Morgunblaðið - 19.04.1995, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 19. APRÍL 1995 13
STJÓRNARMYNDUN
Kristín Ástgeirsdóttir
oddviti Kvennalista
Áhersla á mynd-
un fjögurra
flokka stjórnar
Morgunblaðiö/KAX
Kristín Ástgeirsdóttir og Kristín Halldórsdóttir
bíða þess að ná fundi forseta íslands og hugleiða
myndun fjögurra flokka ríkisstjórnar undir for-
sæti Halldórs Ásgrímssonar.
KRISTÍN Ást-
geirsdóttir, odd-
viti Kvennalist-
ans, sagði þegar
hún og Kristín
Halldórsdóttir
komu af fundi
með forseta ís-
lands í gær, að
þær hefðu gert
það að tillögu
sinni að Halldór
Ásgrímsson
fengi umboð til
að reyna mynd-
un fjögurra
flokka ríkis-
stjórnar í sam-
ræmi við það
sem kvennalis-
takonur hefðu
hug á. „Við vilj-
um leggja mjög
mikla áherslu á
það að sá mögu-
leiki verði
reyndur," sagði
hún.
Kristín sagði
í samtali við
Morgunblaðið
að hún hefði
metið það svo,
að vilji hefði ver-
ið til að reyna
áframhaldandi
stjórnarsam-
starf Sjálfstæð-
isflokks og Al-
þýðuflokks og við fyrstu sýn hefði
það því komið nokkuð á óvart að
stjórnarsamstarfínu var slitið. Hún
sagði Kvennalistann hafa verið reiðu-
búinn til að ræða möguleika á því
að koma inn í þá stjórn en aldrei
hefði verið um slíkt rætt við þær.
Stjórn óbreytts ástands
Hún sagðist meta stjómarsam-
starf Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks sem stjóm óbreytts ástands
og hún fengi ekki séð hvar ágreining-
ur ætti sérstaklega að liggja milli
þessara flokka.
„Þess vegna sýnist mér á þessu
augnabliki að þeir muni ná saman,
nema að viljinn til þess að reyna
annað hjá framsóknarmönnum beini
þeirri umræðu í annan farveg. Þess
vegna lögðum við til að Halldór Ás-
grímsson fengi umboð til að reyna
myndun íjögurra flokka ríkisstjórn-
ar,“ sagði Kristín.
Morgunblaðið/Þorkell
ÓLAFUR Ragnar Grímsson kemur til fundar við forseta Islands
í gær, þar sem hann bar formlega upp þá tillögu þingflokks Al-
þýðubandalagsins að Halldór Ásgrímsson fengi umboð til að mynda
ríkisstjórn stjórnarandstöðuflokkanna.
að Halldór hefði með þessu gengið
á bak orða sinna. „Það eina samtal,
sem Halldór átti við Jón Baldvin
Hannibalsson meðan Jón var í við-
ræðum við Davíð Oddsson, flokkast
ekki með neinum hætti, sem efndir
á þéssu formlega loforði um að leita
eftir umboði frá forseta og þjóð um
að leiða viðræður stjórnarar.dstöðu-
flokkanna þegar ríkisstjórn Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisflokks væri frá.
Því tel ég að kjörorð Framsóknar-
flokksins um traustið sem menn geti
borið til Halldórs Ásgrímssonar sé
að snúast upp í mikla andhverfu,"
sagði Ólafur Ragnar.
Oft stuðst við nauman
þingmeirihluta
Ríkisstjórnarsamstarf f rá 1944
D/20 [g/10 IA/7 137 Forsætisráðherra: Ólafur Thors
Andstaða
D/20 IB/13 IA/9 142 Forsætisráðh.: Stefán Jóhann Stefánsson
Andstaða
D/19 I B/17 | 36 Forsætisráðherra: Steingrimur Steinþórsson
Andstaða
D/21 IB/16 137 Forsætisráðherra: Ólafur Thors
Andstaða
IB/17 IA/8 IG/8 133 Forsætisráðherra: Hermann Jónasson
Andstaða
D/24 A/9 133 Forsætisráðh.: ÓlafurThors/Bjarni Benediktsson
Andstaða
D/24^^^^^^^^^ A/8 132 Forsætisráöherra: Bjami Benediktsson
Andstaða
D/23 A/9 132 Forsætisráðherra: Bjarni Benediktsson/Jóhann Hafstein
Andstaða
B/17_______________G/10_________Sfv/5132 Forsætisráðherra: Ólafur Jóhannesson
Andstaða
D/25 IB/17 142 Forsætisráðherræ Geir Hallgrimsson
Andstaða
A/14 G/14 lB/12 140 Forsætisráðherra: Ólafur Jóhannesson
Andstaða
B/17 _________G/11_________D/4 |32 Forsætisráðherra: Gunnar Thoroddsen
Andstaða
D/23 B/14 j~~~|‘37 Forsætisráðherra: Steingrímur Hermannsson
Andstaða
D/18 B/13 | A/10 141 Forsætisráðherra: Þorsteinn Pálsson
Andstaða
B/13 A/10 Ig/8 ~~Tíl 32 Forsætisráðherra: Steingrimur Hermannsson
Andstaða
B/13____ A/10___ G/8 hlS/5 137 Forsætisráðherra: Steingrimur Hennannsson
Andstaða
A/10 ~| 36 Forsætisráðherra: Davíð Oddsson
Andstaða
D/25 A/7_J32 MeirihlutiSjálfstæðis-ogAlþýðuflokks
Andstaða
l D/25 IB/15 ~l 40 Meirihluti Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks
Andstaða
RÍKISSTJÓRNIR hér
á landi hafa iðulega
þurft að styðjast við
nauman þingmeiri-
hluta. Ef litið er yfir
þær ríkisstjómir sem
setið hafa að völdum
á lýðveldistímanum
kemur þannig í ljós,
að það ríkisstjórnar-
samstarf sem langlíf-
ast hefur verið, sam-
stjórn Sjálfstæðis- og
Alþýðuflokks á við-
reisnarárunum svo-
nefndu frá 1959-71
eða í tólf ár, studdist
ætíð við mjög nauman
þingmeirhluta. Fyrsta
kjörtímabilið voru
þingmenn ríkisstjórn-
arinnar 33 af 60, en
síðari tvö kjörtímabil-
in sem ríkisstjórnin
sat að völdum var
meirihlutinn 32 þing-
menn, sem var lág-
mark þess sem þurfti
til að ná fram málum
á Alþingi sem sat þá
í tveimur deildum.
Vinstri stjórnin
sem tók við af við-
reisnarstjóminni
hafði einnig aðeins 32
þingmenn á bak við
sig, en hún sat ekki
út kjörtímabilið held-
ur fór frá 1974 þegar
hún hafði misst meiri-
hluta vegna ágrein-
ings í einum stjórnar-
fiokkanna.
Þá má einnig benda
á að ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannsson-
ar sem tók við af ríkis-
stjórn Þorsteins Páls-
sonar haustið 1988
hafði einungis 32
þingmenn af 63 á bak
við sig fyrstu mánuð-
ina, þar til stór hluti
Borgaraflokksins gekk til liðs við rík-
isstjórnina árið eftir. Ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen 1980- ’83
studdist einnig við mjög nauman
þingmeirihluta.
Ríkisstjórnir Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks hafa hins vegar
stuðst við mikinn þingmeirihluta í
þau tvö skipti sem flokkarnir hafa
starfað saman í ríkisstjórn eftir við-
reisnarárin, í fyrra skiptið 1974-78
og í það síðara 1983-87, og í bæði
skiptin hafa þessar stjórnir setið út
kjörtímabilið. Það virðist hins vegar
ekki vera neitt beint samband á milli
langlífis ríkisstjóma og mikils eða
lítils þingmeirihluta, þannig að
stjórnir með mikinn þingmeirihluta
séu líklegri til að sitja lengur að völd-
um en ríkisstjórnir _ með nauman
meirihluta, eins og Ólafur Harðar-
son, stjórnmálafræðingur, benti á í
samtali við Morgunblaðið. Bæði
vinstri stjórnin 1978-79 og samstjóm
Alþýðuflokks, Framsóknarflokks og
Sjálfstæðisflokks 1987-88 hrökkluð-
ust frá völdum eftir skamma hríð
þrátt fyrir mikinn þingmeirihluta.
Flokksagi minni
Á hinn bóginn er bent á að tímam-
ir hafi breyst og erfiðara sé nú að
styðjast við nauman þingmeirihluta
en verið hafi. Flokksagi hafí farið
minkandi á undanförnum árum og
erfiðara sé að knýja menn til hlýðni
við ákveðna flokksstefnu. Ástæðurn-
ar fyrir minni flokksaga séu til dæm-
is prófkjörin sem séu nánast orðin
regla innan flokkanna, en með því
fyrirkomulagi á vali frambjóðenda
skipti aðrir hlutir oft meira máli en
hlýðni við flokkslínuna.
Gunnar Helgi Kristinsson, dósent
í stjórnmálafræði við Háskóla ís-
lands, segir að flokksagi nú sé minni
en áður hafi verið. Fleiri fordæmi séu
fyrir því að einstakir þingmenn bjóði
flokksaganum birginn heldur en fyr-
ir 20-30 árum og því valdi bæði próf-
kjörsfyrirkomulagið og það að erfið-
ara sé að refsa fyrir óhlýðnina, þar
sem þingmenn séu ekki jafn háðir
flokksfonnönnum nú og áður um
framgang í stjórnmálum. Hins vegar
gildi það jafnt nú sem fyrr, að þegar
þingmeirihluti sé naumur sé meiri
þrýstingur á þingmenn að fara ekki
út af flokkslínunni, enda geri vitn-
eskjan um það að ríkisstjórnarmeiri-
hluti sé í húfí það að verkum að
menn leyfi sér síður að hlaupa út
undan sér. „Ég held að þegar litið
sé yfir lengra tímabil sé það alveg
rétt að það er minni pressa á þing-
menn, þeir hafa meira sjálfstæði og
við höfum fleiri dæmi um það að
einstakir þingmenn lýsi yfir sérstöðu
gagnvart stjómarþátttöku síns
flokks. En það er líka áfram þannig
að það fer mjög eftir því hversu
mikið menn þurfa á þeim að halda
hvað þeir leyfa sér,“ sagði Gunnar
Helgi.
Hann sagði aðspurður að það
væri alfarið niðurstaða kosninga sem
réði því hvaða stjómarsamstarf yrði
ofan á og fjölbreytnin í þeim efnum
væri mikil. Almenna reglan væri sú
að tveggja flokka stjórnir væru stöð-
ugri en þriggja flokka stjómir og því
væri eðíilegt að flokkarnir skoðuðu
möguleikana út frá þeim forsendum.
Augljósasta niðurstaða kosninganna
væri sú samstjóm sem nú væri verið
að reyna, þ.e. Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks. Bæði væri það
vegna traustari meirihluta og eins
vegna þess að á sama tíma og engin
sérstök ágreiningsmál væru uppi
milli flokkanna væru ákveðin ágrein-
ingsmál uppi milli Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks og meirihlutinn
naumur.
Ákveðin áhætta
Ólafur Harðarson, dósent í stjórn-
málafræði, sagði aðspurður að al-
mennt talað væru minni líkur til
þess nú að ríkisstjórnir með knappan
meirihluta væru myndaðar en verið
hefði hér áður fyrr þegar flokksagi
hefði verið meiri. Það væru ekki síst
prófkjörin sem hefðu þessi áhrif.
Knappur meirihluti gerði það hins
vegar að verkum að menn þjöppuðu
sér saman. Menn leyfðu sér meira
þegar meirihlutinn væri rúmur og
ríkisstjómarsamstarf ekki í húfi
þótt þeir héldu fast í sérstöðu sína.
Ólafur sagði að í því hefði falist
ákveðin áhætta að halda áfram ríkis-
stjórnarsamstarfí Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks með 32 þingmanna
meirihluta, þar sem hver og einn
þingmaður gæti sett ríkisstjórninni
stólinn fyrir dyrnar með afstöðu
sinni. Hann teldi að Davíð Oddsson
hefði ekki síður verið að horfa til
eigins flokks í þeim efnum en Al-
þýðuflokksins. Með tilliti til myndun-
ar tveggja flokka stjórnar, eins og
Sjálfstæðisflokkurinn hefði sett á
oddinn fyrir kosningar, og vera ekki
með mjög nauman þingmeirihluta
væru viðræður um samstarf Sjálf-
stæðis- og Framsóknarflokks rök-
réttur kostur, en einnig hefði Sjálf-
stæðisflokkurinn getað myndað
tveggja flokka stjórn með Alþýðu-
bandalagi með rýmri meirihluta en
með Alþýðuflokknum.
Aðspurður hvort að megi ætla það
að í framtíðinni verði síður myndaðar
ríkisstjórnir með nauman þingmeiri-
hluta segir hann það sé alls ekki sjálf-
gefið. Það fari eftir málefnastöð-
unni. Ef flokksforingjar telji að meiri
líkur séu á að koma fram tilteknum
málefnum sem þeir leggi mikla
áherslu á í einni ríkisstjórn fremur
en annarri séu meiri líkur til þess
að þeir séu tilbúnir til að taka þá
áhættu sem fylgi naumum meiri-
hluta. „Ef til dæmis Sjálfstæðisflokk-
urinn metur það þannig að það skipti
hann málefnalega ekki mjög miklu
máli hvort hann vinnur með Alþýðu-
flokki eða Framsóknarflokki þá er
mjög eðlilegt að hann vilji vinna með
Framsóknarflokknum miðað við
stöðuna núna,“ sagði Ólafur enn-
fremur.