Morgunblaðið - 21.09.1994, Qupperneq 28

28 MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 1994
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Híð rétta andlit
Norðmanna
í MEIR en 20 ár hef-
ir íslenzk fiskveiði-
stefna snúist um nýt-
ingu veiðanna innan
200 mílna lögsögunnar,
en lítið hefir verið sinnt
um réttinn til úthafs-
veiða af stjórnmála-
mönnum og stjórnvöld-
um._ Afraksturinn er sá
að íslandingar eiga nú
á annað hundrað meira
eða minna mislukkuð
úthafsveiðiskip, sem
notuð eru innan 4and-
helginnar, og hafa spillt
henni svo, að fiskur er
hættur að hrygna á
helstu miðum landsins,
og það í bezta árferði til sjávarins.
Allt er komið í hnút, og framtíðin
óljós.
Hin miklu uppgrip í Smugunni
sýna okkur, hversu fnikilvægar út-
hafsveiðarnar eru íslenzka fiskifiot-
anum, og hversu nauðsynlegt það
er að úthafsflotanum sé beint að
úthafsveiðum, en hann ekki notaður
til að beija niður annað framtak
innan fiskilögsögunnar, svo sem
verið hefir, vegna vanstjórnar á
þessum málum. Norðmenn horfa
með hundshaus á Smuguveiðar ís-
lendinga og hafa hótað því aðlverja
með kjafti og klóm veiðarnar á
„verndarsvæðinu“ við Svalbarða,
en þá eru innifalin veiðisvæðin við
Jan Mayen og Bjarnarey. Ný reglu-
gerð Norðmanna heimilar fjarlæg-
um þjóðum, svo sem Pólvejum og
EB-þjóðum veiðar á „verndarsvæð-
inu“, en útilokar veiðar íslendinga,
eina þeirra þjóða, sem'liggja að
„verndarsvæðinu". Það er því nauð-
synlegt að athuga nánar, hver sé
réttarstaða íslands og Noregs með
tilliti til fiskveiða á N-Atlantshafinu
og þá sérstaklega á Svalbarðasvæð-
inu.
„Verndarsvæði" Noregs við
Svalbarða
Þótt alþjóðadómstóllinn i Haag
hafi dæmt Norðmönnum í vil um-
ráðin yfir Svalbarða árið 1920, í
deilum þeirra við Dani, tóku slík
umráð aðeins til stjórnvaldsaðgerða
á landinu sjálfu. Engar fiskveiðar
voru stundaðar á eða frá Svalbarða
á þeim tíma né síðar, og þessvegna
var ekki og er ekki um neina fisk-
veiðilögsögu að ræða frá þessum
eyjum eða skeijum, þe. Svaibarða-
eyjunum, Jan Mayen eða Bjarnarey.
Fiskveiðilögsaga er í eðli sínu sett
til að tryggja veiðirétt íbúa viðkom-
andi landsvæðis rétt til veiða innan
veiðilögsögunnar. Af þessu leiðir,
að þar sem engin byggð er, og því
engin útgerð stunduð, er engin
fiskiveiðilögsaga. Alþjóðlegar regl-
ur um fiskveiðilögsögu eru ekki
settar til að Norðmenn, og þá sér-
staklega frú Gro Harlem Brundt-
land, séu að setja norskar geðþótta-
reglugerðir um fjarlæg óbyggð
svæði. Slíkt er löglaust og heimild-
arlaust að aiþjóðalögum. Semsagt
bull.
Norðmenn hafa nú haldið því
fram, að þeir hafi sett einhliða
„verndarsvæði" við Svalbarða árið
1977, og að það hafi byggst á áunn-
inni hefð til fiskveiða á svæðinu á
10 ára tímabilinu 1967 til 1977.
Alveg er óskilgreint, hvað við er
átt með orðinu „verndarsvæði", en
væntanlega verður að túlka þetta
svo, að Norðmenn hafi í huga að
verja þetta svæði með hervaldi, svo
sem var' við töku Hágangs II, sem
er eina dæmið fram til þessa. Þetta
er ólöglegt að alþjóðalögum, svo
sem fyrr segir. Þá er greinilegt, að
Norðmenn fara ekki með rétt mál,
þegar þeir segjast hafa sett „vernd-
arsvæðið" 1977, því að 28. maí
1980 undirritar Annemarie Lor-
entzen, þáverandi utanríkisráð-
herra Noregs, samkomulag við ís-
land, þar sem segir, „að
Noregur mun á næst-
unni ákveða fiskveiði-
lögsögu við Jan May-
en“. Slík fiskveiðilög-
saga hefir aldrei verið
sett, vísast af því, að
Norðmenn hafa gert sér
grein fyrir að slíkt var
gagnstætt alþjóðaleg-
um samþykktum. í stað
þess tóku þeir upp
„verndarsvæðið" við
Svalbarða með sér-
stakri norskri reglu-
gerð, og hugðust veija
svæðið í skjóli hennar.
Það kom síðan í ljós, í
sambandi við töku Há-
gangs II, að þessi reglugerð var
einskis virði, og var hún síðan aftur-
kölluð með nýrri reglugerð 1994,
sett af frú Gro Bruntland sjálfri.
Þar með var fyrri reglugerðin felld
úr gildi, enda hafði hún aldrei hlot-
ið viðurkenningu neins ríkis, nema
Finnlands, sem síðan hefir mót-
mælt slíkri túlkun. Ekkert ríki hef-
ir viðurkennt nýja ofbeldisreglugerð
Norðmanna, og er hún þannig að-
eins á ábyrgð frúarinnar norsku,
og ekki gild gagnvart neinum, nema
kannske einhveijum Norðmönnum
sjálfum, ef þannig þykir henta.
Norðmenn setja ekki einhliða norsk-
ar reglugerðir um alþjóðleg veiði-
Reglugerð Norðmanna
um einhliða stjórnun
þeirra á veiðum við
Svalbarða er ekki í sam-
ræmi við alþjóðlegar
reglur nú, segir Onund-
ur Asgeirsson. Engin
þjóð hefir viðurkennt
þessar reglur, sem,
--------------------—---
beint er aðeins að Is-
lendingum.
svæði á íjarlægum slóðum, svo gilt
sé. Til þess þarf alþjóðlegt sam-
komulag og alþjóðlega stjórnun.
Réttur íslands til fiskveiða
Þótt ísland hafi verið í farar-
broddi um nýja skipan fiskveiða
strandríkja, sem lauk með ákvörðun
Hafréttarráðstefnunnar um 200 sjó-
mílna fískveiðilögsögu þeim til
handa árið 1975, leiddi þessi ákvörð-
un til nokkurrar stöðvunar frekari
umræðu hér. Þannig er það aug-
Ijóst, í ljósi síðari umræðna og þró-
unar alþjóðlegs fískveiðiréttar síðan,
að verulegs andvaraleysis_ hefir
gætt í „Samkomulagi milli íslands
og Noregs um fiskveiði- og land-
grunnsmál" dagsett 28. mai, 1980,
undirritað af Ólafi Jóhannessyni og
Annemarie Lorentzen, utanríkisráð-
herrum ríkjanna á þeim tíma. (Sjá
Stjt. 9/1980.) Þar er í forsendum,
5. mgr., gengið út frá því, að físk-
veiðar, þe. loðnuveiðar utan ' 200
mílna tilheyri Noregi sem stjórnenda
eyjarinnar Jan Mayen, og á þessum
grundvelli hefur Noregur síðan
fengið úthlutað loðnukvóta af ís-
lenzka loðnustofninum. Síðan hefir
þessi loðnusamningur orðið þríhliða,
þar sem Grænland hefir fengið
samskonar rétt til þessarra loðpu-
veiða. Hvorttveggja er rangt. Bæði
Jan Mayen og NA-Grænland eru
„einskismannslönd" að því er tekur
til fiskveiða, og þessvegna fylgir
þeim engin fiskveiðilögsaga og því
engin fiskveiðiréttindi sérstaklega.
Samkomulag þetta við Noreg er
þannig gert á röngum forsendum,
sem jafnframt gildir um framhaldið
Önundur
Ásgeirsson
gagnvart Grænlandi, en þessir
loðnusamningar voru síðast fram-
lengdir á þessu ári til 4 ára, og gilda
því til ársins 1998.
Nú virðist það komið í ljós, að
Norðmenn hafi túlkað forsendur
þessa „Samkomulags frá 1980“ á
þann hátt, að íslendingar viðurkenni
200 mílna fískveiðilögsögu á öllu
Svalbarðasvæðinu þeim til handa,
og á þeim grundvelli sett 200 mílna
„verndarsvæðið" við Svalbarða. Til
þess að leiðrétta þennan misskilning
er því nauðsynlegt, að ísland segi
upp þessu samkomulagi við Noreg
frá 1980 að því er fiskveiðar varð-
ar. Þar sem engin tímamörk eða
uppsagnarákvæði eru í þessu sam-
komulagi frá 1980, gildir það aðeins
svo lengi, sem því er ekki sagt upp
af öðrum hvorum aðilanum, og er
því nauðsynlegt að því sé sagt upp
þegar í stað til að taka af allan
vafa gagnvart túlkun Norðmanna.
Ekki er nauðsynlegt að ógilda nú-
verandi þríhliða samkomulag um
loðnuveiðar við Noreg og Grænland,
þar sem telja verður að það geti
talist öllum þjóðunum hagkvæmt
að halda því samkomulagi áfram,
svo sem um hefir verið samið. Þá
er hér rétt að tekið sé fram, að ís-
land hefir í raun ekki samþykkt 200
mílna veiðiréttindi við Jan Mayen,
en haldið fast við fullar 200 mílna
veiðilögsögu íslands í átt til Jan
Mayen. Þa_r er engin miðlína viður-
kennd af íslands hálfu. Norðmenn
virðast hinsvegar hafa misskilið
þetta sem fleira. Enginn grundvöllur
er þannig fyrir fískveiðilögsögu
Noregs við Svalbarða, Bjarnarey
eða Jan Mayen. Þetta vita þeir og
nefnir reglugerð þeirra það því
„verndarsvæði", en slíkt verndar-
svæði nýtur engrar verndar að al-
þjóðalögum.
Alþjóðlegar veiðar á úthafinu
Viðræðurnar um hafréttarmál í
New York, sem eru einskonar fram-
hald Hafréttarráðstefnunnar frá
1975, virðast benda til mjög aukins
réttar strandríkja til stjórnunar á
fiskveiðum. Þetta er eðlilegt, því að
með mjög aukinni tækni við veiðar
er auðvelt að sækja á stöðugt fjar-
lægari mið. Til að forðast yfirvof-
andi glundroða í veiðum, verður því
að setja nýjar og afgerandi reglur
um úthafsveiðar. Þannig hefir kom-
ið fram, að eðlilegt væri að líta á
allt Svalbarðasvæðið sem innhaf,
sem ætti að stjórnast af þeim físk-
veiðiþjóðum, sem að því liggja þ.e.
Rússum, Norðmönnum, Færeying-
um, íslendingum og e.t.v. Græn-
lendingum, þótt engar veiðar séu
stundaðar frá þeim hluta Græn-
lands, sem að þessu hafsvæði ligg-
ur. Þessi lönd ættu þannig að hafa
sameiginlega stjórnun á nytjum
þessa hafsvæðis eða innhafs, og
semja um þær veiðar sín á milli.
Einn megintilgangur alþjóðlegra
reglna um veiðar á úthafínu hlýtur
að vera sá, að koma í veg fyrir of-
veiði og sókn á óeðlilega ljarlæg
mið, ásamt stjórnun á óeðlilegri fjár-
festingu í veiðibúnaði. Nátengt
þessarri stjórnun er svo sala á veiði-
heimildum milli þjóða, sem lítil eða
engin stjómun getur verið á. Nær-
tækt dæmi um þetta er kaup Norð-
manna á 2.500 tonna rækjuheimilda
á Dohrn-banka af Grænléndingum.
Hér er um að ræða sameiginlegan
stofn ísíands og Grænlands, sem
liggur beggja megin við miðlínu
milli landanna, og mjög mikil hætta
er á að verði' upp urinn af veiðiskip-
um Norðmanna. Það kom fram í
útvarpsviðræðunum við Norðmenn,
að þetta samsvarar 25.0,00 þorsk-
tonnum, en hver ætlar að stjórna
því að ekki verði tekið meira? Norð-
menn hafa nú eitt sinn sannað, að
þeir eru frekir til ijárins, og láta sér
ekki allt fyrir bijósti brenna. Eg tel
að miklu eðlilegra væri, að ef leyfa
ætti annarri þjóð veiðar innan físk-
veiðilögsögu einhvers ríkis, að slík
útgerð væri staðsett í því rfki. Ef
td. íslendingar fá leyfi til veiða við
Kamtsjatka, þá ætti slík útgerð að
vera staðsett þar, en ekki á Islandi.
Sama ætti að gilda um Norðmenn
á Grænlandi.
Höfundur cr fyrrvcrandi forstjóri
Olís.
Matvælaiðju-
skóli í Kópavog'i
í KOPAVOGI er nú
að rísa matvælaiðju-
skóli, sem væntanlega
tekur til starfa haustið
1995. Með byggingu
þessa skóla er ekki
aðeins lagður grunnur
að verkmenntun í
matvælaiðn hér á
landi heldur opnast
jafnframt möguleikar
á að tengja og þróa
námið beint við þarfir
atvinnulífsins.
Bygging skólans
Bygging matvæla-
iðjuskólans hefur átt
sér langan aðdraganda. Árið
1982 var fyrst skipuð nefnd til
að gera tillögur að byggingu
matvælagreinaskóla, sem mundi
veita alhliða undirstöðufræðslu á
sviði matvælaiðnaðar. Þá þegar
kom fram sú tillaga að reist yrði
sérstök bygging, verknámshús,
yfir matvæla- og hótelgreinar á
lóð Menntaskóla Kópavogs. En
það var ekki fyrr en í apríl 1991
að undirritaður var samningur
milli ríkisins og Kópavogskaup-
staðar að á lóð Menntaskólans í
Kópavogi skuli rísa um 5.000
fermetra matvælaiðjuskóli.
Fyrsta skóflustungan var síðan
Sigurrós
Þorgrímsdóttir
Með matvælaiðjuskóla í bestan-
Kópavogi er verið að
efla starfsmenntun á
íslandi, segir Sigurrós
Þorgrímsdóttir, um
leið og ís er brotinn til
að þróa nýjar fram-
leiðsluvörur í tengslum
við matvælaiðnað.
styrkari stoðum undir
efnahagslífið. Það er
mjög mikilvægt að við
einbeitum okkur að
því að fullvinna mat-
vöru úr gæða hráefni
fyrir erlenda markaði.
Matvælaiðjuskólinn
opnar nýja möguleika
á stórauknu samstarfi
milli kennara og/eða
nemenda skólans og
fyrirtækja í að leita
nýrra leiða í nýsköpun
á sviði matvælafram-
leiðslu. Samvinna milli
þessara' aðila þarf því
að vera, allt frá upp-
hafi, náin og virk.
Fyrirhugað er að öll aðstaða
til kennslu í matvælaiðn verði
sem allra best og í skólanum verði
eitt fullkomnasta eldhús á íslandi
og þó víðar væri leitað. Slík að-
staða ætti ekki aðeins að nýtast
nemendum skólans til hefðbund-
ins náms heldur opnast jafnframt
möguleikar á að nýta hana fyrir
tilrauna- og þróunarstarf í mat-
vælaiðn í tengslum við fyrirtækið
og stofnanir.
Þó svo að skólinn sé staðsettur
í Kópavogi ætti hann að geta
nýst öllum fyrirtækjum á landinu.
Það er því í raun ekkert einka-
mál Kópavogs að hér rísi öflugur
matvælaiðjuskóli heldur öllum
þeim sem vilja veg matvælafram-
leiðslu í landinu sem mestan og
Iðngarðar
tekin 26. júní sama ár. Fyrsti
áfangi skólans, sem er skrifstofu-
álma, var tekin í notkun haustið
1993. Áætlað er að skólinn sjálf-
ur verði fokheldur í byijun des-
ember á þessu ári og byijað verði
að kenna þar í einhveijum grein-
um haustið 1995.
Eins og fram hefur komið hef-
ur allt frá því umræður hófust,
um stofnun sérstaks matvæla-
iðjuskóla, verið stefnt að því að
hann myndi hýsa Hótel- og veit-
ingaskólann, auk þess yrðu
kenndar þar bakara- og kjötiðn.
Þrátt fyrir að þegar sé ákveðið
að þessar greinar verði kenndar
við skólann er ekki ólíklegt að
fleiri greinar, sem tengdar eru
matvælaiðn, fái inni í skólanum
þegar fram líða stundir.
Styrkur grunnur
Bygging þessa skóla er mjög
mikilvægt skref í að skjóta styrk-
ari stoðum undir matvælaiðn á
íslandi. Við íslendingar erum
matvælaframleiðsluþjóð og ætt-
um því fyrir löngu að vera búnir
að stíga þetta skref og styrkja
. undirstöður þessara greina. Segja
má að einn helsti vaxtarbroddur
í íslensku efnahagslífi á komandi
árum sé í matvælaframleiðslu. Á
tímum aflasamdráttar og efna-
hagsþrenginga er nauðsynlegt að
leita nýrra leiða til að renna
Meirihluti bæjarstjórnar Kópa-
vogs leggur mikla áherslu á að í
tengslum við skólann verði kann-
aðir möguleikar á að koma á fót
iðngörðum í samvinnu við aðila
í iðnaðinum. Atvinnumálanefnd
Kópavogs er þegar farin að kanna
grundvöll fyrir slíkum iðngörð-
um. Hugmyndin er að slíkir iðn-
garðar mundu verða hvatning
fyrir skólann og fyrirtæki að
vinna saman að því að þróa og
markaðssetja nýjar framleiðslu-
vörur í matvælaiðnaði. Hug-
myndir að slíkum iðngörðum eru
enn á frumstigi. En atvinnumála-
nefnd og meirihluti bæjarstjórnar
hafa fullan hug á að iðngarðar,
sem munu tengja saman skóla,
fyrirtæki og markað, verði að
veruleika innan fárra ára.
Öflugri matvælaiðn
Við íslendingar þurfum á að
halda vel menntuðu iðnlærðu
fólki, ekki síður í matvælaiðn en
öðrum iðngreinum. Með aðild
okkar að Evrópska efnahags-
svæðinu hefur losnað um við-
skiptahindranir innan Evrópu.
Um leið opnast möguleikar á að
stórauka útflutning á iðnvarningi
okkar til þessara landa. Það er
hagur allra landsmanna að hér á
landi rísi öflugur matvælaiðnaður
sem hefur á að skipa fólki með
sérþekkingu. Undanfarin misseri
hefur mikið verið rætt og ritað
um nauðsyn _þess að efla starfs-
menntun á íslandi. Með nýjum
matvælaiðjuskóla er verið að
stíga skref í þessa átt. Um Ieið
opnast möguleikar á að gera
stórátak í að þróa nýjar fram-
leiðsluvörur í tengslum við fyrir-
tæki í matvælaiðnaði. Það er
mjög brýnt að ráðamenn þjóðar-
innar standi vörð um framtíð og
framþróun þessa skóla og stuðli
um leið að öflugri matvælaiðn í
landinu.
Höfundur er stjórnmála- og
fjölmidlafræðingur og formaður
atvinnunmlancfndar Kópnvogs.