Morgunblaðið - 29.03.1995, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 29. MARZ 1995 31
AÐSENDAR GREINAR
Jafnrétti kynjanna er
mannréttindamál
FÁ MÁLEFNI hafa verið jafn-
mikið til umfjöllunar í fjölmiðlum
síðustu vikumar og jafnrétti kynj-
anna. Tilefnið var skýrsla um rann-
sókn sem Félagsvísindastofnun
vann fyrir félagsmálaráðuneytið og
Jafnréttisráð. Með rannsókninni er
þess freistað að varpa ljósi á stöðu
kynjanna á vinnumarkaðinum, upp-
lýsa með hvaða hætti ákvarðanir
um laun séu teknar, hvaða sjónar-
mið ráði því hverjir veljast í stöður
og hvernig hægt sé að skýra launa-
myndun í stofnunum og fyrirtækj-
um. Tilgangurinn er sá að leiða í
ljós hvort konur séu beittar mis-
rétti á vinnumarkaði, þannig að
stjórnvöld, atvinnurekendur, verka-
lýðsfélög og aðrir geti unnið mark-
visst að því að jafna stöðu kynjanna
á vinnumarkaði eins og lög þoða.
Enda þótt umfang rannsóknar-
innar hafí verið takmarkað og þar
af leiðandi ekki rétt að alhæfa um
stöðu kynjanna almennt á vinnu-
markaðinum benda niðurstöðumar
til þess að konur sæti miklu launa-
misrétti í þjóðfélaginu. Umtalsverð-
ur munur er á launum karla og
kvenna, hvort sem skoðuð em hrein
dagvinnulaun, dagvinnulaun og
aukagreiðslur eða jafnaðarkaup.
Konur em með 78% af hreinum
dagvinnulaunum karla, en þegar
tekið er tillit til aukagreiðslna em
þær með 70% af launum karla. Þetta
hlutfall lækkar enn þegar miðað er
við jafnaðarkaup því þá em konur
með 68% af launum karla.
Aukin menntun - meiri
launamunur
Rannsóknin staðfesti þannig það
sem áður hefur komið fram í öðmm
rannsóknum um launamun kynj-
anna. Gildi þessarar rannsóknar
felst í því að nú hefur verið aflað
vitneskju um það hvar rótin að
launamuninurti liggur. Þær upplýs-
ingar sem komu mér á óvart og
raunar mörgum fleirum var sú nið-
urstaða að menntun leiði til meiri
launahækkunar hjá körlum en kon-
um. Ýmsir sem hafa fylgst með
umræðum um jafnréttismál höfðu
vænst þess að launamunur kynj-
anna hverfí með aukinni menntun
kvenna. Að mínu mati felst í því
þversögn að svo til enginn munur
er á launum karla og kvenna sem
ekkert nám hafa stundað eftir
grunnskóla. Hins vegar er töluverð-
ur munur á launum karla og kvenna
sem lokið hafa framhaldsskóla- eða
háskólaprófí. Konur með fram-
haldsskólamenntun eru með um
78% af launum (dagvinnulaunum
að viðbættum aukagreiðslum) karla
með sambærilega menntun og kon-
ur með háskólamenntun eru aðeins
með um 64% af launum háskóla-
menntaðra karla. Þessar niðurstöð-
ur eru mér sérstök vonbrigði og
leita verður allra leiða til að afnema
þetta grófa misrétti.
í lok febrúar sl. lagði ég fyrir
Alþingi skýrslu um stöðu og þróun
jafnréttismála. í henni eru að fínna
margvíslegar upplýsingar um laun
kvenna og karla. Upplýsingar í
skýrslunni staðfesta niðurstöður
fyrri rannsókna og eru í samræmi
við þær ályktanir sem hægt er að
draga af skýrslu Félagsvísinda-
stofnunar. Þar eru meðal annars
birtar tölur um hlutfallslegt vægi
aukagreiðslna hjá konum og körl-
um. A árinu 1991 voru greiðslur
til karla fyrir yfirvinnu 78% hærri
en til kvenna. Þess ber þó að geta
að frá árinu 1987 hafði nokkuð
dregið saman með kypjunum að
þessu leyti. Þetta hlutfall var þá tæp
87%.
í skýrslunni um stöðu og þróun
jafnréttismála er að fínna athyglis-
verðan samanburð á hlutfalli „yfir-
vinnutekna" á fjórða ársfjórðungi
ársins 1992 af heildarlaunum fé-
lagsmanna í BSRB og BHMR skipt
eftir kyni og starfsaldri. Þessi sam-
anburður staðfestir að hlutfall „yf-
irvinnutekna" karla er
verulega hærra en
kvenna. Hlutfall auka-
tekna af heildarlaun-
um hjá konum er um
30% og er lítill sem
enginn munur á
BHMR- og BSRB-kon-
um. Hins vegar eiga
BSRB-karlar auðveld-
ast með að bæta við
dagvinnulaun sín,
einkum sá hópur sem
hefur minni en 5 ára
starfsaldur. Þessum
hópi tókst að auka
tekjur sínar um 44%.
Það sem er umhugs-
unarefni er að tölur
Rannveig
Guðmundsdóttir
sem birtar eru í þessu sambandi
gefa til kynna að hvorki starfsaldur
eða menntun hafi áhrif sem neinu
nemur á möguleika kvenna og karla
til að auka tekur sínar með „yfír-
vinnu“ eða annari þóknun.
Launamisrétti kynj-
anna, segir Rannveig
Guðmundsdóttir, er
svartur blettur á ís-
lensku þjóðfélagi.
Brýnasta viðfangsefnið:
samning reglna um starfsmat
Samkvæmt 4. gr. jafnréttislaga
skulu konur og karlar fá sömu laun
og njóta sömu kjara fyrir jafnverð-
mæt og sambærileg störf. Þessa
lagagrein tel ég að þurfí að útfæra
nánar hvort heldur í reglugerð eða
með setningu leiðbeinandi reglna
fyrir vinnumarkaðinn. Ég tel vel
koma til greina að settar verði leið-
beinandi reglur sem myndu nýtast
við beitingu starfsmats hjá jafnt
einkafyrirtækjum, fyrirtækjum og
stofnunum hins opinbera svo og
kærunefnd jafnréttismála í sinni
vinnu. Gagnasöfnun er fyrsta skref-
ið og nauðsynlegt er að öll vinna á
þessu sviði sé unnin í náinni sam-
vinnu við aðila vinnumarkaðarins
og þá á ég einnig við
fjármálaráðuneytið
sem fer með starfs-
manna- og launamál
ríkisins, samtök opin-
berra starfsmanna og
svo skrifstofu jafnrétt-
ismála. Þessi vinna er
þegar farin af stað í
Noregi og eftir því sem
ég best veit í Svíþjóð.
Slíkar reglur hafa verið
samdar í samvinnu við
samtök á vinnumark-
aði í Finnlandi. Ég hef
skipað vinnuhóp til að
undirbúa samningu
slíkra matsreglna sem
taki mið af íslenskum
aðstæðum.
Ég hefí enn fremur falið skrif-
stofu jafnréttismála að gera úttekt
á framkvæmdaáætlun ríkisstjómar-
innar um aðgerðir til að ná fram
jafnrétti kynja. Skýrsla um hvemig
til hefur tekist - hvaða verkefnum
er lokið og hver em í vinnslu -
verður væntanlega kynnt tilbúin í
haust. í tengslum við þá úttekt er
nauðsynlegt að skoða hvort breyta
þurfí gildandi áætlun og ákveða ný
verkefni á þessu sviði. Á það má
minna að í áætluninni er gert ráð
fyrir starfsmati hjá hinu opinbera
en fyrsta skrefíð á því sviðinu hefur
þegar verið stigið með skipun fram-
angreinds vinnuhóps sem er meðal
annars falið að safna upplýsingum
um beitingu starfsmats í öðrum
löndum, kosti þess og galla sem
tækis til að draga úr launamun
kynja. Fræðsla um starfsmat er
ekki síður mikilvæg.
Ýmsir hafa látið þau orð falla
að jafnrétti kvenna og karla séu
mannréttindamál. Það eru orð að
sönnu. Á sama hátt er launajafn-
rétti karla og kvenna einnig mann-
réttindamál. Launamisrétti kynj-
anna er svartur blettur á íslensku
þjóðfélagi. Þetta misrétti þýðir í
raun að helmingur þjóðarinnar býr
ekki við mannréttindi. Sú staðreynd
er ekki og getur ekki verið ásættan-
leg.
Höfundur er félagsmálaráðherra.
Alþýðuflokkurinn og umbótamálin
Lækkun verðbólgu,
vaxta og skulda
UM LANGT skeið var
ísland vel þekkt erlendis
sem mesta verðbólguríki
Evrópu. Verðbólga var að
jafnaði 20-30% á ári á
síðasta áratug. Þessari
ríkisstjórn hefur tekist
það sem margar fyrri rík-
isstjórnir höfðu reynt, að
ná tökum á verðbólgunni.
í fyrra var verðbólgan
1,5% og í ár er áætlað
að hún verði 2,5%. Verð-
bólga á íslandi er nú með
því lægsta sem þekkist
meðal iðnríkjanna. í stað
óstjómar hefur nú komið
styrk efnahagsstjóm með Jón Baldvin
stöðugleika að markmiði. Hannibalsson
Stöðugt verðlag eflir verðskyn neyt-
enda, sem eflir samkeppni og leiðir
til lægra vömverðs.
Lægri verðbólga hér á landi en í
helstu viðskiptalöndum hefur bætt
samkeppnisstöðu íslenskra fyrir-
tækja, bæði gagnvart innflutningi og
á útflutningsmörkuðum. Raungengi
krónunnar, sem sýnir samanburð
verðlags hér á landi og erlendis, er
ágætur mælikvarði á samkeppnis-
stöðu íslenskra fyrirtælqa. Raun-
gengið er nú lægra en nokkm sinni
frá því um 1970. Áhrifa þess hefur
mjög gætt í ferðaþjónustu og iðnaði
sem verið hafa í sókn að undanfömu.
stæðum lánum í helstu
viðskiptalöndum.
Hver íjögurra
manna íjölskylda
skuldar að meðaltali
4,3 milljónir króna.
Fyrir slíka fjölskyldu
leiðir 2% varanleg
vaxtalækkun til 86
þús. kr. lægri vaxta-*
greiðslna á ári. Þær
fjölskyldur sem keypt
hafa húsnæði á undan-
fömum ámm skulda
að jafnaði mest.
Vaxtalækkun er ein-
hver besta kjarabót
sem slíkar ijölskyldur
geta fengið.
Erlendar skuldir
Erlendar skuldir þjóðarinnar em
um 840 þúsund krónur á mann og
Hver fjögurra manna
fjölskylda skuldar að
meðaltali 4,3 milljónir "
króna, segir Jón Bald-
Vextir
Um mitt ár 1991 vom vextir af
verðtryggðum skuldabréfalánum í
bönkum og sparisjóðum tæplega 10%
og vextir af óverðtryggðum skulda-
bréfalánum tæplega 19%. Þessir vext-
ir vom mun hærri en hliðstæðir vext-
ir í helstu viðskiptalöndum íslendinga.
Með umbótum á innlendum íjár-
magnsmarkaði, afnámi gjaldeyris-
hafta og samræmdu átaki ríkisstjóm-
ar og Seðlabanka í vaxtamálum hefur
tekist að efla samkeppni á fjármagns-
markaði, ná vöxtum niður og lækka
vaxtabyrði heimila og fyrirtækja.
Vextir af verðtryggðum skulda-
bréfalánum í bönkum og sparisjóðum
em nú 8,2% að meðaltali, en af óverð-
tryggðum lánum 10,8%. Vextir ríkis-
víxla em nú um 7%. Em þetta álíka
eða jafnvel ívið lægri vextir en af hlið-
vin Hannibalsson. Fyr-
ir slíka gölskyldu leiðir
2% varanleg vaxtalækk-
un til 86 þús. kr. lægri
vaxtagreiðslna á ári.
fara lækkandi. Þær vom 54% af þjóð-
arframleiðslu 1993 en munu lækka
niður f a.m.k. 50% á árinu 1995. Á
árinu 1991 fóm 11,4% útflutnings-
tekna til að greiða vexti af erlendum
lánum, en 1995 er gert ráð fyrir að
þetta hlutfall verði 9,5%. Þennan ein-
staka árangur má þakka styrkri
stjóm efnahagsmála, þar sem
áhersla hefur verið lögð á að bæta
samkeppnisaðstöðu íslenskra fyrir-
tækja og örva útflutning.
Höfundur er utanríkisráðherra og
formaður Alþýðuflokksins -
Jafnaðarmannaflokks íslands.
Húsaleigubætur: Hvers
eiga öryrkjar að gjalda?
JÁ, HÚSALEIGU-
BÆTUR em orðnar að
vemleika í 28 sveitarfé-
lögum á landinu.
Markmiðið með húsa-
leigubótum er að lækka
húsnæðiskostnað tekju-
lágra leigjenda. Gert
var ráð fyrir að húsa-
leigubætur myndu ekki
skerða bætur bótaþega
hjá Tryggingastofnun
ríkisins og að lögum um
almannatryggingar
yrði breytt til samræmis
við það markmið. Stað-
reyndin er sú, að húsa-
leigubætur skerða ekki
Li\ja Þorgeirsdóttir
gmnnlífeyri né tekjutryggingu, en
hins vegar skerðist bótaflokkurinn
uppbót á lífeyri, og ekki er enn ljóst
hváð verður um aðra bótaflokka eins
og t.d. heimilisuppbót og sérstaka
heimilisuppbót.
Þann 1. mars sl. urðu margir ör-
orku- og ellilífeyrisþegar varir við
þessa skerðingu. Þeir sem fá húsa-
leigubætur missa þannig í mörgum
tilvikum „uppbót á lífeyri".
Til skýringar á bótaflokknum upp-
bót á lífeyri, þá er því þannig varið,
að örorku- og ellilífeyrisþegar eiga
rétt á honum ef tekjur þeirra nægja
ekki vegna sérstaks kostnaðar. Á þetta
m.a. við um háa húsaleigu, mikinn
lyfjakostnað eða kostnað vegna
umönnunar, og er það metið hjá hveij-
um einstaklingi fyrir sig.
Þess skal getið að
þeir sem em með háan
lyfjakostnað geta feng-
ið húsaleigubætur án
þess að missa bóta-
flokkinn „uppbót á líf-
eyri“, en í mörgum til-
vikum er hann þó skert-
ur. En þeir sem hafa
fengið uppbót á lífeyri
einvörðungu vegna hú-
saleigukostnaðar, missa
hana, og veldur það
tekjuskerðingu sem i
mörgum tilvikum er
umtalsverð.
Hér skulu tilgreind tvö
dæmi sem sýna áhrif húsaleigubóta á
aðrar bætur til örorkulífeyrisþega sem
leigja í Sjálfsbjargarhúsinu, að Hátúni
12, Reykjavik. Þeir búa í litlum ein-
staklingsíbúðum með eldunaraðstöðu
og baðherbergi og eiga þvi rétt á húsa-
leigubótum. Ibúamir búa sem sagt
einir og em með örorkulífeyri og
tengdar bætur frá Tryggingastofnun
ríkisins. Þeir fá uppbót á lífeyri vegna
leigukostnaðar en upphæðin er mis-
munandi. Þessir einstaklingar geta
ekki fengið uppbót á lífeyri vegna
lyfja- eða umönnunarkostnaðar.
Dæmi 1
Ekki hagnast allir
örorku- og ellilffeyrís-
þegar, að mati Lilju
Örorkubætur í mars 1995.
Örorkulífeyrir
Tekjutrygging
12.329
23.320
Þorgeirsdóttur, á
húsaleigubótum.
Uppbót á lífeyri 4.932
Heimilisuppbót 7.711
Sérstök heimlisuppbót 5.304
Samtals 53.596
Viðkomandi hefur ekki aðrar tekjur.
Húsaleiga: 9.726
Húsaleigubætur 4.863
Uppbót á lífeyri 4.932
Mismunur á mánuði 69
Mismunur yfir árið 828
Kostnaður v/gagnaöflunar 1.500
Kostnaður samtals á ári 2.328
Dæmi 2
Örorkubætur í mars 1995.
Örorkulífeyrir 12.329
Tekjutrygging 23.320
Uppbót á lífeyri 7.397
Heimilisuppbót 7.711
Samtals 50.757
Viðkomandi hefur launatekjur og
er því ekki með sérstaka heimilisupp-
bót.
Húsaleiga: 9.726
Húsaleigubætur 4.863
Uppbót á lífeyri 7.397
Mismunur á mánuði 2.534
Mismunur yfír árið 30.408
Kostnaður v/gagnaöflunar 1.500
Kostnaður samtals á ári 31.908
Þess skal getið að örorku- og elli-
lífeyrisþegar sem em með uppbót á
lífeyri geta fengið niðurfellingu af-
notagjalda á útvarpi og sjónvarpi,
sem er 24.000 kr. á ári.
Þá er rétt að komi fram að það
kostar bæði tíma og fyrirhöfn að
verða sér út um húsaleigubætur.
Gögn sem þurfa að fylgja
umsókn um húsaleigubætur
Frumrit þinglýsts húsaleigusamn-
ings.
Ljósrit af síðustu greiðslu á húsa-
leigu.
íbúavottorð Hagstofu íslands fyrir
viðkomandi leiguíbúð. '
Ljósrit af skattframtali síðasta árs.
Launaseðlar fyrir síðustu þrjá mán.
Staðfesting skóla um nám.
Margir örorku- og ellilífeyrisþegar
hagnast þar af leiðandi ekki á húsa-
leigubótunum, en kerfið býður ekki
upp á val eigi menn á annað borð rétt
á slíkum bótum. Sumir hagnast að
vísu, aðrir standa á sléttu og enn aðr-
ir hreinlega tapa. Þeir örorku- og elli-
lífeyrisþegar sem hafa ekki haft upp-
bót á lífeyri koma best út, en það em
einmitt þeir sem þurfa síður á húsa-
leigubótunum að halda vegna hærri
tekna. Fyrir flesta leigjendur em húsa-
leigubætur hrein viðbót. Hér er verið
að mismuna fólki. Hugmyndin að baki
húsaleigubóta er góð en útfærslan
hefur ekki tekist sem skyldi. Vonandi
verður málið endurskoðað og að leið-
rétting fáist sem fyrst.
Höfundur er félagsmálafulltrúi
Sjálfsbjargar landssambands
fatlaðra.