Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995 11
óbreytt atvinnuleysi frá árinu 1993.
Samkvæmt sömu könnun var þriðj-
ungur þeirra sem voru atvinnulausir
í fyrra á aldrinum 16-25 ára og
atvinnuleysi í þessum aldursflokki
var 11,5% samanborið við að það
var rúmlega 4% að meðaltali hjá
þeim sem eldri voru. Sambærilegar
tölur vegna ársins 1993 sýna að
atvinnuleysið í þessum aldursflokki
16-25 ára hefur heldur aukist milli
ára því það var í kringum 10% þá.
Könnun Hagstofunnar er úrtaks-
könnun og byggir á alþjóðlegum
skilgreiningum á vinnumarkaðas-
könnunum. Könnunin nær þannig
til þeirra til dæmis sem eru í at-
vinnuleit og skrá sig ekki atvinnu-
lausa eða eiga ekki rétt á atvinnu-
leysisbótum og eru ekki skráðir af
þeim sökum.
Aukins atvinnuleysis gætti fyrst
á landsbyggðinni, en þegar á hefur
liðið hefur atvinnuleysi vaxið á höf-
uðborgarsvæðinu og er nú svipað á
öllu landinu. Hins vegar hafa verið
meiri sveiflur í atvinnuleysi á lands-
byggðinni en á höfuðborgarsvæðinu
þar sem það hefur verið stöðugra.
Atvinnuleysi meðal kvenna er veru-
lega meira en meðal karla sam-
kvæmt skráningu vinnumálaskrif-
stofunnar og gildir það um alla
landshluta. Þannig var atvinnuleysi
6,1% meðal kvenna á síðasta ári,
en 3,7% meðal karla.
Annað sem tölurnar sýna er að
þeim fjölgar sífellt sem hafa verið
atvinnulausir lengi. Þannig tæplega
tvöfaldast tala þeirra sem höfðu
verið atvinnulausir sex mánuði eða
lengur á milli áranna 1992 og 1994
eða vex úr 932 í 1.723. Þá kemur
einnig fram að mikil fylgni er á
milli menntunarstigs og atvinnu-
leysis þannig að eftir því sem mennt-
un er minni eru meiri líkur til þess
að viðkomandi sé atvinnulaus. Sam-
kvæmt vinnumarkaðskönnun Hag-
stofunnar voru 2% þeirra sem höfðu
háskólamenntun að baki atvinnu-
lausir í nóvember 1993, en tæplega
8% þeirra sem höfðu einungis
grunnskólamenntun að baki.
Þarf aö endurskoóa lög um
atvinnuleysistryggingar
í skýrslu starfshóps um þjónustu
og öryggiskerfi atvinnulausra, sem
félagsmálaráðherra skipaði og skil-
aði af sér í júní í fyrra, kemur fram
að núgildandi lög um atvinnuleysis-
tryggingar geri einungis ráð fyrir
atvinnuleysi ti! skamms tíma og í
þau vanti flest úrræði til að mæta
langvarandi atvinnuleysi. Leggur
hópurinn til að lög um atvinnuleys-
istryggingar verði endurskoðuð hið
fyrsta og leggur áherslu á að það
verði gert í ljósi þess hversu þeim
sem hafi verið atvinnulausir lengi
fjölgi ört. Telur starfshópurinn að
afla þurfi frekari upplýsinga um
atvinnulausa hér á landi, greina
hann í smærri hópa og leita úrræða
fyrir hvern hóp fyrir sig. Efla þurfi
skilvirkni atvinnuleysisbótakerfisins
og stórauka menntun til handa at-
vinnulausum, sérstaklega ungu fólki
sem hafa litla menntun að baki,
auka starfsþjálfun og starfsmennt-
un, koma á frumkvöðlastyrkjum og
endurskipuleggja átaksverkefni
sveitarfélaga. Auk þess er bent á
að sveitarfélögin þurfi að setja regl-
ur um fjárhagsaðstoð sem nægi til
framfærslu, svo nokkur atriði séu
nefnd.
Lára V. Júlíusdóttir, lögfræðing-
ur, var formaður starfshópsins. Hún
segir að í skýrslunni sé bent á fjöld-
ann allan af atriðum sem betur
megi fara, en það sem hópurinn
hafi einkum gagnrýnt hafi verið
skortur á heildarstefnu í ljósi þessa
mikla og langvarandi atvinnuleysis.
Gildandi lög miðist við stutt og árs-
tíðabundið atvinnuleysi og að fólk
geti fengið bætur í 2-3 vikur á
ári. Þau úrræði sem fyrir hendi séu
taki alls ekki á langtímaatvinnuleysi
og það sem sé brýnast að gera sé
að mennta það fólk sem hafi lengi
verið atvinnulaust. Sá hópur sem
verst sé settur sé ungt fólk með
takmarkaða menntun. Því sé hætt-
ast við að verða lengi atvinnulaust.
Það þurfi að taka á þessu með mjög
markvissum hætti, en hún viti hins
vegar ekki til að verið sé að gera
neitt ítarlegt eða róttækt í þessum
málum.
Fjöldi atvinnulausra eftir aldri
1986-1994 1470
- 30-39 ára
20-24 ára
25-29 ára
40-49 ára
60-69 ára
50-59 ára
15-19 ára
1986 ’87 '88 ’89 ’90 ’91 ’92 ’93 '94
70 ára og
eldri
Atvinnuleysi eftir menntun
1991-93
12%-------------=-------------------
Grunnskólamenntun
Starfs-/framhaldsskólamenntun
Háskólamenntun
Fjöldi atvinnulausra eftir lengd
atvinnuleysis 1986-1994
Minna en
3 mán.
Meira en
6 mán.
3 til 6
mánuðir
4. '91 11.'91 4. ’92 11.’92 4.'93 11. ’93
Atvinnuleysi eftir aldursflokkum
1991-93
12%-
16-24 ára
65-74 ára
25-34 ára
35-64 ára
4.'91 11. '91 4.'92 11.'92 4.'93 11.'93
Atvinnulausir karlar og konur 1983-94
Norðurland eystra
'84 '86 '88 '90 '92 '94
Bragi Guðbrandsson, aðstoðar-
maður félagsmálaráðherra, segir að
heildarendurskoðun atvinnuleys-
istryggingalöggjafarinnar væri ekki
hafín, en félagsmálaráðherra hefði
lýst því yfir að það væri nauðsynja-
mál og forgangsverkefni. í því sam-
bandi þyrfti að taka afstöðu til
margháttaðra mikilvægra og út-
gjaldafrekra breytinga, eins og hvað
varðaði úrræði fyrir þá sem hefðu
verið atvinnulausir lengi, en þar
þyrfti að skoða þætti eins og starfs-
fræðslu, menntun og átaksverkefni.
Þá væru það atriði varðandi sjálfan
bótaréttinn, en atvinnuleysistrygg-
ingarnar næðu til dæmis ekki til
heimavinnandi fólks og námsmanna
enn sem komið væri.
Bragi sagði að þrátt fyrir fullyrð-
ingar þess efnis að lítið sé gert til
að efla atvinnulíf og vinna bug á
atvinnuleysi sem gjarnan heyrist í
stjórnmálabaráttunni sé það í raun
ótrúlega margvíslegar aðgerðir sem
séu í gangi í þessum efnum og ótrú-
lega miklu fé sé varið til þessa
málaflokks, þegar allt sé samantek-
ið. Bæði sé um almennar aðgerðir
að ræða og sértækar sem nái til
tiltekinna hópa eða landshluta.
Lengsta
stöónunartimabilió
En hvers vegna hefur atvinnu-
leysið haldið innreið sína hér á landi
og eru líkur til þess að það festi sig
í sessi eða megum við búast við að
það dragi aftur úr því á næstu árum?
Gylfi Arnbjörnsson, hagfræðingur
Alþýðusambands íslands, segir að
margar ástæður séu fyrir því að
atvinnuleysi hafí haldið innreið sina
hér á landi, en meginskýringin sé
sú stöðnun og samdráttur sem hafi
ríkt í atvinnulífi hér undanfarin ár.
Þetta sé lengsta stöðnunartímabil
landsframleiðslu í áratugi. Á sama
tíma fjölgi þjóðinni og fleiri komi
út á vinnumarkaðinn. Til viðbótar
þessu hafi atvinnulífið í lok síðasta
áratugar verið mjög vanmegna að
mæta þeim erfiðleikum sem komið
hafa upp. Offjárfesting hafi verið
mikil á síðasta áratug og atvinnulif-
ið óvant því að skuldir vegna þeirra
væru verðtryggðar og bæru raun-
vexti. 50 milljarðar króna hefðu
verið afskrifaðir í bankakerfinu og
varlega áætlað mætti bæta helmingi
þeirrar upphæðar við hvað varðaði
afskriftir hjá fyrirtækjunum sjálfum
og einstaklingum. Þannig hefðu i
kringum 70 milljarðar króna verið
afskrifaðir á síðustu 6-8 árum eða
nálægt tíu milljarðar að jafnaði á
ári og hefði þetta auðvitað orðið tii
að takmarka svigrúm fyrirtækjanna
til að sækja fram á við verulega.
Þau hefðu brugðist við með þvi að
takmarka mjög fjárfestingar og
greiða niður skuldir, en fjárfesting
væri mælikvarðinn á nýsköpun at-
vinnutækifæra.
„Ég tel hins vegar að við séum
komin í gegnum þetta tímabil og
við stöndum að vissu leyti á ákveðn-
um tímamótum. Skilyrði fyrir at-
vinnulífið eru mjög hagstæð í dag.
Því hafa kjarasamningar undanfar-
inna ára í rauninni skilað atvinnulíf-
inu. Það hefur hins vegar orðið bið
á því að fyrirtækin nýti sér þessu
hagstæðu skilyrði," sagði Gylfí.
Hann sagði að forsenda þjóðar-
sáttarsamninganna á sínum tíma
og þeirra samninga sem hafi verið
gerðir síðan hafi að mörgu Ieyti
verið atvinnumál og að efla atvinnu-
lífíð til að fjölga störfum. Menn
hafi áttað sig á því hvaða skilyrði
það séu sem gildi í atvinnulífinu.
Stjórnmálamenn hafi opnað hag-
kerfíð og efnahagsumgjörðinni hafi
verið breytt. Síðasti þátturinn í því
hafi verið þegar fjármagnsmarkað-
urinn var endanlega opnaður um
síðustu áramót. „Þetta eru skilyrði
sem menn þekkja í dag. Menn eru
orðnir vanir því að meta fjárfesting-
arkosti út frá því að lánin sem til
þarf kosti eitthvað á sama tíma og
fyrirtækin búa nú við hagstæðasta
raungengi sem verið hefur á síðustu
þijátíu árum,“ sagði Gylfi. Hann
sagði að af þessum ástæðum væru
ýmsir hagvaxtarmöguleikar fyrir
hendi á mjög mörgum sviðum og
því teldi hann góðar vonir til þess
að aftur drægi úr atvinnuleysi á
næstu árum.
1.700-1.800 bætast
vió vinnuafflió á ári
Hannes G. Sigurðsson, aðstoðar-
framkvæmdastjóri Vinnuveitenda-
sambands íslands, segir að til þess
að halda óbreyttu atvinnustigi í
landinu þurfi 1,5-2% hagvöxt á
ári, að þeirra mati, en til samanburð-
ar sé miðað við það í Evrópu að 3%
hagvöxt þurfi til að halda óbreyttu
atvinnustigi. Það sem hafí vantað
hér á landi á undanfömum ámm
sé hagvöxtur og ný og fjölbreyttari
framleiðsla til að bjóða upp á ný
atvinnutækifæri. Að auki þróist
framleiðsluaðferðirnar og ný tækni
og vinnutilhögun sé tekin upp sem
spari vinnuafl og geri það að verkum
að þó einhver hagvöxtur sé þá fiölgi
störfum ekki. „Okkur hefur tekist
að halda í horfínu undanfarin ár
með því að lækka raungengið,
lækka vinnuaflskostnaðinn, þannig
að við höfum getað staðist sam-
keppnina og störfum hefur ekki
fækkað eins og þeim hefði átt að
gera miðað við þau áföll sem við
höfum orðið fyrir,“ sagði Hannes
ennfremur.
Hann benti á að einn þáttur í
þessari viðleitni hefði verið að leggja
af aðstöðugjaldið og það og gengis-
stefnan hefðu stuðlað að því að
halda í horfinu í atvinnumálum, en
það hefði ekki orðið til þess að skapa
nein ný störf. Fólki á vinnufærum
aldri fiölgaði um 1.700-1.800 á
hveiju ári og til þess að halda
óbreyttu atvinnustigi þyrfti því að
skapa þann fiölda starfa. Til að
minnka atvinnuleysi þyrfti enn meiri
hagvöxt eða á bilinu 3-4% á ári.
Ný störf yrðu til við fiárfestingar í
atvinnulífinu og fiárfestingar hefðu
verið í algjöra lágmarki á undan-
förnum áram, þannig að störf fram-
tíðarinnar hefðu ekki verið að skap-
ast með fiárfestingum síðustu ára.
„Það er því ekki ástæða til mikillar
bjartsýni um að það dragi úr at-
vinnuleysinu næstu árin, en hugsan-
lega getum við haidið í horfinu með
um 1,5-2% hagvöxt næstu árin. Það
þurfa að koma til verulega miklar
nýfiárfestingar í atvinnulífínu til
þess að það dragi úr atvinnuleysi
og þá hugsar maður fyrst og fremst
til þessara stóriðjufiárfestinga sem
eru á döfinni,“ sagði Hannes einnig.
Hann sagði að samkvæmt vinnu-
markaðskönnunum hefði framboð á
störfum á undanförnum áram staðið
í stað og atvinnuleysið skýrðist því
fyrst og fremst af þeirri fiölgun sem
hefði orðið á vinnumarkaðnum hér.
Atvinnuleysið hefði hins vegar orðið
ennþá meira en væri raunin ef stað-
ið hefði verið að kjarasamningum
með öðrum hætti en gert hefði ver-
ið á þessu tímabili. Stöðugleikinn
hefði gefið mönnum einhveija trú á
framtíðina og lækkun raungengisins
hefði bætt samkeppnisstöðu at-
vinnuveganna. Það breytti því ekki
að stöðnun hefði ríkt. Það gengi
hins vegar ekki til frambúðar að
vera sífellt að bjarga áföllum. „Við
verðum náttúrlega að keppa að því
að bæta hér lífskjörin og auka vel-
rnegun eins og er að gerast í löndun-
um í kringum okkur, annars drög-
umst við stöðugt aftur úr. Við höfum
tekið lífskjaradýfu til þess að halda
uppi sem allra mestri atvinnu,"
sagði Hannes.
Hann sagði að nýgerðir kjara-
samningar ættu að efla mönnum trú
á framtíðina. Afkoma í atvinnulífínu
hefði batnað og arðsemi fiárfestinga
hefði aukist og meiri vissa ætti að
vera um forsendur útreikninganna.
Hann ætti því fastlega von á því
að fiárfesting myndi ar.kast á næst-
unni.