Morgunblaðið - 06.05.1995, Qupperneq 26

26 LAUGARDAGUR 6. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Ovönduð vinnubrögð
og villurök listrýnis
ÞANN 18. mars sl. er einni síðu
Morgunblaðsins varið ti! að „svara“
stuttri grein minni sem birtist 28.
febrúar sl., þar sem ég mótmælti
ósanngjamri og órökstuddri gagn-
rýni Braga Ásgeirssonar sem birtist
á Sjónmenntavettvangi Morgun-
blaðsins þann 4. febrúar sl. Sem fyrr
hefur listrýnirinn ekki gert minnstu
tilraun til að leita sér upplýsinga
máli sínu til stuðnings. Skrif hans
eru dæmigerð ólgandi ringulreið
gagnrýnislausrar hugsunar. Hann
hikar ekki við að hamra á meiðandi
ummælum um Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands, stjómendur hans,
nemendur og starfsmenn, sem hann
viðhafði í grein sinni 4. febrúar sl.
Ég verð hins vegar að stytta mál
mitt því um birtingu skrifa minna
gilda reglur Morgunblaðsins um há-
markslengd aðsendra greina, á með-
an hinn fasti listrýnir blaðsins getur
látið dæluna ganga á „Sjónmennta-
vettvangi" og endurtekið sig í sífellu,
óháður takmörkunum um lengd.
Bragi heldur því fram að ég hafí
ekki lesið grein hans nógu vel er ég
get þess að hann telji að um 50%
nemenda við MHI sé ofaukið og þar
með halli ég réttu máli með útúr-
snúningi og ómerki þar
með skrif mín. Hann
telur sig í þessu tilfelli
hvorki hafa „alhæft" né
„fullyrt" og því til
stuðnings birtir hann
hluta eigin ummæla
innan gæsalappa, en fer
reyndar rangt með þau.
Af þessum sökum þykir
mér rétt að birta þessi
ummæli Braga í heild
svo lesendur geti séð
hversu ómældan vel-
vildarhug hann ber til
skólans, en honum fa-
rast svo orð: „Það er
þó meginmarkmið
hvers metnaðarfulls
listaskóla, að rækta og
halda í hæfileikafólk, og afdráttar-
laus skylda kennara að leggja ekki
einstaka nemendur í einelti fyrir aðr-
ar skoðanir í listum og pólitík. Að
mínu mati eru þeir kennarar óhæfir
í starfi sem þannig ganga að nem-
endum, og eins og vinnubrögðum og
viðveru er háttað í sumum fram-
haldsdeildum er allt að 50% nemenda
ofaukið. Þokukenndar reglur fundar-
haldafíklanna, sem heiðra meðal-
mennskuna, skoðanale-
ysið, þrælsóttann og
þýlyndið halda þessu
fólki því miður innan
dyra. “ (leturbr.mín).
Þetta eru ekki aðeins
stóryrði heldur einnig
ótrúlega rætin fullyrð-
ing, sem beinist fyrst
og fremst að ótilteknum
fjölda samkennara hans
og öllum yfirmönnum
skólans.
Endurteknum lítils-
virðandi fullyrðingum
um kennslu- og náms-
fyrirkomulag í forná-
msdeild skóláns hirði ég
ekki um að svara, enda
svaraði ég þeim í fyrri
grein minni og standa þau svör
óhögguð. Bragi mótmælir því að
hann hafi tekið þátt í ákvörðun um
að flytja annað ár fomámsdeildar til
sérdeilda haustið 1981. Telur mig
fara með klaufaleg ósannindi og seg-
ist hafa á þeim tíma verið í leyfi frá
skólanum. Það verður að teljast hlá-
legt að hann skuli einnig í þessu til-
felli slysast til rangrar staðhæfíngar
því samkvæmt vinnuskýrslum starf-
ÍSLENSKT MÁL
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður
Gísli Jónsson
795. þáttur
íslenskir höfundar voru orð-
snjallir sem fyrr og síðar, þegar
þeir bjuggu til orðið þágufall
til þess að tákna það sem í lat-
ínu er nefnt dativus. Sögnin do
í latínu merkir að vísu að gefa,
en sú athöfn verður erfið í fram-
kvæmd, ef enginn er þiggjand-
inn. Þágufall táknar auðvitað í
hvers þágu eða óþágu eitthvað
verður.
Mjög oft er hægt að finna
þágufall með því að setja handa
framanvið. Ef ég segi: Hann
smíðaði mér borð, gæti ég allt
eins sagt: Hann smíðaði borð
handa mér. Stundum fer þó illa
á því að troða handa inn í slíkar
setningar: Hann gat sér góðan
orðstír. Þama á handa ekki
heima, en merkingin er söm. Sér
er þama þágufall til þess að
tákna hver þiggur orðstírinn.
Um þetta ætla ég ekki að
gera langt mál né flókið að sinni.
Tilefnið er hins vegar það, að
mönnum virðist sjást yfír þessa
gmndvallarmerkingu þágufalls:
ins og fara þá að tala skakkt. í
fréttum heyrði ég oftar en einu
sinni að menn hefðu verið
dæmdir fyrir að „draga að sér
fé“. Þarna er forsetningunni að
fullkomlega ofaukið, og hún er
til bagalegra lýta. Menn draga
sér(=handa sér) fé, ef þeir taka
til sín meiri fjármuni en þeir
hafa rétt til. Þetta er held ég
dæmi um að fræðsla um grund-
vallaratriði íslensks máls þarf
að vera meira í tísku en hefur
verið um sinn. Ég ætla í fram-
haldi af þessum hugleiðingum
að gefa orðið Eiríki Rögnvalds-
syni málfræðingi sem segir það
máli skipta ..að málkerfið
haldist óbreytt í aðalatriðum.
Þar er það líklega beygingakerf-
ið sem við þurfum að beina at-
hyglinni að. Það er vegna þess
að eins og allir vita hafa beyg-
ingar minnkað mikið í flestum
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
795. þáttur
skyldum málum, og mætti því
búast við tilhneigingu til sömu
þróunar í íslensku. Það væri
mikill skaði - ekki vegna þess
að málið yrði eitthvað ljótara eða
ófullkomnara við missi beyging-
anna, heldur vegna þess að þá
er hætta á að við myndum missa
tengsl við allt sem hefur verið
skrifað í landinu. Það er reyndar
ekki gott að sjá að hve miklu
leyti slíkt myndi gerast, og lík-
lega myndi missir sjálfra beyg-
ingarendinganna ekki vera aðal-
atriðið í því máli, heldur þær
breytingar aðrar sem óhjá-
kvæmilega hlytu að fylgja í kjöl-
farið á setningagerð og e.t.v.
hljóðkerfi." (Sjá Andvara, 119.
ár.)
★
Ósköp leiðist mér, þegar menn
slá um sig hvað eftir annað með
orðum sem ekki er vitað hvað
merkja. Orðið ögurstund er allt
í einu komið í tísku. Um merk-
ingu þess er fullkomin óvissa.
Það er í ævafomu kvæði, Völ-
undarkviðu, einu stórbrotnasta
og glæsilegasta dæmi íslenskra
fommennta. Þar er slungið sam-
an grimmd og blíðu, hrottaskap
og nærfæmi og mörgu, mörgu
öðm, sem aðeins veðmr skynjað.
Þar er líka þessi alfræga mynd:
Nóttum fóru seggir,
negldar vóru brynjur,
skildir bliku þeirra
við inn skarða mána.
Undir lok Völundarkviðu
trúir Böðvildur föður sínum fyrir
því að þau Völundur sætu saman
„eina ögurstund" sem æva
skyldi, því að eftir það gekk hún
bami aukin. Ég hef enga útleið
nema birta orðrétt það sem í
bókum stendur, og er þá fyrst
Ásgeir Blöndal: ögurstund ...
Orðið kemur fyrst fyrir í Völund-
arkviðu og merking þess um-
deild. Til hefur verið að það
merkti angursstund og væri sk.
ögur ‘mæða,...’ og so. öfra ‘erta,
ógna’ eða frygðar- eða losta-
stuna sk. lo argur og gr. órkhis
‘hreðjar’. En orðið fínnst enn í
mæltu máli og merkir stutta
stund, stund tengda sjávarföll-
um, einkum útfalli. Orðið er líkl.
sk. ögur (5) ‘útfall’ (s.þ.) og
ögra s. ‘falla út; lóa við
stein,...’.“
Þá Árni Böðvarsson:
„tíminn frá því hálffallið er út
og þangað til fer að falla að
aftur; liggjandinn um háfjöru:
ótrygg er ögurstundin; stutt
stund. 2 *angursstund, -yrði H
(FT) ögrunarorð, hótanir."
★
Jón Hilmar Jónsson hefur
þann viturmannlega hátt á, að
taka orðið ekki upp í Orðastað.
Ég bið menn svo að gaspra ekki
með þetta orð, enda á Völund-
arkviða annað og betra skilið.
★
Vilfríður vestan kvað:
í Belgsey var Brynjólfur kantaði
sem bláspólusamstaeðu pantaði,
svo gekk hann af trúnni,
og guðlausri frúnni
hann gerði allt sem dömuna vantaði.
★
„Var hann maðr meðallagi á
hæð, toginleitr, grannlegr ok
óstyrkr, smágjörr um alla hluti,
en þó nokkut hvatvís ok ætlaði
sér meira en hann var vel færr
um ... þeir frændr voru bólu-
grafnir allir ok rómdigrir. Bjöm
hafði verit við kaupmannsskap
ok græðt fé mikit, hann var
djarfr ok hvatr til alls, ok snarpr
atgöngu, heldr lítill vexti.“ (Jón
Espólín, XIII, 8-9).
★
Unglingur utan -sendir, og
umsjónarmaður birtir með sem-
ingi:
Úlfhildur keypti sér ullarband,
úr því tókst henni að pijóna á Brand
svo kostvæna brók,
að hún kyijaði á bók:
Hver á sér nú fegurra fóðurland?
★
Hátt settur maður sagði í
sjónvarpsviðtali: „Ég er al-
ménnt (auðkennt hér) þeirrar
skoðunar. ..“
Umsjónarmaður spyr: Er
þetta einum manni unnt?
Ég er ósáttur við, segir
Björgvin Sigurgeir
Haraldsson, að Bragi
Ásgeirsson noti aðstöðu
sína sem útrás fyrir per-
sónulega óánægju.
aði Bragi einmitt við MHÍ veturinn
1981-1982. Þennan vetur var Bragi
ekki einungis við kennslu heldur sat
hann einnig í skólastjóm, eins og ég
benti á í fyrri grein minni. Minni
Braga er greinilega ekki óskeikult
og má því ætla að annar málflutning-
ur hans sé í samræmi við það.
Bragi telur sig ekki vera að mis-
nota stöðu sína sem „listrýnir, að
segja frá staðreyndum sem við blasa
og deila á það sem miður fer í mikil-
vægasta sjónmenntaskóla landsins“
og telur það í fullu samræmi við
málfrelsi. Það er ekki spurningin um
málfrelsi sem málið snýst um. Eng-
inn efast um málfrelsisrétt Braga.
Það eru vinnubrögð hans við gagna-
öflun og framsetning hans á gagn-
rýni sem er á engan hátt samboðin
föstum greinahöfundi sem vill láta
taka sig alvarlega. Manni í slíkri
stöðu er ekki samboðið að byggja
aðfínnslur sínar á sögusögnum og
órökstuddum fullyrðingum þegar
honum er bæði fijálst og Ieikur einn
að afla sér réttra upplýsinga.
Sem fyrr verður Braga tíðrætt um
brottrekna nemendur. Hann segir
þijá nemendur hafa verið rekna af
sama kennaranum í vetur. Ég á sæti
í skólastjórn og veit því eins og allir
aðrir yfirmenn deilda skólans, að
enginn hefur verið „rekinn" úr skól-
anum í vetur. Það er undarlegt
hversu Braga er umhugað um að
telja lesendum Morgunblaðsins trú
um að innan veggja MHÍ sé að fínna
kennara sem reki nemendur mis-
kunnarlaust fyrir skoðanir þeirra,
falli þeim þær ekki i geð. Einn nem-
andi féll út af nemendaskrá sl. vor
af ótilgreindum ástæðum og gat
hann því ekki hafið nám á síðasta
hausti þar sem honum láðist að
anga frá sínum málum í tæka tíð.
ljósi þess að umræddur nemandi
er sonur Braga gerði ég það að
umtalsefni í fyrri grein minni, að
vafí gæti leikið á hlutleysi í „gagn-
rýni“ hans á málefnum skólans. Enda
benda stóryrði hans um að nemendur
séu lagðir í einelti vegna skoðana
sinna, brottrekstur þeirra af sömu
ástæðum, ávirðingar um meðal-
mennsku, þrælsótta og þýlyndi og
umbúðavæðingu svo fátt eitt sé
nefnt, til þess að orðavalinu ráði
fremur tilfínningar en rökræn hugs-
un. í fyrri grein minni andmælti ég
á engan hátt rétti Braga til „að fá
að viðra skoðanir sínar svo sem þekk-
ing, vit og reynsla bjóða honum“,
eins og hann orðar það. Mér finnst
hins vegar að lesendur eigi rétt á
að vita hver sú þekking, vit og
reynsla er sem býr að baki skrifum
gagnrýnandans. Ég benti á að Bragi
kysi að ræða afgreiðslu skólastjórnar
á tilteknu máli án þess þó að upp-
lýsa lesendur um að þar gæti hann
ekki komið fram sem hlutlaus gagn-
rýnandi, enda þótt ég greindi þá
ekki nánar hver þau tengsl væru.
Lesendur geta nokkurn veginn getið
sér til um „þekkingu" og „vit“ mynd-
listarmannsins og gagnrýnandans,
en fáum býður í grun að listrýnirinn
og kennarinn eigi persónulegra hags-
muna að gæta í þeim málum sem
hann gerir að umtalsefni. Ég er ein-
faldlega ósáttur við að Bragi, sem
er launaður listrýnir Morgunblaðsins,
leyfí sér að nota aðstöðu sína til að
fá útrás fyrir persónulega óánægju
undir því yfírskini að um sé ab ræða
almenna umíjöllun listrýnis um mál-
efni „mikilvægasta sjónmenntaskóla
landsins" eða „rýni á mikilsverða
hluti í þjóðfélagsuppbyggingunni",
eins Bragi nefnir skrif sín.
Bragi segir í upphafí greinar sinn-
ar að í svargrein minni felist ekki
„sú tegund rökfræði" sem hann aug-
lýsti eftir í upphafsgrein sinni. Til-
efni skrifa minna voru vinnubrögð
Braga í umfjöllun hans um MHÍ og
þá sérstaklega rökleysa skrifa hans.
Ef Bragi telur að í greinum hans
felist rökfræði, held ég að honum
væri hollt að endurmeta skilning sinn
á rökfræði og hafa þá í huga að
mönnum er nauðsynlegt að geta
fært rök fyrir máli sínu ef taka á
mark á þeim. Mér er til efs að ég
hafí nokkra löngun til þess að „rök-
ræða“ við Braga hvorki um málefni
MHÍ eða önnur. Enda sýnist mér
full þörf á að Bragi styðji mál sitt
haldbetri rökum en honum hefur tek-
ist í skrifum sínum um Myndlista-
og handíðaskóla íslands.
Höfundur er myndlistarmaður og
deildarstjóri fornimsdeildar
Myndlista- og handíðaskóla
íslands.
Listsýning í Þingholt-
unum — Hugleiðing
Bullandi list er í geninu,
segir Steingrímur St.
Th. Sigurðsson, sem
hér fjallar um sýningu
Halldórs Kristinssonar.
í ÞINGHOLTUM,
þessu ástsæla hverfí
margra gamalla Reyk-
víkinga, við Hallveig-
arstíg er silfursmiður-
inn í hverfínu að sýna
myndir eftir sig. Hann
heitir Halldór Kristins-
son og þykir listrænn
á sínu sviði, í gull- og
silfursmíðinni. Nú læt-
ur hann málverkin
tala, með því að sýna
þau almenningi. Hann
er að yfírgefa hverfíð
og spilar því útgöngu-
versið með þessari sýn-
ingu sinni. Móðurbróð-
ir hans var Ámi heitinn
Óla, sem var listrænn
penni og gerði Lesbók
Halldór kristinsson
ÞESS A mynd af lista-
manninum teiknaði Gylfí
Gislason myndlistarmað-
ur fyrir nokkrum árum.
í olíu, akríl, vatnslitum, ritblýi, túss
og pastel. Þær eru sérstæðar, til að
mynda Fallandi lauf, og ekki síður
forvitnilegar eru myndimar Malargr-
ús í Grímsnesinu, Bakgarður við
Ránargötu, Kinnarfjöll (góð kom-
pósisjón). Það er hljóðleiki yfír þess-
ari sýningu og listrænn smekkur á
köflum, enda hefur Halldór fengið
orð á sig fyrir að vera listrænn í
gull- og silfursmíði.
Stundum hefur maður
það á tilfinningunni, að
Halldór sé skúlptúristi.
Það vill svo til að undir-
skráður var með vinnu-
stofu öndvert við göt-
una (nr. 7) en skyld-
leiki við Halldór er mik-
ill. Hann er þremenn-
ingur við greinarhöf-
und. Faðir Halldórs,
Kristinn Jónsson kaup-
maður á Húsavík, og
móðir greinarhöfund-
ar, Halldóra Ólafsdótt-
ir, vom systkinaböm
(Mýrarhús-Nýibær). í
fyrra var vinnuslotið
yfirgefíð og Halldórs
frænda jafnframt
saknað. Þess er að
Morgunblaðsins að klassík. Bróðir
Halldórs er Jón Kristinsson, sem
gerði Rafskinnu úr garði af miklum
drátthagleik eins og frægt er. Afi
Halldórs var Jón Arason prestur,
bróðursonur Matthíasar Jochums-
sonar skálds. Það leynir sér ekki, að
bullandi list er í geninu.
Þessar myndir Halldórs em unnar
vænta að þessi listamaður af guðs
náð haldi áfram að skapa myndir
enda þótt hann hafí yfirgefið Þing-
holtin. Sýningu Halldórs lýkur laug-
ardaginn 6. maí.
Að Hæðardragi
Höfundur er myndlistarmaður og
rithöfundur.