Morgunblaðið - 08.10.1994, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGÁRDAGUR 8. OKTÓBÉR 1994 2t>
AÐSEIMDAR GREINAR
Eigi er að að hyggja, af
skal lánskjaravísitalan
LÁNSKJARAVISI-
TALAN hérlendis býr
yfir undarlegu eðli sem
vart á sinn líka í vest-
rænum heimi sem er
fólgið í því að allar
launahækkanir hefna
sín sjálfkrafa með því
að hækka skuldir
launafólks. Með þessu
verður öll kjarabarátta
sem öfugmæli ein og
Verkamannafélagið
Dagsbrún getur illa
hugsað sér vinna að
kjarasamningum undir
sh'kum formerkjum.
Vísitölur kunna að
vera ágætar til sín
brúks sem mælistikur á þróun þjóð-
félagsins, en þær verða að uppfylla
tvö skilyrði: vera skynsamlega upp-
byggðar og notaðar á skynssaman
hátt og að mínu áliti uppfyllir láns-
kjaravísitalan í dag hvorugt þessara
skilyrða.
Upphaf verðtryggingar og láns-
kjaravísitölunnar má rekja til Ólafs-
laga 1979 og var ætlað að stemma
stigu við neikvæðum raunvöxtum
Guðmundur J.
Guðmundsson
og bruna sparifjár. Þá
var vísitalan samansett
af tveimur þáttum,
byggingarvísitölu að
einum þriðja en fram-
færsluvísitölu að
tveimur þriðju. í þann
tíma voru sviptingar
íslensku þjóðfélagi og
verðbóigan geisaði, en
1983 var vísitölubind-
ing launa afnumin, en
verðtrygging láns-
kjaravísitölunnar látin
óáreitt. Afleiðingar
voru skelfilegar og
brenna enn í minni
fólks og meira segja
Morgunblaðinu þótt
nóg um. Mikið misgengi myndaðist
á milli verðlags og launa og verð-
tryggingin olli því að allar skuldir
uxu með ævintýralegum hraða.
Fjölmargar fjölskyldur sem lagt
höfðu út í kaup á húsnæði í góðri
trú lentu í vanskilum og jafnvel
gjaldþroti.
Vextir voru gefnir frjálsir 1984
og átti þannig að koma jafnvægi á
framboð og eftirspurn lánsf|ár, en
Kominn er tími til að
taka launaþáttinn út úr
lánskj aravísitölunni,
segir Guðmundur J.
Guðmundsson, en sá
þáttur hefur komið
verkalýðshreyfingunni
í sjálfheldu.
áður höfðu viðgengist skammtanir
á lánsfé með niðurgreiddum vöxt-
um. Reyndar er einnig öfugmæli
að tala um frelsi í þessu sambandi,
um samkeppni var varla að ræða
meðal banka hérlendis, heldur varð
lánskjaravísitalan hið fasta viðmið
um vaxtaákvarðanir. Til að bregð-
ast við þessu setti Jón Sigurðsson
bann á að lán sem væru til skemmri
tíma en þriggja ára yrðu verðtryggð
en jafnframt ákvað hann að krukka
í lájiskjaravísitöluna. Launavísi-
töiunni var nú bætt inní og skyldi
Bætt geðheilbrigðis-
þjónusta um allan heim
10. OKTÓBER nk.
hefur verið útnefndur
alþjóðlegur geðheil-
brigðisdagur af Al-
þjóðlegu geðheilbrigð-
issamtökunum í sam-
vinnu við Alþjóða heil-
brigðisstofnunina,
WHO. Kjörorð dagsins
er: Bætt geðheilbrigð-
isþjónusta um allan
heim.
Alþjóðlegu heil-
brigðissamtökin voru
stofnuð árið 1948.
Markmið þeirra er að
fyrirbyggja geðsjúk-
dóma, bæta umönnun
og meðferð þeirra sem
Guðbjörg
Sveinsdóttir
um við fjölskyldu,
vinnu, skóla, tóm-
stundir, vini og nán-
asta umhverfi, hvernig
þarfir okkar, tilfinn-
ingar, metnaður og
hugsjónir samræmast
kröfum lífsins og
hvaða viðhorf við höf-
um til sjálfra okkar,
annarra og gagnvart
krö/um daglegs lífs.
Á alþjóðlegum mæ-
likvarða erum við Is-
lendingar vel sett hvað
varðar ástand í geð-
heilbrigðismálum.
Pláss á geðdeildum
eru hér mörg miðað
þjást af geðsjúkdómum og stuðla
að betri geðheilsu um allan heim.
Samtökin hafa beitt sér fyrir stofn-
un geðheilbrigðisdeildar innan
WHO og eiga fulltrúa hjá Samein-
uðu þjóðunum. Samtökin starfa í
111 löndum.
Markmiðið með alþjóðlegum
geðheilbrigðisdegi segja samtökin
vera að auka skilning á geðheil-
brigðismálum um allan heim svo
unnt verði að ryðja úr vegi hindrun-
um á borð við misskilning, goð-
sagnir og útskúfun sem geðsjúkir
verða oftar en ekki fyrir.
Þegar orðið geðheilsa eða geð-
heilbrigði ber á góma er það oft í
tengslum við geðveiki. En góð geð-
heilsa er annað og meira en að
vera laus við einkenni geðveiki.
Þegar við tölum um óskir okkar
og drauma um hamingju, hugarró
og ánægju erum við oftast að taia
um eigin geðheilsu. Þetta eru atriði
sem koma inn á öll svið daglegs
lífs, hvernig okkur vegnar í tengsl-
við fólksfjölda og aðgangur að geð-
læknum, sálfræðingum og öðrum
starfstéttum sem sérhæfa sig í
geðheilbrigðismálum er góður.
Dregið hefur úr fordómum og
útskúfun þeirra sem eiga við geð-
ræn vandamál að stríða, enda er
nú auðveldara að leita sér hjálpar
á þessu sviði og flestir þekkja ein-
hvern sem það hefur gert.
En við megum samt ekki verða
værukær og falla í gryfju sjálf-
ánægju. Geðheilbrigðismál þarf að
endurskoða í samræmi við breyt-
ingar í þjóðfélaginu og þau verða
að vera í sífelldri þróun. Vandamál
sem fylgja atvinnuleysi, fátækt og
breytingum á hefðum og gildis-
mati, vandamál flóttafólks, sjúk-
dómar á borð við eyðni og sívax-
andi eiturlyfjanotkun, allt eru þetta
þættir sem hafa í síauknum mæli
áhrif á geðheilbrigði fólks um allan
heim og þar erum við Islendingar
engin undantekning. Þeir aðilar
sem vinna með þessi vandamál
Geðvernd og geðheil-
brigðisvinna er ekki
eitthvað sem eingöngu
tilheyrir stórum stofn-
unum og geðdeildum,
segir Guðbjörg Sveins-
dóttir. Til að koma í veg
fyrir þjáningar næstu
kynslóða er mikilvægt
að bæta aðstæður
barna og unglinga
um allan heim.
hafa í raun mjög góða innsýn í það
þjóðfélag sem við lifum í og ættu
þar af leiðandi að láta í sér heyra
og hafa áhrif þegar teknar eru
pólitískar ákvarðanir sem hafa
áhrif á geðheilsu fólks.
En geðvemd og geðheilbrigðis-
vinna er ekki eitthvað sem ein-
göngu tilheyrir stórum stofnunum
og geðdeildum. Til að koma í veg
fyrir þjáningar næstu kynslóða er
mikilvægt að bæta aðstæður barna
og unglinga um allan heim. Þau
eiga kröfu á að við reynum stöðugt
að bæta það þjóðfélag sem við
búum í, þannig að þau öðlist ekki
aðeins betri lífskjör heldur læri þau
líka að vera manneskjur og kunni
að njóta þess með öðrum.
Höfundur er
geðhjúkrunarfræðingur.
gilda til jafns við hinar tvær er fyr-
ir voru. Sé tekið tillit til hins mikla
vægi launaþátta í byggingavísi-
tölunni gilda laun því um 50-60%
í verðtryggingu skulda margra
landsmanna. Þetta var all undarleg
ráðstöfun sem Jón Sigurðsson
skrýddi kufli hagfræða og lítil skýr-
ing hefur fengist á síðan, enda var
þetta fyrst og fremst pólitísk ráð-
stöfun. Afleiðingarnar til skemmri
tíma kunna að hafa verið þær að
hægja á misgengi launa og verð-
lags, en til lengri tíma er þýðingin
önnur; lífsins ómögulegt varð fyrir
launafólk að bæta sér upp kjara-
skerðinguna frá 1983 nema þá með
að keyra upp lánskjaravísitöluna
og hækka höfuðstól skulda sinna.
Tökum einfalt dæmi sem ættað er
frá úttekt Benedikts Jóhannessonar
á lánskjaravísitölunni sem var unn-
in fyrir Dagsbrún:
Fjögurra manna fjölskylda, sem
hefur eina milljón í árstekjur og
skuldar fjórar milljónir, fær 10%
launahækkun eða 100.000 krónur
í peningum. Hækkunin gengur inn
í lánskjaravísitöluna og hækkar því
höfuðstól lánanna um 320.000 og
árlega vaxtabyrði um 25.000 en
greiðslubyrðina um 50.000. Þar
með er því hálf launhækkuninn töp-
uð.
Laun eru þannig orðin aðal
hreyfiþáttur verðtryggingar hér-
lendis sem þýðir að verkalýðshreyf-
ingunni iiefur verið komið í sjálf-
heldu, launahækkanir kalla á hækk-
anir afborgana og rýra kjör fólks.
Enda var það líklega hinn hagfræði-
legi tilgangur Jóns Sigurðssonar,
vísitölunni var breytt að föllnum
kaupmætti og hindra átti launafólk
í að fá leið.réttingu kjara sinna.
Það er einnig skrýtin hagfræði
að miða verðtryggingu við vísitölu
sem unnin er á einhvern órannsak-
anlegan hátt af kjaranefndum víðs-
vegar um bæinn og erfitt er að
sannreyna. Verðtrygging ætti að
miðast við verðbólgu, þ.e. hækkanir
á vöru og þjónustu. Þess vegna, ef
lánskjaravísitalan er svo bráðnauð-
synleg í ísiensku þjóðfélagi, ætti
mælistikan að vera rétt, en á þess-
ari röngu stiku hafa Dagsbrúnar-
menn fengið að kenna upp á síð-
kastið; t.d. hafa launahækkanir hjá
hjúkrunarfræðingum og meina-
tæknum hækkað afborganir af lán-
um félagsmanna eins og hendi
væri veifað. Þetta leiðir einnig hug-
ann að því af hveiju ísland þarf
eitt fárra landa í heiminum að vísi-
tölubinda lán í svo miklum mæli
sem hér tíðkast. Ég geri mér gréin
fyrir að ekki er hægt að breyta
skilmálum sumra þeirra lána sem
þegar hafa verið tekin, en þá þyrfti
að fara huga til framtíðar og koma
veg fyrir vísitölubindingu þeirra
lána er framundan eru.
Ég hef orðið þess var að margir
virðast deila með mér þessari skoð-
un minni á lánskjaravísitölunni og
þeirra hópa eru margir virtir hag-
fræðingar. Nægir þar að vísa til
greinar Sigurðar B. Stefánssonar í
Morgunblaðinu er birtist snemm-
sumars 1993. En þar efast hann
um þjóðhagslega hagkvæmni þess
að meirihluti skulda landsmanna
skuli hækka samtímis og laun og
einnig að lántakandi og lánadrott-
inn skuli ekki bera jafna áhættu
af lántökunni, heldur þurfi lána-
drottinn að baktryggja sig með vísi-
tölum.
Þannig liggja þá málin fyrir okk-
ur Dagsbrúnarmönnum og það
vefst fyrir mér sem formanni að
semja um kauphækkanir sem
kunna að koma í bakið á sumum
félagsmönnum. Er ekki kominn tími
til að endurskoða notkun lánskjara-
vísitölunnar hérlendis eða að
minnsta kosti afklæða hana þeim
slitna kufli hagfræða, sem er ættað-
ur frá Jóni Sigurðssyni, og taka
launaþáttinn út? Að mínu áliti er
eigi að að hyggja.
Höfundur er formaður
Dagsbrúnar.
y sunnud. kl. 13-17
laugardag og sunnudag
Persm
*___Faxafetti v/Suðurlandsbraut,
108 Reykjavík, sími 686999
Opið í dag frá kl. 12:00 -16:00
SKÚLAGÖTU 59, REYKJAVÍK S. 61 9550