt við að
okkur muni skorta
þunga til að tryggja
viðunandi áhrif á
áframhaldandi laga-
setningu innan EES og
að við dettum niður í að vera
áheyrnarfulltrúar. Fullnægjandi
áhrif á framvindu mála verða ein-
ungis tryggð til frambúðar með
aðild að ESB.
Breyttar forsendur
EES samningurinn án hinna
EFTA-þjóðanna er því allt önnur
Ella. Opinberar umræður undan-
farnar vikur sýna líka að við erum
að átta okkur á breyttum forsendum
frá því að Alþingi samþykkti EES
samninginn og maíályktunina um
næstu skref.
I maí 1993 átti enginn í raun og
veru von á að það stæðist að Noreg-
ur, Svíþjóð, Finnland og Austurríki
gengju úr EFTA í ársbyrjun 1995.
Evrópubandalagið var þekkt að því
að geta ekki staðið við tímasetning-
ar sínar. EFTA ríkin mundu eftir
drættinum sem varð 'árin 1983-
1985 á samningum um EB-aðild
Portúgala, sem þá voru í EFTA.
Og menn horfðu upp á sífellda frest-
un á gildistöku EES samningsins.
Ymsar ákvarðanir ráðherrafundar
EFTA í júní 1993 varðandi framtíð
samtakanna sýndu líka að ekki þótti
líklegt að umsóknarríkin fjögur yrðu
farin úr EFTA í janúar 1995.
Það á ekki að fresta
umræðum um ESB-
aðild þar til lífið liggur
við, segir Guðmundur
Einarsson, sem telur
nú eigi að setja málið á
fulla ferð.
Það var því fyllsta ástæða til að
ætla að íslendingar myndu njóta
EES samningsins í nokkurn tíma
með nægilega mörgum EFTA fé-
lögum sínum innanborðs til að gefa
honum tilskylda pólitíska vigt.
Þannig mátti ætla að stjórnmála-
mönnunum gæfist íengri tími, jafn-
vel einhver ár, til að ræða næstu
skref sín.
Pólitísk ákvörðun: Samningum
við EFTA-ríkin hraðað
En á sérstökum fundi leiðtoga
EB, sem haldin var í Belgíu í lok
október 1993, var ákveðið að hraða
samningum um aðild EFTA land-
anna fjögurra og að þeim yrði að
Ijúka fyrir 1. mars 1994 til að
tryggja inngöngu 1. janúar 1995.
Þar með komst full alvara í samn-
ingana. Þaðan í frá varð ljóst að
ESB myndi fylgja málinu eftir af
pólitískum þunga. Þá hefðum við
Islendingar átt að gera okkur grein
fyrir því að markvissari umræðum
um aðild okkar yrði ekki lengur
frestað.
Og fleira gerðist á síðari hluta
árs 1993 sem ýtti undir nauðsyn
umfjöllunar. Á leiðtogafundi EB í
Kaupmannahöfn í júní 1993 var í
fyrsta sinn samþykkt að veita þjóð-
um Austur- og Mið-Evrópu aðild,
ef þær sæktu um. Þótt engar dag-
setningar væru nefndar, var málið
þar með sett í ákveðnari farveg en
áður, m.a. með því að orða á form-
legan hátt þau almennu skilyrði sem
þjóðirnar þyrftu að uppfylla til að
fá aðild. Þar með var ljóst að mikil-
væg skref voru stigin til endur-
skipulagningar Evrópu.
Framtíðarskipan Evrópu
í ræðu í byijun september 1993
sagði Delors, forseti framkvæmda-
stjómar EB, að hann hygðist láta
draga upp nákvæma áætlun um að
treysta ástandið í Austur- og Mið-
Evrópu og tengja löndin þar við
EB, fyrst með auknum tengslum,
síðan með aðild að EES og að lokum
með inngöngu í EB. Svipaðri skoð-
un lýsti Delors í opinberri heimsókn
í Stokkhólmi í lok september 1993
þar sem hann talaði um nauðsyn á
nýju skipulagi Evrópu til að tengja
Austur- og Mið-Evrópulöndin við
EB.
Á vegum framkvæmdastjórnar
ESB hefur að undanförnu verið
unnið að stefnumótun í málefnum
gagnvart löndunum í austri og á
síðasta fundi utanríkisráðherra
ESB, sem haldinn var 18. og 19.
júlí sl. var fjallað um tillögugerð
framkvæmdastjórnarinnar til að
undirbúa löndin undir aðild. Næstu
11 mánuði verður ESB undir for-
ystu tveggja öflugustu ríkja Evr-
ópu, Þýskalands og Frakklands.
Þess má vænta að fleiri markverð
skref verði stigin á næstu misser-
um, ekki síst vegna áhuga og feiki-
legra hagsmuna Þjóðveija í Austur-
Evrópu. Athygli samningadeilda
ESB er því að beinast frá N-Evrópu
að Austur- og Mið-Evrópulöndum.
Það er engin tilviljun að van der
Pas, hinn snjalli samningamaður
ESB, sem EFTA löndin mættu oft-
ast, bæði í EES og aðildarviðræð-
um, veitir nú forstöðu deild hjá
framkvæmdastjórninni, sem fjallar
um málefni sem tengjast A-Evrópu.
Það er því ljóst að Evrópumálin
era á fullri ferð og íslendingum ber
að athuga sinn gang. Spurt hefur
verið hvort eitthvð liggi á? Hvenær
liggur á? Hvað lá núverandi ESB
ríkjum á að stofna eða ganga í
sambandið?
Vafalaust ekkert í þeim skilningi
að líf þeirra hékk ekki á bláþræði
og þau væru öll til ennþá án ESB.
En öll hafa þau notið betri lífskjara
innan sambandsins en utan. Öllum
þjóðum hlýtur að liggja á ef handan
við hornið bíða hugsanleg tækifæri
til bættra kjara.
íslendingar hafa aldrei byijað of
snemma á því að ræða sín alvöru-
mál. Þvert á móti hafa þeir dregið
og átt erfitt með að komast að
kjarnanum eins og Halldór Laxness
benti hnyttilega á. Það á ekki að
fresta umræðum um ESB-aðild þar
til lífið liggur við. Það liggur á að
setja málið á fulla ferð til þess að
nýta tímann til umræðna og við-
ræðna, innan lands og utan, innan
þings og utan.
Besti kosturinn
Ef íslendingar kjósa að sækja
um aðild að ESB eiga þeir að gera
það sem fyrst. Samningaviðræður
ESB við Möltu og Kýpur iiefjast
væntanlega á næsta ári. Besti kost-
urinn fyrir okkur væri sá að reyna
samninga um líkt leyti og freista
þess að ljúka sem mestu gf þeim
fyrir ríkjaráðstefnuna 1996 þótt
formleg aðild tæki ekki gildi fyir
en síðar.
Þannig gætum við leitað lausna
á okkar málum með hliðsjón af
nýafstöðnum samningum hinna
EFTA ríkjanna, sem stríða við efna-
hagsleg og félagsleg vandamál
svipaðrar gerðar og við, þótt stærð-
argráðurnar séu aðrar. Þegar Aust-
ur- og Mið-Evrópuríkin verða tekin
inn, líklega um eða eftir aldamót,
verður það að undangengnum
samningaviðræðum sem munu
væntanlega að talsverðu leyti snú-
ast um önnur mál, s.s. nýja land-
búnaðarstefnu, stóriðju og mengun,
svo og fjárhags- og stofnanamál
hins nýja ESB sem þar með stefnir
í að stækka í samband næstum 30
þjóða.
Þingsályktunin frá því í maí 1993
er ein sér ekki nægileg til að bregð-
ast á fullnægjandi hátt við kringum-
stæðunum í dag, fimmtán mánuð-
um síðar. Þess vegna eru umræð-
urnar þessa dagana nauðsynlegar.
Höfundur er starfsmaður EFTA í
Genf.
Það liggur á
Guðmundur
Einarsson
Sterkur þorskár-
gangur 1994?
ÉG ÆTLA að spá
sterkum þorskárgangi
við ísland í ár 1994 —
jafnvel metárgangi.
Ástæðan er bætt þrif
þorskstofnsins sl. tvö
ár. Fæðuframboð hef-
ur farið vaxandi (pr.
þorsk) sl. tvö ár og
mikil uppsveifla er í
sjávarskilyrðum við
Norðausturland.
Ef þessi spá rætist,
þá er það enn ein vís-
bending um að veið-
iráðgjöf í þorskveiðum
hafi ekki verið á rökum
reist og fullyrðingar
ráðgjafa um „ofveiði“
séu byggðar á röngum forsendum.
Samkvæmt reynslunni höfum við
fengið sterkustu árgangana af
þorski þegar stofninn hefur verið
lítill, þ.e. 1973, 1983, 1984, 1993
og fímmta dæmið á leiðinni að mínu
mati — 1994. Aðstæðurnar voru
semsagt kjöraðstæður — en ekki
„hættuástand". Á móti, samkvæmt
reynslunni, er ekkert dæmi til frá
1973 um sterkan árgang úr stórum
þorskstofni!
Þrif þorskstofna
Við ísland voru þrif þorsksins
með lakasta móti vorðið 1991 eftir
alla friðunina, stjórnunina, svæða-
lokanirnar, möskvas-
tækkanirnar og bless-
að kvótakerfið. Þá
(1991) hafði meðalvigt
7 ára þorsks fallið um
47%, eða úr 5,73 kg
að meðaltali árin
1976-1980 í einungis
3,89 kg 1991. Lifrin í
þorskinum við Norð-
austurland var afskap-
lega léleg frá 1987-
1992, en nú er hún
með besta móti. Vorið
1990 var meðalvigt 7
ára þorsks á fjörðum
austan- og norðan-
lands aðeins 2 kg (hefði
átt að vera 5 kg).
Umræðan um þorskstofninn er látin
snúast um reiknað „ástand“ út frá
forsendum sem eru í besta lagi
vafasamar og í versta lagi háskaleg
tilraunastarfsemi.
Þorskurinn sem veiddist við Sval-
barða í vor, á „fiskverndarsvæði"
Norðmanna var smár, horaður og
ljótur. Er þetta svæði allt í órækt
eftir alla „uppbygginguna"? Saltað-
ur Svalbarðaþorskur minnir á
þynnstu gerð af Morgunblaðinu á
þykkt. Þeir sjómenn og útvegsmenn
sem staðið hafa í baráttu við Sval-
barða og í Smugunni eiga hrós skil-
ið. Látum ekki deigan síga. Sval-
barðasvæðið eitt ætti að geta gefið
Ég spái sterkum þorsk-
árgangi við ísland á
þessu ári, segir Krist-
inn Péturson, vegna
vaxandi fæðuframboðs
og mikillar uppsveiflu í
sjávarskilyrðum við
Norðausturland.
200-300 þúsund tonn af þorski
árlega, en ekki einungis 35 þúsund
tonn.
í Barentshafinu hrundi meðalvigt
eftir aldri um allt að 60% frá 1985-
1988, að öllum líkindum vegna
fæðuskorts samfara offriðun. Upp-
sveifla í fæðuframboði ásamt fijáls-
ari veiði þarna bjargaði svo málinu
og er þetta eina svæðið í Atlands-
hafinu sem blómstrar nú við nánast
fijálsar veiðar! Norðmenn og Rúss-
ar veiða eins og þeim sýnist og
Norðmenn kaupa „svartan þorsk“
af Rússum. „Haltur leiðir blind-
ann.“
Við Kanada varð hrun í þorsk-
stofninum þar sem ráðgjafar fengu
öllu ráðið frá 1977 og finnst nú
Kristinn
Pétursson
vart ætur þorskur á þeim slóðum.
Meðalvigt þorsks eftir aldri hefur
hrunið. T.d. vóg 6 ára þorskur við
Labrador aðeins 800 gr 1991 (eðli-
leg vigt 3-5 kg). Ráðgjafar drápu
— að öllum líkindum — þorskinn
úr hungri með tilraunum sínum við
„að byggja upp stofninn“.
I Færeyjum hefur meðalvigt
þorsks eftir aldri lækkað úr 6 kg
1959 í 3,3 kg 1991 á sex ára þorski.
Þróunin virðist alls staðar hafa orð-
ið sú sama við aukna friðun til að
„byggja upp stofninn". Meðalvigt
eftir aldri fellur, nýliðun versnar
og stofnarnir minnka. Reiknilíkan
með fölskum forsendum reiknar svo
að maðurinn hafi „ofveitt" þorskinn
sem vantar í „bókhald" tölfræðinn-
ar. Þegar”þorskar éta hver annan
(eða drepast úr hungri) segir reikni-
líkanið „of mikill sóknarþungi" og
veiðimönnum ofansjávar kennt er
um „ofveiði"!!
í baksíðufrétt í Morgunblaðinu
20. júlí sl. segir frá tillögu ráðgjaf-
arnefndar um fiskveiðistjórnun á
vegum Alþjóðahafrannsóknarráðs-
ins um stöðvun þorskveiða við
Grænland, Færeyjar og í austan-
verðu Eystrasalti. Fyrirsögn frétt-
arinnar (um ofveiði) er: „Samspil
ofveiði og óhagstæðra skilyrða." í
fyrirsögninni er mótsögn. Ef „skil-
yrðin“ voru óhagstæð var þá rétt
stefna „að draga úr veiði til að
byggja upp stofninn“??? Ég tel að
stefnan sé sökudólgurinn en ekki
veiðimennirnir. Tölfræðin
„gleymdi" að þorskurinn þarf að
éta. Það er kjarni málsins. Ég tel
að lykilatriði við að fá sterka þorsk-
árganga séu góð þrif þorsksins.
Frjálsar veiðar
Náttúran í Atlantshafinu verður
ekki svelt til hlýðni við mislukkaðar
kennslubækur í fiskifræði og fiski-
hagfræði þar sem fáeinir menn
hafa komist upp með að sniðganga
líffræðileg grundvallaratriði. Ef
aðstæður 1993 og 1994 reynast
kjöraðstæður fyrir þorskstofninn
við ísland við viðbótar árunum
1973, 1983 og 1984 (lítill stofn —
Islandsmet í nýliðun) hvers vegna
þá að taka þá áhættu að breyta
kjöraðstæðum og reyna enn að
þvinga þorskstofninn til stækkunar
með handafli (eins og reynt er nú)
þrátt fyrir misheppnaðar tilraunir?
Hvers vegna ekki að hafa reynsluna
að leiðarljósi og hætta að lemja
höfðinu við steininn með ónýtt
reiknilíkan að leiðarljósi? Ég sleppi
því að minnast hvort eða hvernig
bæta á þeim skaðann sem búið er
að gera eignalausa og/eða atvinnu-
lausa út á þessa tilraunastarfsemi.
Mörg sjávarþorp á íslandi eru að
mínu mati í stórhættu vegna þess-
ara tilrauna og mál er að linni.
Fijálsar veiðar eftir almennum leik-
reglum (landhelgi og svæðalok-
unum) eru með öllu hættulausar.
Þorskstofninn hér við land væri
löngu útdauður ef hætta stafaði af
frjálsum veiðum. Ég er þá ekkert
að tala um að stækka núverandi
flota svo sérfræðingar í útúrsnún-
ingi hafi það á hreinu. Ógæfan
hófst í kjölfar ofstjórnarinnar. Þetta
er söguleg staðreynd! Hættan í dag
er sú að ónýtt reiknilíkan virðist
eiga að reikna okkur til andskotans
eins og flest bendir til að gert hafi
verið í Kanada, Grænlandi, Færeyj-
um og víðar. Hvers vegna þorir
enginn Qölmiðill að tjalla um þessar
staðreyndir af alvöru? Er ekki lág-
mark að reyna að skilja — og íjalla
um — aðalatriði málsins? Sjávar-
þorpin á íslandi eru allt of dýrmæt
til að þeim sé fórnað á altari mis-
skilnings og menntahroka örfárra
manna.
Höfundur er fiskverkandi.