Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 19. MARZ1995
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Júlíus
HELMINGUR þeirra bama sem
alast upp án föður verða undir
í lífínu síðar meir og föðurleys-
ið getur haft alvarlegar afleið-
ingar fyrir þjóðfélagið í heild sinni,
segja bandarískir sérfræðingar.
Langtímarannsóknir í Bandaríkj-
unum um mikilvægi föðurins eru
nú að sjá dagsins ljós og meðal
annars hefur komið þar fram að
betra sé fyrir bam að alast upp
hjá foreldrum sem búa í slæmu
hjónabandi heldur en hjá einstæðu
foreldri, og að stjúpfaðir geti aldrei
komið í stað lífföður. Menn virðást
nú vera að vakna til vitundar um
mikilvægi föðurins í fjölskyldunni
og má nefna að evrópskt rannsókn-
arþing um fjölskyldutengsl karl-
manna verður haldið í Gautaborg
í maí næstkomandi. Dr. Sigrún
Júlíusdóttir dósent í félagsráðgjöf
við Háskóla íslands mun sækja það
þing en hún hefur rannsakað ís-
lensku fjölskylduna í mörg ár.
Fengið var álit hennar og Askels
Arnar Kárasonar, sálfræðings og
forstjóra Meðferðarstöðvar ríkisins
fyrir unglinga, á fullyrðingum er-
lendra sérfræðinga.
Faðirinn, sem er yfírleitt frá
vegna vinnu og hefur því lítinn tíma
fyrir böm sín, virðist nú skyndilega
vera orðinn sú persóna sem hefur
örlög og framtíð bamsins í hendi
sér. í Bandaríkjunum hafa rann-
sóknir um hlutverk föðurins í upp-
eldi bama verið að sjá dagsins ljós,
og hefur þar, og einnig í Þýska-
landi og Bretlandi, verið mikið
rætt og ritað um þær afleiðingar
sem það hefur fyrir bamið og þjóð-
félagið í heild sinni þegar böm al-
ast upp án föður. Fjölmargar bæk-
ur sérfræðinga um þau mál hafa
komið út í ofangreindum löndum,
og nýlega birtist ítarleg umfjöllun
í bandaríska tímaritinu U.S. News
og þýska ritinu Focus um hlutverk
föðurins.
Föðurleysi
Nærvera lífföður í fjölskyldunni
skiptir sköpum fyrir framtíð barns-
ins, segja bandarískir sérfræðing-
ar, og skiptir þá engu máli hvort
faðirinn er ríkur eða fátækur, hvít-
ur eða svartur. Rannsóknir hafí og
sýnt að afbrot unglinga megi í fieiri
tilvikum rekja til föðurleysis þeirra
en til fátæktar eða kynþáttamis-
réttis sem þeir hafí ef til vill alist
upp við. Þeir þjáist og oftar af
Má rekja afbrot unglinga til föðurleysis
þeirra? Er betra fyrir bam að alast upp hjá
foreldmm sem búa í slæmu hjónabandi held-
ur en hjá einstæðu foreldri? Koma sijúpfeð-
ur aldrei í stað Iíffeðra? Bandarískir sérfræð-
ingar vilja halda ofangreindu fram en
Krístín Maija Baldursdóttir leitaði svara
hjá Sigrúnu Júlíusdóttur félagsráðgjafa og
Askeli Emi Kárasyni sálfræðingi um
mikilvægi föðurins.
þunglyndi og framtaksleysi en
unglingar sem alast upp hjá báðum
foreldrum, hætta oftar fyrr í skóla,
verða oftar fíkniefnaneytendur, eru
oftar fórnarlömb kynferðislegs of-
beldis, og eignast oftar börn meðan
þeir sjálfir eru á unglingsaldri.
Það er ekki að ástæðulausu sem
Bandaríkjamenn eru uggandi um
hag fjölskyldunnar og framtíð
þeirra barna sem nú eru að vaxa
úr grasi. Tvö börn af hverjum fímm
alast nú upp án lífföður í Bandaríkj-
unum, eða um 38% allra barna.
Árið 1960 voru þau hins vegar
17,5%.
Um 46% fjölskyldna þar sem
móðirin býr ein með börnum sínum
lifa undir fátæktarmörkum þar í
landi, en aðeins 8% þeirra fjöl-
skyldna þar sem báðir foreldrar eru
til staðar.
Aðeins 43% fanga í bandarískum
fangelsum ólust upp hjá báðum
foreldrum og tveir þriðju allra
nauðgara og þrír ijórðu allra morð-
ingja af yngri kynslóðinni ólust upp
án föður.
Engar rannsóknir hafa verið
gerðar um fjölskyldubakgrunn
fanga á íslandi, en samkvæmt
skýrslu Fangelsismálastofnunar
ríkisins frá árinu 1993, kemur
helmingur ungmenna sem fengið
hafa ákærufrestanir og eru undir
eftirliti Fangelsismálastofnunar,
frá rofnum fjölskyldum og virðist
það mun algengara hjá stúlkum
en piltum. Um 48% pilta sem fengu
ákærufrestun komu úr fjölskyldu
þar sem foreldrar voru ekki í sam-
búð og um 63% stúlkna.
Á Islandi er hlutfall einstæðra
foreldra nú um 10% allra barnafjöl-
skyldna.
Tveir stýra skútunni
En hvers vegna er faðirinn svona
mikilvægur? Hvaða öryggi getur
hann veitt barninu umfram það sem
móðirin getur veitt því?
Þótt nútímamaðurinn leitist sí-
fellt við að breyta veruleika sínum
og umhverfí virðist hann ekki hafa
roð við náttúrunni.
„Við erum samsetning karls og
konu, erfum eiginleika þeirra
beggja, og jafnframt erfðaeigin-
leika fjölskyldna þeirra. Þessi líf-
fræðilegu tengsl eiga sér djúpar
rætur í menningu mannkyns," seg-
ir breski sálfræðingurinn Penelope
Leach, sem er formaður breskra
samtaka um barnavernd. Hún hef-
ur fjallað um hlutverk föðurins,
meðal annars í bók sinni „Children
fírst“, eða Börnin fyrst, sem hefur
vakið mikla athygli.
Undir þetta taka þau Sigrún
Júlíusdóttir félagsráðgjafi og
Áskell Örn Kárason sálfræðingur.
Frá náttúrunnar hendi er gert
ráð fyrir tveimur foreldrum, —
hvorum af sínu kyni,“ segir Sigrún.
„Það má líkja þessu við muninn á
því að róa bát með einni ár eða
tveimur, það hefur áhrif á jafnvæg-
ið í bátnum og öryggiskennd þeirra
sem i honum eru. Það skapar barn-
inu öryggi að hafa tvo að leita til
og vita að það séu tveir sem stýra
skútunni. Þegar barn missir for-
eldri fer það stundum í stuðnings-
eða huggunarhlutverk gagnvart
foreldrinu sem það er hjá, og það
setur þau oft í ábyrgðarhlutverk
sem er ekki tímabært. Börn eru
ekki til þess fallin að rækja hlut-
verk maka.
Á heimili þar' sem annað foreldr-
ið vantar getur það gerst að barn
hafi fjárhagsáhyggjur, áhyggjur
vegna yngri systkina og síðast en
ekki síst áhyggjur vegna líðan for-
eldrisins. í fræðum og í klíniskri
vinnu greinum við áhrif þess hvern-
ig börn samsama sig sorg og erfið-
leikum foreldranna annars vegar,
ýmist með því að taka á sig þessa
ótímabæru ábyrgð, ganga inn í
verkefni, afla tekna, sjá um heimil-
ishald, innkaup og barnagæslu, og
svo hins vegar hvernig þau sam-
sama sig tilfinningalegum þörfum
foreldrisins. Þau eru þá oft eins og
barómeter á líðan þeirra. Þau læra
til dæmis að sitja á sínum eigin
þörfum og læra að afneita eigin
tilfínningum því þau eru svo upp-
tekin af því að hlú að foreldrinu
og tryggja að það verði ekki fyrir
meiri vonbrigðum eða sársauka.“
Áskell Örn segir að hér sé um
að ræða samspil tveggja einstakl-
inga hvorum af sínu kyni. „Á heim-
ili þar sem eingöngu er einn fullorð-
inn, verður styrkur hins fullorðna
minni en á heimili þar sem báðir
foreldrar eru til staðar og þar sem
sambúðin gengur vel. Fyrirmynd-
irnar eru fjölbreyttari og hinir full-
orðnu hafa styrk hvor af öðrum.
Það vantar stóran þátt inn í mótun-
arferil barnsins þegar faðirinn er
ekki til staðar í uppeldinu. Það
verður augljósara þegar um félags-