Morgunblaðið - 08.10.1994, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 8. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ

AÐSENDAR GREINAR
Traust hagstjórn
ÞEGAR núverandi ríkisstjóm tók
við völdum í apríllok 1991 stóð hún
frammi fyrir miklum efnahags-
vanda.
í kjölfar aflasamdráttar og mik-
illar umframafkastagetu stóð sjáv-
arútvegurinn frammi fyrir miklum
hallarekstri. Þannig var 7,5% halli
í botnfiskvinnslu árið 1991 og 8,1%
halli árið 1992. í stað þess að taka
á vanda umframafkastagetu með
hraðari úreldingu, hafði vandinn
verið falinn með enduruppvöktu
millifærslukerfi í sjávarútvegi. Póli-
tískt úthlutunar- og ákvörðunar-
kerfi skapaði fortíðarvanda í efna-
hagskerfinu sem var stærri en áður
hafði þekkst. Keimlík efnahags-
stefna var alþekktur fylgifiskur
margra fyrrverandi ríkisstjóma.
Óarðbærar fjárfestingar
Talið er að um 70 milljarðar kr.
hafi farið í súginn í óarðbærar fjár-
festingar á ámnum 1985-1990.
Stærsti hlutinn er vegna fjárfest-
inga í sjávarútvegi, fiskeldi, loð-
dýrarækt og fjárfestinga { orkubú-
skap sem ekki hafa nýst. Þessa fjár-
muni vantaði inn i efnahagskerfi
þjóðarinnar. Atvinnuleysi fór því
hríðvaxandi samfara
almennum samdrætti í
efnahagslífinu og
kaupmáttur versnaði.
Starfsskilyrði at-
vinnulífsins voru
slæm, hagnaðarvon
fór minnkandi og eigið
fé rýrnaði.
Árin 1991-1993
voru því einhver þau
erfiðustu sem íslensk
hagstjóm þurfti að
glíma við um langan
aldur. Þá er þess óget-
ið að fjármál hins opin-
bera vora í molum.
Langvarandi halli sem
náði hámarki á kosn-
ingaárinu 1991 gerði
allar vamaraðgerðir ríkisins í at-
vinnumálum erfiðar. Einkum reynd-
ust kosningavíxlar útgefnir vorið
1991 af þáverandi íjármáiaráðherra
háir. Vissulega hafði þáverandi
ríkisstjóm náð umtalsverðum
árangri í glímunni við verðbólguna.
Til að treysta þann árangur í sessi
þurfti breytt viðhorf í hagstjóm.
Mikið og erfitt uppbyggingar-
starf beið því nýrrar ríkisstjómar.
Skynsamleg
hagstjórn
Jákvæður árangur
núverandi stjómar
efnahagsmála er ótví-
ræður. Ekki er þó.
hægt að þakka það
ytri aðstæðum. Þær
hafa ekki verið hag-
stæðar núverandi
ríkisstjóm. Viðskipta-
kjör hafa verið óhag-
stæð. Markaðsverð
sjávarafurða í erlendri
mynt hefur farið lækk-
andi allt frá árinu
1991, en er nú nokkuð
stöðugt.
Þá hefur þorskafl-
inn dregist saman úr 334 þús. tonn-
um 1990 í 230 þús tonn á yfirstand-
andi ári. Heildaraflaverðmætið hef-
ur dregist saman frá árinu 1990
og 1991 og hefur þá m.a. verið
tekið tillit til Smuguafla.
Vextir á erlendum peningamörk-
uðum hafa verið háir og farið held-
ur hækkandi. Samdráttur á stærstu
erlendu mörkuðum okkar hefur
dregið úr eftirspum og lækkað út-
Jón Baldvin
Hannibalsson
ÍSLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
765. þáttur
Þegar Fróðárundur stóðu sem
hæst, segir svo í Eyrbyggju:
„Það var tíðenda að Fróðá það
sama kveld, er Þóroddur hafði
heiman farið, að máleldar voru
görvir, og er menn kómu fram,
sá þeir að selshöfuð kom upp
úr eldgrófmni. Heimakona ein
kom fyrst fram og sá þessi tíð-
endi; hún tók lurk einn, er lá í
durunum, og laust í höfuð seln-
um; hann gekk upp við höggið
og gægðist upp á ársalinn Þór-
gunnu. Þá gekk til húskarl og
barði selinn; gekk hann upp við
hvert högg, þar til að hann kom
upp yfír hreifana, þá féll hús-
karl í óvit.“
Lesendur hafa sjálfsagt tekið
eftir því, að ég hef kallað eina
tegund af staglstíl Fróðársel til
styttingar. Það kom svo til, að
mér þóttu óþarfar endurtekning-
ar á sínum tíma mjög til lýta
og hörmulega algengar, og þeg-
ar að var fundið, var sem þessi
óværa færðist í aukana, rétt eins
og selurinn gekk upp við högg-
in. Má segja að umsjónarmaður
hafí stundum verið nær fallinn
í ómegin í viðureigninni við
selsa.
Mér fínnst svo, að selshöfuðið
hafí gengið upp og ofan, en
uppsækinn hefur mér þótt Fróð-
árselur um stund. Getið hef ég
þeirra fréttamanna að góðu sem
best hafa séð við honum.
Nýleg og raunveruleg dæmi
um selinn eru hins vegar: 1)
Vindurinn var sex vindstig. 2)
Borgarveggur hinnar fomu
borgar. Umsjónarmanni þykir
einboðið að segja: Vindurinn
var sex stig og veggur hinnar
fornu borgar. (Segir nokkur
lifandi maður *hitinn var sex
hitastig?)
★
Steinar Pálsson í Hlíð í Gnúp-
vérjahreppi er alltaf jafnáhuga-
samur um íslenskt mál. Nú lang-
ar hann til að ræða aðeins um
flóttann frá þágufallinu, ekki
svonefnda „þágufallssýki“.
Hann fer ekki „til Hveragerðis“,
heldur í Hveragerði eins og
heimamenn eru vanir. Hann
undrast, þegar fréttamenn fara
„til Selfoss“, því að vonandi hafí
þeir heyrt og lesið Vorhvöt eft-
ir Steingrím Thorsteinsson, en
þar er farið „að fossum og
dimmbláum heiðum". „Það er
gömul og góð málvenja," segir
Steinar, „að fara að öllum foss-
um og bæjum. Enginn fer til
Gullfoss, til Goðafoss eða til
Dettifoss. En ef við förum að
hugsa á ensku, segjum við
kannski „to Dettifoss" o.s.frv.
Þórir landnámsmaður „bjó að
Selfossi". Höfundur Landnámu
var ekki haldinn neinum þágu-
fallsótta. Okkur hér um slóðir
þykir fara vel á að fara að Sel-
fossi.
Mér þætti mikils um vert að
heyra álit þitt á svona máli.“
Umsjónarmaður þakkar
Steinari bónda bréf fyrr og síð-
ar. Og skemmst er af því að
segja, eins og vant er, að hann
er hjartanlega sammála Stein-
ari. Hafí hann sæll skrifað mér
bréf.
★
Ólafur Haukur Ámason skáld
sendir mér það bréf sem mér
þótti betur fengið en ófengið:
„Meðan skógræktarljón eru að lunda
og lafmóðir gangnamenn hunda
er Vigga í Tröð
að versla sér blöð
og hinir ýmsu menn alitaf að funda.
Kæri Gísli. ■
Þetta „raulaðist fram í
týtmann“ eftir lestur síðasta
[763.] pistils þíns. Hafðu heila
þökk fyrir þá alla.
Bestu kveðjur."
★
Rúnar Kristjánsson á Skaga-
strönd skrífar mér skemmtilegt
bréf og spyr fyrst um orðið afur-
gæðingur og vitnar í gamlan
og glöggan mann á Skaga-
strönd: „Þá er merkingin sú,“
segir Rúnar, „að viðkomandi sé
fúll eða lítt viðræðuhæfur.
Kannast þú við þetta orðalag?“
Umsjónarmaður: Ég kannast
ekki við þessa orðmynd, hins
vegar þekki ég orðið afgæðing-
ur í sömu merkingu, og það er
ekki mjög fátítt í bókum Hall-
dórs Laxness. Afuryrði er líka
til um skæting. Ætli af(ur) í
þessum samböndum sé ekki
neitandi forskeyti? Af(ur)gæð-
ingur er væntanlega það sem
ekki er gott.
Þá segir Rúnar frá manni sem
nefndi búkhljóð úr afturenda
manns „aftansöng“, og fleira í
líkum dúr þykir honum benda
til nokkurrar grósku í málinu.
Hann hefur oft heyrt og séð
orðið óðaverðbólga, og geysi-
mikið þéttbýli þykir honum rétt-
nefnt „óðaþéttbýli".
Rúnar: „Að síðustu, þá vil ég
geta þess að mér leiðist að heyra
talað í Qölmiðlum um að „leysa
þennan Akkilesarhnút“.“
Umsjónarmaður er ekki hissa
á því. Hæll Akkilesar var veiki
bletturinn á þeim kappa, en ekki
er getið hnúta. Aftur á móti var
í borginni Gordíon í Litlu-Asíu
hnútur sem Alexander mikli hjó
á, en leysti ekki. Það virðist því
heldur en ekki hafa orðið „sam-
sláttur“, þegar talað var um „að
leysa Akkillesarhnút". Það er
eiginlega enn verra heldur en
„ganga milli Pontíusar og Pílat-
usar“.
Umsjónarmaður þakkar Rún-
ari bréfíð og þykir leitt að hafa
ekki getað gert því betri skil.
★
Auk þess er lagt til: 1) Að
menn steinhætti að hafa vitlaust
eignarfall af kvenkynsorðum
sem enda á ing. Menn afsala
sér rétti til nýtingar, ekki „til
nýtingu". Og menn krefjast
tryggingar vegna byggingar,
en menn kreljast ekki „trygg-
ingu“ „vegna byggingu“. 2) Að
í stað grískættaða orðsins
„dramatúrg“ komi íslenska orðið
leiksmiður, sbr. gr. ergos = sá
sem vinnur, gerir eitthvað; erg-
on = verk.
Það sem lagði grunninn
að þeim umskiptum til
hins betra sem orðið
hafa, segir Jón Baldvin
Hannibalsson, var
skynsamleg hagstjóm
sem lagði megin áherslu
á stöðugleika inn á
við og bætta sam-
keppnisstöðu út á við
samfara nýjungum í at-
vinnulífi í kjölfar EES-
samningsins.
flutningsverð. Það sem mestu varð-
ar um þau umskipti til hins betra
sem orðið hafa var skynsamleg
hagstjóm sem lagði megin áhersiu
á stöðugieika inn á við og bætta
samkeppnisstöðu út á við samfara
nýjungum í atvinnulífi í kjölfar
EES-samningsins. Þrátt fyrir
áeggjan stjómarandstöðu hefur
ekki verið gripið til mildandi að-
gerða með millifærslusjóðum eða
gjaldþrota fyrirtækjum verið haldið
í öndunarvél misseram saman.
Stefna ríkisstjómarinnar var að
stuðla að stöðugleika, sem leiða
myndi til hagræðis, virkari áætl-
unargerðar til lengri tíma og hag-
vaxtar um leið og ýtt yrði undir
nýsköpun á atvinnulífínu.
Dregið úr ríkisforsjá - virkara
markaðskerfi
Markaðskerfíð hefur verið eflt
og dregið hefur verið úr pólitískum
áhrifum í ákvarðanatöku í atvinnu-
lífínu. Skýrari leikreglur með víð-
tækara frelsi til athafna og við-
skipta hefur skilað sér í aukinni
verðmætasköpun meðal þjóðarinn-
ar. Mikil umskipti urðu í þróun
peningamála frá lokum október
þegar ríkisstjórnin kynnti aðgerðir
til lækkunar vaxta. Vaxtastigið í
landinu hefur lækkað frá tveimur
í allt að fjögur prósentustig.
I ríkisfjármálum er markviss bar-
átta við sjálfvirkar árlegar hækkan-
ir nú að skila árangri. Meginstefna
ríkisstjórnarinnar hefur verið að
draga úr þenslu ríkisútgjalda og
styrkja þar með stöðugleikann.
Þetta verður áfram megin viðfangs:
efni efnahagsstjórnunarinnar. í
sjávarútvegsmálum voru samþykkt
lög um stjórn fískveiða. Með sam-
þykkt þeirri era leikreglur þar nú
skýrar og ekki tímabundnar. Af-
koma sjávarútvegsins hefur því
batnað þrátt fyrir minnkandi botn-
fískafla. Ákvarðanataka í einstök-
um fyrirtækjum er nú með öðram
og betri hætti en áður. Nú geta
fyrirtækin aðlagað sig breyttum en
þekktum ytri aðstæðum um leið og
áætlað er til lengri tíma — án þess
að treyst sé á ríkisforsjá, opinbera
styrki eða óvissu í afla.
Með GATT-samningnum hefur
landbúnaðurinn einnig fengið nýja
umgjörð til að starfa eftir. Ljóst er
að í kjölfar samninganna mun hefj-
ast einhver innflutningur á land-
búnaðarvöram. Til að auðvelda
bændum þá aðlögun er afar brýnt
að auka hagræðingu og bæta sam-
keppnisstöðu greinarinnar.
Árangurinn í viðskiptastöðunni
við útlönd er umtalsverður, en við-
skiptajöfnuðurinn hefur verið já-
kvæður í tvö ár og allt bendir til
að svo verði einnig á næsta ári.
Ef það gengur eftir munum við á
þessum áram lækka þjóðarskuldir
okkar um liðlega 20 milljarða kr.
Aldrei áður í sögu lýðveldisins hefur
þjóðin búið við fjögur ár samfelld
þar sem verðbóiga er innan við 5%.
Bætt samkeppnisstaða
Það sem mestu máli skiptir við
hagstjórn er að samkeppnisstaða
íslenskra atvinnuvega sé með þeim
hætti að hún hvetji til sóknar á
erlenda markaði. Með gerð EES-
samningsins var samkeppnisstaða
og markaðsaðgengi íslenskra at-
vinnuvega bætt varanlega. íslensk
fyrirtæki búa nú við 380 m. manna
heimamarkað. Ný tækifæri til
markaðssóknar eru því nánast ótak-
mörkuð. Raungengi krónunnar er
hagstæðara innlendri atvinnustarf-
semi en um áratugaskeið. Þá hafa
skattar fyrirtækja lækkað. Að-
stöðugjaldið hefur verið fellt niður
og skatthlutfall tekjuskatts einnig
lækkað. Vaxtastigið í landinu hefur
lækkað. Þannig hafa aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar stuðlað að hagstæðari
samkeppnisstöðu íslenskra fyrir-
tækja en verið hefur um áratuga-
skeið. Hagur þeirra fer batnandi
um leið og útflutningur þeirra
eykst. Það vekur athygli að útflutn-
ingur annarra afurða en stóriðju
og sjávarútvegs sýnir öraggan vöxt.
Forystumenn í íslensku atvinnulífí
hafa skilið breytta tíma og nýtt sér
tækifærin.
Hagur launafólks
Samdráttarskeiðið sem hófst um
1987 hefur vissulega valdið kaup-
máttarrýrnun hjá launafólki. Þó
hefur tekist að halda kaupmætti
ráðstöfunartekna nánast óbreyttum
bæði árin 1993 og 1994. Stöðug-
leiki í verðlagsmálum, lækkun
vaxta og lækkun virðisaukaskatts
á matvæli eiga stærstan þátt í því
að tekist hefur að veija kaupmátt-
inn. Það verður höfuð kappsmál
allra að varðveita stöðugleika í
verðlagsmálum næstu árin. Hann
er mesta hagsmunamál launafólks
í bráð og lengd. Sá skuggi hefur
hvílt yfír íslensku efnahagslífi að
atvinnuleysi hefur aukist verulega.
Það tvöfaldaðist á árunum 1987-
1991 en þrefaldaðist frá 1991-
1994. Opinberar vinnumarkaðsað-
gerðir hafa vissulega stuðlað að
aukinni atvinnu. Ríkisstjórnin veitti
2,9 mrð. kr. til atvinnuskapandi
aðgerða. Enn er þó spáð um 3,5%
atvinnuleysi á næsta ári, sem er
sannarlega of mikið.
Við megum þó ekki gleyma því
að við eram hluti af stærri efna-
hagsheild og ef við lítum til Evrópu
er atvinnuleysi þar mun meira en
hér, eða um 12%. Þótt við getum
engan veginn sætt okkur við 3,5%
atvinnuleysi er ástandið hér ekkert
sambærilegt við það sem við horfum
upp á í kringum okkur. Þegar á
heildina er litið verður ekki annað
sagt en ríkisstjórnin skili af sér
góðu búi við lok kjörtímabilsins.
Verkefnið sem henni var falið hefur
hún leyst vel af hendi.
Höfundur er formaður
Alþýðuflokksins,
Jafnaðarmannaflokks íslands, og
utanrlkisráðherra.
Fyrirlestur um hæfi-
leika á vinnumarkaði
MENNINGAR- og fræðslusamband
alþýðu og Norræna húsið bjóða til
fyrirlestrar og umræðu í Norræna
húsinu mánudaginn 10. október nk.
kl. 20. Þar mun Jannik Augsburg,
verkefnisstjóri í Vejle í Danmörku,
ræða um þá hæfileika sem helst
muni vera þörf fyrir á vinnumarkaði
framtíðarinnar og hvernig þeir hæfí-
leikar verði efldir.
Jannik Augsburg mun fara yfir
það hvernig þróunin hefur verið í
Danmörku og greina frá rannsókn-
arniðurstöðum, en háskólar í Dan-
mörku hafa verið að fást við rann-
sóknir á þessu sviði. Jafnframt mun
Jannik Augsburg segja frá því hvern-
ig tekið er á þessum málum í Vejle.
Fyrirlesturinn fer fram á dönsku
og eru umræður á eftir. Þátttaka er
heimil öllurn sem áhuga hafa, en
væntanlegir þátttakendur eru vin-
samlegast beðnir um að skrá sig á
skrifstofu MFA.
ij
i
f
i
í:
t
c
t:
t
i
#
c
c

c
c
%
i
i
i
c