Morgunblaðið - 10.01.1995, Qupperneq 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 10. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
____________AÐSEIMDAR GREINAR_
Handverkssýningin Iðir
ÞEGAR sól hækkar á himni og
vorþeyrinn klingir bjöllum nýrrar
árstíðar er fyrirhuguð farandsýn-
ing handverkmiðstöðva landsfjórð-
unga, íðir, í Perlunni í Reykjavík.
En hún verður fyrsta sýning sinnar
tegundar hér á landi, þar sem at-
hafnaskáldin, hugvits- og hand-
verksfólkið okkar sýnir það helsta
er orðið hefur. því að yrkisefni
undanfarin ár sem og undanfarna
áratugi, þar sem unnið hefur verið
úr þeim efniviði er jörðin gefur af
sér á vistvænasta punkti veraldar,
íslandi.
íðir er fyrst og fremst hugsuð
sem menningar- kynningar- og
sölusýning og um leið sem virðing-
arvottur við það fólk sem af dugn-
aði og þrautseigju í bland við alveg
ótrúlega listræna útsjónarsemi
hefur brotið sér frumlega og list-
ræna leið til nýsköpunar, bæði
landi og þjóð til sóma, sem þýðir:-
Atvinnuskapandi farvegur til
framtíðar.
120 umsóknir sýna þörfina
Enda þótt íðir hafi ekkert verið
kynnt opinberlega fyrr en nú, hef-
ur undirbúningur staðið yfir und-
anfarið hálft ár, tekið á sig mynd
og spurst út. Enda þótt mjög sterk
viðbrögð hafi orðið við þessari
fyrirhuguðu sýningu og undirtekt-
irnar verið gífurlegar og sýni hve
mikil þörf er hjá handverksfólkinu
á að ölast viðurkenningu á fram-
leiðslu sinni, kom það greinarhöf-
undi á óvart hve mörgu af þessu
fólki hafði lítið sem ekkert verið
sinnt í sambandi við markaðssetn-
ingu á vörum þess, og um leið
hversu einangrað það er inni á
heimilunum með framleiðslu sína,
nánast án allra tengsla við um-
heiminn. Nú þegar hafa borist yfir
120 umsóknir með ósk um þátt-
töku, bæði frá handverkshópum
sem og einstaklingum, sem sýnir
hversu mikil þörf er á slíkri sýn-
ingu.
Atvinnuskapandi farvegur
Því er bersýnilegt að það sem
gæti gert gæfumuninn fyrir flest
af þessu listiðnaðarfólki er ekki
að styrkja það til að vera inni á
heimilunum með sitt handverk,
heldur að styrkja það í því að kom-
ast út af heimilunum með sitt
hand- og hugvit sem þá gæti þýtt:
Atvinnuskapandi farvegur til
framtíðar. Því ef halda á þessu
fólki við eldhúsbekkinn ár eftir ár,
er útilokað að úr geti orðið einhver
framleiðsla af viti. Hins vegar má
ekki láta undir höfuð leggjast að
þakka þeim bæjar- og sveitarfélög-
um víðs vegar um land sem hafa
séð sóma sinn í því að útvega þessu
Farandsýning hand-
verkmiðstöðva lands-
fjórðunganna, íðir,
verður í Perlunni í
Reykjavík. Rósa Ing-
ólfsdóttir vekur hér at-
hygli á þessari menn-
ingar-, kynningar- og
sölusýningu.
fólki fría aðstöðu fyrir þennan „nú
þegar“ atvinnuskapandi farveg.
Vegna þess að þessi þarfi farvegur
gengur fyrst og síðast út á: Hús-
næði, tæki og vinnufrið.
íðir er jafnframt ætlað að vera
sá vettvangur, þar sem handverks-
fólkið geti kynnst innbyrðis, og
geti borið saman bækur sínar, en
slíkt samstarf er nauðsynlegt að
byggja upp: Baráttuþrek, sam-
vinnu og framtíðaráætlanir. Því
verður gerð sérstök símabók fyrir
handverksfólkið ásamt
mörgu öðru í svipuðum
dúr til styrkar átakinu.
Fleiri „fiskar“
eru í sjó
í íslensku samfélagi
hefir þorskinum frá
örófi alda verið hamp-
að sem aðal atvinnu-
og útflutningsgrein
okkar íslendinga, en
tímarnir hafa breyst
og mennimir með eins
og berlega hefur kom-
ið í ljós að undanförnu.
„Pagur fiskur í sjó“ er
ekki lengur sú „aðal-
björg“ sem þjóðin get-
ur treyst á. Því er afar biýnt að
beina sjónum okkar í aðrar áttir
og aðgæta hvort ekki væri ráðlegt
að leggja netin annars staðar, því
það eru fleiri „fiskar“ í sjónum sem
nýta mætti sem atvinnuskapandi
farveg til framtíðar. I þessu sam-
bandi verður það best gert með
því að opna allar dyr upp á gátt,
þannig gerum við handverksfólk-
inu okkar kleift að eiga greiðfæra
leið að þjóðfélaginu með sinn at-
vinnuskapandi listiðnað, svo það
geti ort á myndmáli sínu við
óþvingaðar aðstæður.
Markaðurinn er besti
dómarinn
Listin á það sameiginlegt með
ástinni að vera fyrst og fremst til-
finning. Það sem einum finnst, það
finnst ekki þeim næsta. Þess vegna
er ekki hægt að dæma hana, það
verður að njóta hennar. Og móðir
allra lista, tilfinningin, fer ekki í
manngreinarálit þegar heill barn-
anna hennar er í húfi; í hennar
augum eru þau öll jafn rétthá. Því
er afar mikilvægt að landsmenn
gerist ekki „landamæraverðir"
þegar listiðnaðarfólkið okkar tekur
stefnuna yfir þröskuldinn, út til
okkar hinna. í listum liggja leiðir
til allra átta, þar eru
engin landamæri.
Markaðurinn mun síð-
an skera úr um mark-
aðshæfni framleiðsl-
unnar. Fólk mun t.a.m.
aðeins kaupa það sem
vekur áhuga þess og
pyngjan leyfir. Mark-
aðurinn sjálfur er því
besti dómarinn um
ágæti framleiðslunnar.
Góður árangur á
suðurfjörðum
Vestfjarða
Eina hnitmiðaða
markaðssetningin og
vöruþróunin sem vitað
er til að farið hafi fram hérlendis
er á suðurijörðum Vestfjarða og
hefur sú vinna gefist vel. Þann
árangur má ef til vill þakka, að
þar hefur handverksfólkið verið
sótt heim með sérfræðiaðstoð á
staðnum. Nauðsynlegt er að beita
slíkri aðferð víðar hér á landi, því
obbinn af handverksfólkinu hefur
ekki fengið þá uppörvun sem það
hefur þurft til að koma vöru sinni
á framfæri. Sýning af því tagi sem
hér um ræðir, er stór áfangi í því
skyni að upphefja handverkið til
þeirrar virðingar sem það á skilið.
Það þarf að styrkja handverksfólk-
ið í þeirri trú að það þurfi að kom-
ast í augsýn, fram fyrir sjónir al-
mennings, því tilgangurinn hlýtur
að vera sá að skapa farveg atvinnu
til framtíðar.
Snæðum skötu og hamsatólg
við grútartýrur
Þótt yfirlitssýning þessi sé fyrst
og fremst sett upp með hugvits-
og handverksfólk í huga annars
vegar og landsmenn alla í heild
hins vegar, þá má ekki gleyma
ferðaþjónustunni og hinu mikil-
væga hlutverki sem handverks-
fólkið gegnir þar. Það er nöturleg
staðreynd að hér á landi, og það
Rósa Ingólfsdóttir
að þjóðhátíðarári loknu, skuli ekki
fyrirfinnast neinir þjóðlegir mat-
sölustaðir þar sem hægt er að fá
sér venjulegan íslenskan heimilis-
mat, sem hefur haldið lífinu í þjóð-
inni, öld fram af öld, þjóð sem með
reisn getur státað af elsta þjóð-
þingi í heimi. Þeir erlendu ferða-
menn er hingað koma eru fæstir
á höttunum á eftr Sushi-börum eða
McDonald’s-hamborgurum. Þeir
eru á höttunum eftir rammíslensk-
um og þjóðlegum mat, sem á eng-
an sinn líka í víðri veröld. Við þurf-
um að hrista af okkur hlekki er-
lendra áhrifa og reisa rammíslensk
matsöluhús með burstabæjarsnið-
inu um allt land. Slík hús má
byggja í anda Guðjóns Samúels-
sonar, jafnt fyrir framtíð landsins
sem og erlenda gesti, þar sem fólk
í þjóðbúningum gengi um beina,
færandi upp á diska hangikjöt,
harðfisk, skötu og hamsatólg, salt-
fisk, lummur, klatta, kleinur,
kartöflutertur og fleira þar sem
eingöngu væri notast við ljósgjafa
frá grútartýrum og langeldi, í
bland við þjóðleg skemmtiatriði,
svo sem harmonikkuleik, þjóð-
dansa, rímnakveðskap, húslestra
og leikin atriði úr þjóðsögum Jóns
Árnasonar og þjóðlagasöng með
langspilsívafi. Því með að bregðast
uppruna okkar, uppskerum við
ekkert nema hlekki erlendra áhrifa
sem halda okkur föngnum í okkar
eigin landi og án þess að ganga
framtíðinni í mót með reisn.
Þáttur handverksfólksins er
ótvíræður í þeirri samsetningu.
úeggjumst á eitt
Allt kostar þetta fé og áríðandi
er að hvorki þröngsýni né skrif-
finnska tálmi framrás málsins.
Landbúnaðarráðuneytið, Bænda-
samtökin og Reykjavíkurborg hafa
sýnt þessu verki mikla velvild og
stuðning. Það er von mín að fjár-
sterkir aðilar sýni þessu þarfa
verkefni áhuga og styrki þessa
sýningu þar sem mikið er í húfi.
Það vantar tröll í fjöllin.
Höfundur er auglýsingateiknari
og leikkona og starfar sem
teiknari Sjónvarps.
Breytingar í
notkun gfeðlyfja
1984-1993
Á undanfömum
árum hafa komið fram
ný geðlyf, sem veru-
lega hafa breytt líðan
og aukið batahorfur
sjúklinga. Lyfin eru
jafnvirk eða virkari en
eldri lyf gegn þeim ein-
kennum, sem þeim er
ætlað að bæta og hafa
flest þó þann kost, að
þolast betur en eldri
lyf. Sjúklingarnir eru
því fúsari til að taka
hin nýju lyf og með-
ferðarheldnin verður
betri. Galli er hins veg-
ar, að þessi lyf era
dýrari en eldri lyf.
Starfsmenn geðdeildar
Landspítalans hafa í samvinnu við
Sjúkrasamlag Reykjavíkur rann-
sakað lyfjaávísanir til Reykvíkinga
í mars 1984 og 1989, og í sam-
vinnu við Apótekarafélagið í mars
1993. Lyfjanotkunin var mæld í
dagskömmtum eins og þeir voru
skilgreindir af Norrænu lyfja-
nefndinni 1984.
Eins og meðfylgjandi stöplarit
sýnir, hafði heildarnotkun Reyk-
víkinga á geðlyíjum aðeins minnk-
að 1993 frá því sem var 1984:
Lyfjanotkun kvenna
er rúmlega 50% meiri
en lyfjanotkun karla.
Heildarlyfj anotkunin
hefur minnkað fyrst
og fremst vegna lítils
háttar minnkunar á
notkun svefnlyfja.
Notkun sefandi lyfja
(lyfja sem notuð eru
við sturlunareinkenn-
um) hefur staðið í
stað. Notkun geð-
deyfðarlyfja hefur
hins vegar aukist
verulega, en notkun
kvíðastillandi lyfja
minnkað tilsvarandi.
Þannig hefur saman-
lögð notkun kvíðastillandi lyfja og
geðdeyfðarlyfja staðið í stað frá
1984 til 1993, eins og greinilega
sást á stöplaritinu.
Samkvæmt upplýsingum heil-
brigðisráðuneytis hefur sala geð-
deyfðarlyfja aukist á milli áranna
1993 og 1994, en sala annarra
geðlyfja nokkurn veginn staðið í
stað.
Af fyrri rannsóknum okkar má
ráða, að bæði þunglyndis- og
kvíðasjúklingar hafa fengið ónóga
meðferð. Stafar þetta annars vegar
Tómas Helgason
Samanburöur á fjölda skilgreindra dagskammta (SDS) af geölyfjum sem 1000 fullorönum Reykvikingum var
ávísaö í mars 1984, 1989 og 1993 eftir tegund og kyni.
160 j
1984 1989 1993 1984 1989 1993
Karlar Konur
! I Geödeyföarlyf [D Kvíöastillandi lyf H Sefandi lyf H Svefnlyf
i_________________________________________________________________________________________
Geðdeyfðarlyfin verka
vel á þunglyndissjúkl-
inga, segir Tómas
Helgason,og hjálpa
einnig þeim sem þjást
af kvíðakvillum, eins og
kvíðakastasjúkdómum
o g áhyggju-ogþrá-
of lítil. Niðurstöður rannsókna
okkar á lyfjaávísunum benda þó
til, að bót hafi orðið á fyrir þung-
lyndissjúklinga, þó að enn vanti
verulega á að allir sem þurfi fái
fullnægjandi meðferð með þung-
lyndislyfjum.
Á síðustu árum hefur orðið ljóst,
að auk þess að bæta þunglyndis-
sjúkdómana, verka geðdeyfðarlyf-
in mjög vel á suma kvíðakvilla eins
og t.d. kvíðakastasjúkdóm og ár-
áttu- og þráhyggjutruflanir.
hyggjutruflunum.
af því að sjúkdómarnir eru ekki
greindir og hins vegar af því að
Iyíjameðferð var ýmist röng'eða
Aukningin, sem orðið hefur á
notkun geðdeyfðarlyfjanna, á sér
þannig eðlilegar læknisfræðilegar
skýringar. Læknar greina nú betur
og meðhöndla betur þunglyndis-
sjúkdóma og þeir hafa áttað sig á
gagnsemi geðdeyfðarlyfjanna við
áðurnefnda kvíðasjúkdóma.
Lokaorð
Sú aukning, sem orðið hefur í
notkun geðdeyfðarlyfja á undan-
förnum 10 árum, og sérstaklega á
notkun hinna nýrri geðdeyfðarlyfja
á síðustu 5 árum, sýnir, að læknar
eru vakandi fyrir því hvernig bæta
megi líðan sjúklinganna. Sá kostn-
aðarauki, sem fylgir þessu, er
óverulegur í samanburði við bætta
líðan og meiri vinnugetu sjúkling-
anna.
Tómas Helgason.
Höfundur er prófessor og
forstöðulæknir á gcðdcild
Landspítalans.