Morgunblaðið - 19.04.1995, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 19. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
PÉTUR JENS
THORSTEINSSON
af mörgu frásagnarverðu að taka
auk þess sem beint.sneri að íslandi
og hagsmunum þess sem Pétri voru
ævinlega hugstæðastir. Er því til-
hlökkunarefni að mega væntá þeirr-
ar frásagnar sem honum auðnaðist
að ljúka.
í hinum umfangsmiklu ritstörfum
naut Pétur frábærrar aðstoðar
sinnar dugmiklu, gáfuðu og vel
menntuðu eiginkonu Oddnýjar sem
raunar alla tíð studdi hann með
ráðum og dáð. Heimili þeirra báru
vitni um smekkvísi; hlýja og gest-
risni mættu þeim sem þangað komu.
Þau voru samhent um að láta gest-
um sínum íslenskum sem erlendum
líða vel. Á slíkum stundum voru
frásagnir Péturs og gamansögur
sem hann hafði á hraðbergi gleði-
gjafi. Hann kunni einnig mikið af
ljóðum og til þess var tekið er hann
fylgdi utanríkisráðherra sínum í
opinberri heimsókn til Sovétríkjanna
að hann gat sungið fleiri vísur rúss-
neskar en gestgjafarnir kunnu.
Þrír synir þeirra Oddnýjar og
Péturs, Pétur Gunnar, lögfræðingur
og sendifulltrúi, kvæntur Bimu
Hreiðarsdóttur, lögfræðingi, Björg-
ólfur, hagfræðingur og bankafull-
trúi í Lundúnum, og Eiríkur, kvik-
myndastjóri, sambýliskona Valborg
Snævarr, lögfræðingur, bera allir
hæfileikum foreldra sinna ánægju-
legt vitni og bamabörnin em öll hin
mannvænlegustu. - Þeir em margir
sem senda fjölskyldunni hlýjar hu-
grenningar og samúðarkveðjur á
þessum degi.
Þótt Pétur héldi andlegum styrk
sínum til hins síðasta var hann þrot-
inn af likamlegum kröftum. Förin í
fegra heim var honum því léttir.
Hann var einstaklega virðingarverð-
ur maður sem líta mátti glaður yfir
merkan starfsferil sem aðrir munu
lengi minnast. _
Ólafur Egilsson.
Pétur Jens Thorsteinsson fæddist
í Reykjavík 7. nóvember 1917, á
degi rússnesku byltingarinnar. Það
var auðvitað tilviljun ein, en þó að
einu leyti merkileg, því Pétur átti
eftir að he§a hinn langa og farsæla
starfsferil sinn í íslensku utanríkis-
þjónustunni einmitt í Moskvu, sum-
arið 1944, eftir að hafa starfað í
utanríkisráðuneytinu hér frá því í
júníbyijun sama ár. í Moskvu starf-
aði hann í íslenska sendiráðinu í
þrjú ár, lengst af sem staðgengill
sendiherra og síðar sem sendiherra
Islands í Moskvu á árunum 1953 -
1961.
Upphaf starfsferils Péturs í utan-
ríkisþjónustu íslands bar þannig að,
að Pétur Benediktsson sendiherra
kom að máli við nafna sinn Thor-
steinsson vorið 1944, skömmu áður
en sá síðamefndi hafði lokið emb-
ættisprófí í lögfræði við Háskóla
Islands, og spurði hann hvort hann
vildi, að prófínu loknu, ganga til liðs
við íslensku utanríkisþjónustuna og
gerast aðstoðarmaður sinn í íslenska
sendiráðinu i Moskvu. Pétur þekkt-
ist boðið og fór til Moskvu þá um
sumarið. Sökum heimstyijaldarinn-
ar síðari tók sú ferð margar vikur,
enda lá leiðin m.a. um Egyptaland,
írak og íran.
Á dvalarárum sínum í Moskvu
1944 - 1947 hélt Pétur nákvæmar
dagbækur, sem hafa að geyma mik-
inn og sjaldgæfan fróðleik. Á þeim
árum lærði Pétur rússnesku og
starfaði sem dómtúlkur hér um ára-
bil ásamt störfum sínum í utanríkis-
ráðuneytinu, og munu margir roskn-
ir íslendingar minnast þeirra starfa
hans í sambandi við töku rússneskra
togara í landhelgi íslands.
Ég ætla ekki, nema að litlu leyti,
að rekja hér ættir Péturs né glæstan
starfsferil. Aðrir munu áreiðanlega
gera þeim þáttum glögg skil.
Fundum okkar Péturs bar fyrst
saman þegar við þreyttum saman
inntökupróf í Menntaskólann í
Reykjavík vorið 1931. Sama haust
settumst við í 1. bekk og áttum
samleið þar næstu þijú árin. Eftir
gagnfræðapróf 1934 skildu leiðir,
því hann settist í stærðfræðideild
en ég í máladeild. Það var góður
og vaxandi vinskapur með okkur
Pétri á þessum árum, sem hefur
haldist alla tíð, en endurnýjaðist og
efldist eftir að við létum af störfum
í Stjómarráði íslands fyrir aldurs
sakir fyrir um sjö ámm síðan, en
einkum varð vinátta okkar enn nán-
ari á allra síðustu árum.
Pétur bar nafn móðurafa síns,
Péturs Jens Thorsteinssonar, sem
bjó ásamt konu sinni Ásthildi, ömmu
Péturs, á Bíldudal við Arnarfjörð
um og eftir síðustu aldamót. Hann
var á þeim árum einn glæsilegasti
og umsvifamesti athafnamaður
þessa lands, enda gekk hann á
Bíldudalsárum sínum undir nafninu
Arnfirðingakóngurinn.
Ásthildur móðuramma Péturs var
dóttir séra Guðmundar Einarssonar
alþingismanns og prests á Kvenna-
brekku í Dölum. Hann var einn af
stofnendum Kvennaskólans í
Reykjavík og settist Ásthildur dóttir
hans í skólann fyrsta veturinn, sem
hann starfaði. Þegar Katrín móðir
Péturs andaðist árið 1919 tóku þau
Pétur og Ásthildur Pétur dótturson
sinn í fóstur.
Pétur eldri byggði glæsihús við
Laufásveg í Reykjavík sem kallað
var Thorsteinssonhúsið og síðar
Galtafell og þar dvaldi Pétur með
ömmu sinni og afa meðan þau
bjuggu þar. Efst í þessu húsi var
útbúið sérstakt vinnuherbergi fyrir
móðurbróður Péturs, Guðmund
Thorsteinsson - Mugg -, sem var
mikill og ástsæll listmálari og
óvenjulega fjölhæfur listamaður,
eins og öllum Islendingum er kunn-
ugt.
Pétur fluttist síðar ásamt afa sín-
um og ömmu frá Galtafelli í Hafnar-
Ijörð, en þar bjuggu þau í húsi sem
nefndist Gerðið. Eftir andlát Péturs
eldra 1929 fluttist Pétur með ömmu
sinni til Reykjavíkur og buggu þau
á Freyjugötu 34 hjá Guðrúnu Egil-
son móðursystur Péturs. Guðrún var
ekkja eftir Gunnar Egilson, er-
indreka íslenskra stjórnvalda á
Spáni og bjó hún á Freyjugötunni
ásamt sex bömum sínum. Eitt
þeirra var Helga Egilson, sem var
bekkjarsystir okkar Péturs í gagn-
fræðadeild Menntaskólans í Reykja-
vík.
Pétur var ráðuneytisstjóri í utan-
ríkisráðuneytinu í sjö ár og áður
sendiherra í sextán ár í fjórum lönd-
um, Sovétríkjunum, Vestur-Þýska-
landi, Frakklandi og Bandaríkjun-
um. Hann var sendiherra íslands í
ijariægum löndum frá árinu 1976
og hitti þar að máli margt stór-
menna og þjóðarleiðtoga svo sem
Indíru Gandhí og Kim II Sung þjóð-
arleiðtoga Norður-Kóreu.
Pétur var mikið gefinn fyrir
fræðistörf og ekki síður fyrir að
miðla öðrum af fróðleik sínum og
starfsreynslu. Hann kenndi á há-
skólaárunum í Kvennaskólanum í
Reykjavík. I utanríkisráðuneytinu
kenndi hann nýliðum í þjónustunni,
og fyrir þá samdi hann bók sína,
Meðferð utanríkismála, sem kom
út 1987. Áður, eða á árinu 1979,
hafði hann tekið saman handbók
fyrir heiðursræðismenn íslands.
Pétur bar alla tíð hag og heiður ís-
lensku utanríkisþjónustunnar mjög
fyrir bijósti.
Árið 1992 kom út hið stórmerka
ritverk Péturs í þremur bindum:
Utanríkisþjónusta Islands og utan-
ríkismál - sögulegt yfirlit, og var
það gefið út að tilhlutan utanríkis-
ráðuneytis íslands í tilefni af 50 ára
afmaéli ráðuneytisins.
Samning þessa mikla verks tók
um fimm ár, og segja má að nán-
asti samstarfsmaður Péturs hafi þar
verið eiginkona hans, Oddný.
Skömmu eftir að þetta mikla rit-
verk kom út, veiktist Pétur alvar-
lega, en hafði samt, þrátt fyrir vax-
andi sjúkleika og sjóndepru, krafta
til að skrifa fyrsta hluta endurminn-
inga sinna og liggur það verk nú
fyrir sem óprentað handrit.
Á rúmlega fjörutíu ára starfsferli
mínum í Stjórnarráði Islands höfum
við hjónin kynnst fjölmörgum eigin-
konum fyrrum starfsbræðra minna
þar. Flestar þeirra, ef ekki allar,
hafa að sjálfsögðu tekið þátt í störf-
um eiginmanna sinna og stutt þá á
allan hátt á þeim vettvangi. En ég
held að á enga þeirra sé hallað þeg-
ar ég segi að enga hafi ég þekkt,
sem hefur betur og meira lifað sig
inn i störf eiginmanns síns en eigin-
kona Péturs, Oddný, og kom það
hvað best í ljós síðustu tvö árin, sem
hann lifði, sjúkur og sár. Oddný
stóð alltaf við hlið hans í blíðu og
stríðu. Hún vildi alltaf veg hans sem
mestan og bestan.
Pétur var maður fríður sýnum
og manna vörpulegastur. Hann hélt
reisn sinni og andlegu heilbrigði til
hinstu stundar.
Með Pétri er genginn óvenjulega
heilsteyptur mannkostamaður. Is-
land og íslenska þjóðin hafa misst
einn af sínum mætustu sonum.
Stúdentarnir frá Menntaskólan-
um i Reykjavík vorið 1937 fara nú
ört að týna tölunni. Af 51 sem þá
luku stúdentsprófi eru nú aðeins 26
á lífi. Stúdentsárgangurinn frá M.R.
1937 hefur alltaf haldið vel saman,
einkum allra síðustu árin. Bekkjar-
systkinin, sem eftir lifa, senda Pétri
hinstu kveðju með þökk fyrir liðna
tíð.
Sjálfur sendi ég honum sérstakar
þakkir fyrir langa og einstaklega
góða samferð.
Við María sendum eftirlifandi eig-
inkonu hans og ijölskyldunni allri
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Hallgrímur Dalberg.
Það var ekki auðvelt fyrir rétt
tvítugan íslenzkan stúdent að lenda
óforvarandis - eins og sendiherra
frá Júpíter - í sovétsamfélagi sjötta
áratugarins, sem svo gersamlega
var ólíkt öllu því, sem hann hafði
fram að því kynnzt.
Þá skipti það miklu máli að eiga
athvarf í sendiráði íslands í Moskvu.
Þar réðu ríkjum þau Pétur J. Thor-
steinsson og kona hans Oddný
Björgúlfsdóttir. Þau hjón voru ein-
stök í sinni röð. Ætíð voru þau boð-
in og búin að koma til hjálpar, þeg-
ar þörf var á. En það var ekki ein-
ungis, að Pétur sem embættismaður
styddi við bakið á landa sínum. Það
var ekki einungis að þau hjón byðu
stúdentinum að koma, þegar eitt-
hvað var um að vera í sendiráðinu,
t.d. þann 17. júní. Þau komu fram
við stúdentinn af einlægri hlýju
hjartans og gáfu honum vináttu
sína. í þessu landi var bannað að
halda jól. Þá buðu sendiherrahjónin
stúdentinum að halda jól á heimili
þeirra. Og ekki einungis það. Þau
gáfu stúdentinum gjafír og sáu til
þess að honum leið hjá þeim eins
og heima hjá sér.
Pétur var einnig einstakur meðal
starfsbræðra sinna. Við vitum ekki
hvort það var fyrir persónueigin-
leika hans eða hvort það var vegna
þess að sovézkir valdamenn töldu
Island sérstaklega mikilvægt - en
17. júní var ætíð mikill dagur í
Moskvu allt starfstímabil Péturs
þar. Æðstu valdamenn Sovétríkj-
anna heiðruðu Pétur - og ísland -
með nærveru sinni á þeim degi.
Þangað kom fjöldi fólks. Og þau
hjón tóku á móti því með glæsileika
sem af bar.
Pétur þekkti fólk og aðstæður í
þessu landi afar vel. Hann var enn
ungur að árum, þegar hann kom til
Moskvu sem fulltrúi í sendiráði ís-
lands, sem þá laut forstöðu Péturs
Benediktssonar. Þá þegar kynntist
hann þeim framandi, undarlegu og
flóknu aðstæðum sem ríktu á yfír-
ráðasvæði sovétstjórnarinnar. Þegar
hann kom aftur 1953 - og þá með
konu sinni - og stofnaði sendiráð
íslands í Moskvu, kom fljótt í ljós
að þar var réttur maður á réttum
stað. Menntun hans og reynsla nýtt-
ust vel til þess að hann gat náð
hagstæðum viðskiptasamningum
við Sovétnkin, og komið fram hags-
munum Islands svo vel, að meira
varð varla krafizt.
Ég var í hópi þeirra vina Péturs
sem skoruðu á hann að bjóða sig
fram við kjör til forseta íslands árið
1980. Ég hafði þá talið lengi og tel
enn, að þau hjón hefðu setið Bessa-
staði með glæsibrag. En öll þau
margvíslegu og mikilvægu störf sem
hann hafði unnið í þágu íslands
voru á sviði utanríkismála og unnin
erlendis, fjarri augum fjölmiðla, og
var hann því ekki eins kunnur kjós-
endum og mótframbjóðendur hans.
Þó mátti Pétur vel við úrslitin una.
Og ekki hvað sízt fyrir það, að fram-
boð hans réði úrslitum. Ef hann
hefði ekki boðið sig fram hefðu þess-
ar kosningar farið á annan veg.
Eftir að Pétur og Oddný fluttust
heim, þegar Pétur var ráðuneytis-
stjóri og síðan sendiherra í fjarlæg-
um löndum með aðsetri á íslandi,
var ánægjulegt að hitta þau hjón
að máli í húsi þeirra við Ægisíðu í
Reykjavík. Það eru nokkrar vikur
síðan ég hitti hann síðast. Tryggð
hans og vinátta entist til ævinnar
enda.
Þegar Pétur settist í helgan stein
ritaði hann sögu utanríkismála ís-
lands í þrem bindum. Yfírgripsmikil
þekking hans, nákvæmni hans við
öll stjórnsýslustörf og virðing hans
fyrir fólki með mismunandi sjónar-
mið gerðu það að verkum, að honum
reyndist létt að setja sig í hlutverk
sagnfræðings. Verk þetta er traust
og óbrotgjörn heimild um hið fyrsta
hálfrar aldar skeið í sögu utanríkis-
þjónustu íslands.
Pétur J. Thorsteinsson átti ríkan
þátt í að stofna og efla tengsl ís-
lands á alþjóðavettvangi. Ófáir eru
þeir samningar og sáttmálar sem
hann vann að. Hann á ríkan þátt í
þeim orðstir sem ísland nýtur með-
al annarra þjóða. Það er ávinningur
- forréttindi - að fá að kynnast
manni sem honum.
Arnór Hannibalsson.
• Fleirí minningargreinar um
Pétur Jcns Thorsteinssonbíða
birtingar ogmunu birtast í blað-
inu næstu daga.
• +
Systir okkar, 1 VALGERÐUR TRYGGVADÓTTIR, Laufási,
lést 14. apríl. Fyrir hönd okkar systkinanna.
Þorbjörg Tryggvadóttir.
+
Ástkær móðir mín og amma,
DAÐÍNA ÞÓRARINSDÓTTIR,
lést á Hrafnistu í Hafnarfirði 13. apríl.
Minningarathöfn fer fram frá Fríkirkjunni í Hafnarfirði föstudaginn
21. apríl kl. 15.00.
Bálför hefur farið fram að ósk hinnar látnu.
Halla Linker, Davíð Þór Linker.
+
Systir okkar,
MARGRÉT GÍSLADÓTTIR
frá Hvaleyri,
Smárahvammi 15,
Hafnarfirði,
andaðist á heimili sínu aðfaranótt laugardagsins 15. apríl.
Guðný Gfsladóttir,
Andrés Gíslason,
Ragnar Gislason.
+
GUÐMUNDUR SAMÚEL HALLDÓRSSON
starfsmaður hjá Flugleiðum,
andaðist 18. apríl í sjúkrahúsi á Long Island, New York.
Jarðarförin auglýst síðar.
Ingibjörg Hermannsdóttir og börn.
+
HJÖRLEIFUR GUÐMUNDSSON,
Austurbrún 6,
Reykjavík,
er látinn.
Útför hans hefur farið fram í kyrrþey að ósk hins látna.
Aðstandendur.
+
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir og afi,
KRISTJÁN KRISTINSSON,
Sandvfk,
Melrakkasléttu,
Öxarfjarðarhreppi,
lést í Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri föstudaginn 14. apríl sl.
Jarðarför hins látna fer fram frá Snartarstaðakirkju laugardaginn
22. apríl kl. 14.00.
María Kristinsson,
Mari'a Kristjánsdóttir, Haukur Þórisson,
Hans Alfreð Kristjánsson
og barnabörn.