Morgunblaðið - 06.05.1995, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 6. MAÍ 1995 33
Gerald
Rainhold Hasl-
er var fæddur á
ísafirði 28. septem-
ber 1929. Hann lést
í Inzell í Þýskalandi
25. mars sl. Minn-
ingarathöfn um
hann fór fram í Inz-
ell 29. mars sl. en
útför hans fór fram
frá Fossvogskirkju
19. apríl.
FRAM í hugann ryðj-
ast ýmsar æskuminn-
ingar frá því hlýinda-
tímabili sem yfir ísafjörð gekk á
fertugasta og í byijun fimmtugasta
áratugarins, þegar smápúkar hlupu
um á stuttbuxum frá því í maí og
fram á haust og sumarið var eilíft
sólskin, ekki var enn búið að finna
upp dagheimili, leikskóla, leikvelli
og annan óþarfa og orðið barna-
heimili hafði allt aðra merkingu í
málinu, en það hefir í dag. Athafna-
svæði fullorðna fólksins var leikvöll-
urinn ' okkar, bátar, bryggjur,
fjaran, og klifurgrindin var háar
byggingar og húsaþök. Á góðviðris-
dögum léku allir sér saman, Albolt-
inn var leikinn ýmist í Brunngöt-
unni eða Aðalstrætiriu og boltinn
sleginn alla leið frá Ólafs Skjaldar-
búð og upp að Óla Kára eða Prófess-
or, allir léku með, fullorðið fólk jafnt
sem smá börn, þau yngstu voru
ýmist ST eða Gullið hennar mömmu
sinnar. 1
Á þessum friðsælu árum voru
nær öll börn á ísafirði fátæk og
þeir sem meira máttu sín reyndu
að gæta þess að láta það ekki koma
fram, hvorki í klæðaburði né óhóf-
legu eftirlæti, við fundum því ekki
eins fyrir nöturlegri fátæktinni og
vorum sæl og glöð og undum vel
við okkar.
En svo kom stríðið. Á þeim heim-
ilum sem ég umgekkst mest var
stuðningurinn við Þjóðverja yfir-
gnæfandi og menn biðu þess eins
að þeir lykju styrjöldinni með sigri.
Á stofuvegg í því húsi, sem ég
undi mest, hékk risastórt landakort
af vígvellinum í Evrópu, alsett
smáum pijónum, ýmist merktum
með hakakrossinum eða þjóðfánum
andstæðinganna, pijónamir voru
síðan færðir til eftir því sem fréttir
bárust af vígstöðunni. Radíóamat-
örar vöktu næturlangt til að fá
nýjustu og réttustu fréttir og ákveð-
ins trega gætti við það að færa til
baka pijónana sem merktir vom
með hakakrossinum, ef svo bar
undir að undanhald hefði orðið, —
helst ekki fyrr en fréttir hefðu feng-
ist staðfestar og þá jafnvel ekki
færðir alveg strax.
ísafjörður var hernuminn af
tveim Bretum sem aðsetur höfðu á
Hjálpræðishernum til að byija með.
Isfirðingar sniðgengu þá yfirleitt
enda fyrirsjánlegt að þeir mundu
ekki sigra í þessu stríði. Á fjöida
húsa var límd aflöng pappírsörk
með breiðri rauðri ör og undir stóð:
Til næsta loftvarnarbyrgis. Við
krakkarnir gerðum grín að þessu,
eins og að það kæmi einhvern tím-
ann til mála að ísafjörður drægist
inn í stórveldaátökin — en við vorum
svo sannarlega börn.
Góðviðrisdag þann 10. júlí 1940
flaug sú frétt um bæinn að enskur
tundurspillir væri að sigla inn Sund-
in, allir sem rólfærir voru fleygðu
frá sér verkum sínum og hlupu til
að fylgjast með eins og þá var
lenzka, ungir sem gamlir, fremstir
fóru þeir sem sprækastir voru, böm
drógust aftur úr, gamalmenni síð-
ust; þegar þeir fyrstu voru komnir
niður á Hæstakaupstaðarbryggju
var einfættur maður enn við BP
tankinn. Ég hljóp eins og aðrir eins
og ég ætti lífið að leysa, þegar ég
kom á móts við Mjósundin sá ég
skipið, — þvílík boðaföll og ógnar-
hraði ábyggilega ekki minna en 17
eða 18 mílur. Þegar ég var kominn
niður fyrir olíuportið varð mér und-
arlega við, skipið hafði
rétt silast inn fjörðinn,
þrátt fyrir þessi líka
boðaföll, þarna upplifði
ég fyrstu reynsluna af
stríðsleik, boðaföllin
voru máluð á skipið til
að villa um fyrir and-
stæðingunum. Ég hljóp
áfram, rétt fyrir fram-
an mig var stálpaður
strákur sem ég þekkti
og þekki enn, mikill
ágætis maður; öll
þvagan þyrptist niður
eftir tanganum.
En einn var sá sem
barðist á móti straumnum, 10 ára
gamall drengur á litla hjólinu sínu,
sem var löngu orðið allt of lítið,
hann hjólaði þarna allt hvað hann
mátti á móti straumnum, þegar
hann kom til móts við þennan stálp-
aða pilt hrópaði sá til hans: „Já,
flýttu þér heim, þeir eru komnir til
að taka hann pabba.þinn“. Dreng-
urinn stöðvaði hjólið sitt hjá mér,
enda vinur minn, hann sat á
hnakknum og stóð í báða fætur á
þessu allt of litla hjóli, ég lagði
höndina á stýrið, hann beit í neðri
vörina, og efri vörin titraði dálítið,
það voru einhvetjar viprur við
munnvikin og það var ekki laust
við að það væri raki í augnhvörmun-
um. Við stóðum svona dágóða
stund, mig langaði til að segja eitt-
hvað hughreystandi við hann, en
ég átti engin orð, hann rauf síðan
þögnina og sagði: „Far þú niður
eftir og gáðu hvað skeður." Ég hljóp
áfram eins og allir hinir.
Skipið lagðist að Hæstakaup-
staðarbryggjunni, landgangi var
skotið á land, hermaður með byssu
um öxl tók sér stöðu við landgang-
inn, Isfirðingar fylltu bryggjuplanið
og þeir mynduðu stóran hálfboga
umhverfis landganginum, — best
að hætta sér ekki of nærri, maður-
inn var með byssu. Frakkur dreng-
ur gekk upp að hermanninum, hló
og benti á húfuna. H.M.S. stóð
gullnu letri á henni, drengurinn tók
sér stöðu við hlið hermannsins sló
saman hælunum að hermannasið,
svo stóru stígvélin hennar systur
hans slömpuðust um granna legg-
ina. „H.M.S. Heimsins Mesti Sauð-
ur,“ sagði hann um leið og hann
bar höndina upp að enninu. Þetta
var spegill tíðarandans þá. Ein-
hveijir fulltrúar heimsveldisins
gengu um borð, annað skeði ekki.
Það var svo ekki fyrr en seinni-
partinn þennan miðsumardag, að
hátt settur hermaður með þijá slíka
að baki sér kvaddi kurteislega dyra
hjá Hásler hjónunum til að tilkynna
honum, konunni og börnunum að
þeir væru komnir til að nema hús-
bóndann á brott og færa hann í
fangabúðir í Englandi. Þessi feiti
góðlátlegi maður fékk nokkrar
klukkustundir til að ganga frá ver-
aldlegum eigum sínum, svo sem að
selja bakaríið sem hann hafði kom-
ið upp og var orðið frægt víðar en
um Vestfirði og kveðja fjölskyldu
sína, á miðnætti skyldi hann mæta
til skips, engin vissi hvort hann
ætti afturkvæmt til Isafjarðar.
Það er svo ári síðar, það er laug-
ardagskvöld 8. júní 1941 aðfaranótt
sjómannadagsins. Það er dansleikur
á Uppsölum, upp úr miðnætti ganga
inn í danssalinn borðalagður sjóliðs-
foringi og undirmenn hans, þeir
ganga inn á dansgólfið, fólkið víkur
til hliðar, það er óvant slíkum uppá-
komum, þeir ganga inn á mitt dans-
gólfið að ungu pari sem er að dansa,
Ilse Hásler og Mugg. Sjóliðsforing-
inn borðalagði klappar létt á öxl
ungu stúlkunnar, rétt eins og hann
sé að bjóða henni upp í dans, hún
er leidd burtu í hermannafylgd, hún
skal í fangelsi í Englandi.
í Aðlstræti 20, húsi frú Hásler,
vaknar fólkið af nætursvefni bjartr-
ar sumarnæturinnar við það að
knúð er dyra, nú er ekki bankað
kurteislega, heldur barið í hurðina
með skambyssuskefti, svo að glym-
GERALD
HÁSLER
MINNINGAR
ur undir í götunni. Lítill ellefu ára
gamall drengur fer fram úr og
gægist út um með gluggatjöldun-
um, hann verður felmtri sleginn,
úti fyrir er húsið umkringt af
fimmtán eða tuttugu hermönnum
með alvæpni, á grúfu við Aðal-
stræti 15 liggur maður með hríð-
skotabyssu og miðar á húsið,
drengnum finnst að það sé miðað
á sig, honum verður mikið um, —
verðum við skotin? Það er lítill nið-
urbrotinn drengur sem heldur sér
í slopp móður sinnar þegar hún
opnar dyrnar, að baki stendur syst-
irin á fermingaraldri. Frúnni er les-
in einhver stutt tilkynning, sem fer
fyrir ofan garð og neðan, síðan
ryðjast inn offísérinn og nokkrir
aðstoðarmenn hans, bækur eru rifn-
ar úr hillum, gólfteppum er lyft,
rifnar eru út skúffur og innhaldinu
hvolft á gólfið, gramsað í öllu, leit-
að alls staðar, — jafnvel saltstauk-
urinn er tæmdur og gramsað í inni-
haldinu, í vonlausri leit að einhveiju
sem ekki er til.
Frú Hásler er gefinn tveggja tíma
frestur til að taka saman pjönkur
sínar, hún skal í fengelsi í Eng-
landi, dóttirin Guðrún á fermingar-
aldri er send út í pakkhús til að ná
í ferðatösku fyrir móður sína og
ílse systur sína, — ein? Nei, ein fær
hún ekki að fara, yfir henni stendur
ógnvænlegur vopnaður hermaður,
hún skal alls ekki fá tækifæri til
að koma undan einhveijum gögn-
um, leyna einhveiju, eða stínga af.
Tæpum tveim tímum síðar gengur
frú Hásler umkringd vopnuðum
hermönnum upp Aðalstrætið á
ísafirði, sonurinn situr einn heima
og grætur, dóttirin neitar að verða
eftir, hún ætlar með mömmu hvað
sem það kostar, hún er komin hálfa
leið til skips, rígheldur sér í kápu
hennar, þegar að tilkynning berzt
viðkomandi offiserum — engin
börn. Við Fell er hún rifin með
valdi frá móðurinni. Þegar skipið
siglir út Sundin á ísafirði með ís-
fírsku fangana, — alla saklausa af
meintum skeytasendingum sem
hjuggu stór skörð í skipalestir til
Múrmansk, — sitja tvö lítil hnípin
börn ein og yfírgefin heima, á heim-
ilinu sem nú hefir verið lagt í rúst.
Æskan er búin.
Ekki er vitað til að neinar ráð-
stafanir hafa verið gerðar vegna
þeirra, ekki af ríkisstjórn íslands,
ekki af bæjarstjórn Ísaíjarðar, til
þess að ákvarða hvernig skuli kom-
ið til hjálpar þessum tveim ungu
einstaklingum. Það sem verður
þeim til hjálpar er hugulsemi og
góðvild nokkurra ísfirskra bæj-
arbúa, fyrst og fremst ungs manns
sem hafði verið sendisveinn í bak-
aríinu hjá Hásler, Óla Sigmunds og
Ástu systur hans, sem komu til
bamanna um nóttina og tóku þau
heim til sín.
Sagt er að tíminn lækni öll sár,
það er ekki rétt, svo djúp geta sár-
in orðið að ekki dugi mannsaldur
til að lækna þau.
Gerald skóp sjálfum sér ákveðin
lögmál að lifa eftir. Treystu engum
— opnaðu ekki hjarta þitt fyrir
nokkrum manni, — bijóttu aldrei
allar brýr að baki þér — eyddu
ekki um ráð fram, — safnaðu í sjóð,
til að tryggja fjölskyldu þinni mögu-
leika til að takast á við hið óvænta
í þessari veröld sem engu eirir —
gerðu engan að vini þínum eða trún-
aðarmanni fyrr en þú hefir þraut-
reynt trúmennsku hans.
Það fór þó svo að vinur minn,
Gerald, slakaði á þessum lífsskoð-
unum þegar tímar liðu fram og vin-
irnir urðu smá saman fleiri og fleiri,
hann gat svo sannarlega virkað
hryssingslegur í viðmóti, en þeir
sem næst honum stóðu hlógu í
huga, því þeir vissu að þetta viðmót
var aðeins gríma, að undir niðri sló
stórt viðkvæmt og auðsært hjarta
og ef á reyndi var enginn fljótari
upp með budduna til að hjálpa ef
í nauðirnar rak.
Faðir hans, Hans Georg Hásler,
dvaldist í fangabúðum Englendinga
þar til Samveldislöndin gerðu með
sér Yalta samkomulagið, þá skyldi
föngum og flóttamönnum hvers og
eins skilað til síns heima, þar urðu
einhver nöturlegustu skilin á stríðs-
tímanum í lífi Hans Hásler, menn
ætluðu að nú yrði hann sendur heim
til íslands, þar átti hann fjölskyldu
og þar hafði hann verið tekinn til
fanga, en svo fór ekki. Þessi maður
sem særst hafði í styijöldinni
1914-18 og fengið nóg af hörmung-
um stríðsins settist að á ísafirði
1928 á hjara veraldar, í þeirri von
að mega eiga friðvænlegt ævikvöld
með fjölskyldu sinni, fjarri öllu
hernaðarbrölti. Herveldin fundu út
að hann mundi fæddur í Dresden,
þangað skyldi hann sendur í fanga-
skiptum rétt fyrir stríðslok, á þeim
upplausnartímum sem í hönd fóru
fann hann enga ættingja í Dresden,
þar var hann svo einn og yfirgefinn
þegar þúsundum tonna af afgangs-
sprengjum sigurvegaranna var
hvolft yfír borgina og hún lögð í
rúst, hvergi skjól að fá og engan
mat. Hans Hásler komst ekki heim
til ísafjarðar fyrr er 1947 og þá
brotinn maður og tættur, nánast
eins og gangandi beinagrind. Þó
að fjölskyldan væri öll af vilja gerð
til að hefja nýtt líf á rústum þess
gamla tókst það ekki, styrjöldin
hafði valdið þeim sárum sem ekki
gátu gróið.
Mér hefir orðið tíðrætt um for-
eldra Geralds Hásler í þessum
minningarorðum mínum um einn
minna bestu vina og hin grimmilegu
örlög þeirra og barna þeirra, ég
vildi freista þess að leiða lesandann
á vettvang þeirra níðangurslegu
örlaga sem hann upplifði. Þeir sem
ekki þekktu Gerald nema af stutt-
aralegum kynnum gerðu sér oftast
nær alranga mynd af honum, fannst
hann harðneskjulegur og jafnvel
hryssingslegur, héldu jafnvel að
hann væri kaldur og tilfinninga-
laus; þetta er röng mynd.
Hann var mjög agaður maður
og krafðist þess sama af öðrum,
hann fyrirleit orð eins og aumingja-
skap og uppjöf, þau orð voru hrein- -
lega ekki til í hans orðabók.
Fjölskyldur okkar Geralds flutt-
ust suður um svipað leyti, hinn
gamli vinskapur okkar óx með ár-
unum, aldrei var haldin svo veizla
hjá öðrum okkar, hvort heldur var
ferming, skím eða brúðkaup, að
ekki væru báðar fjölskyldur við-
staddar. Margar stundimar áttum
við saman bæði á heimilum hvors
annars, í sumarbústað hans í Þrast-
arskógi og síðan á heimili þeirra_*
hjóna í Þýskalandi. Við áttum mörg
sameiginleg áhugamál og létum
okkur ekkert mannlegt óviðkom-
andi í samræðum okkar. Hjá því
gat ekki farið að stundum hlypi
okkur kapp í kinn og hitnaði stund-
um í hamsi, þegar skoðanir okkar
skömðust, og þá sérstaklega ef
stjórnmál bar á góma. Ef Gerald
varð reiður, eða sárnaði, stóð hann
upp fór inn á snyrtingu og þvoði
sér um hendurnar, — jafnvel tvisvar
— ef mikið lá við, kom síðan bros-
andi út aftur og þá var auðvelt að
taka upp léttara hjal um annað efni.
Með innilegt þakklæti og virð-
ingu í huga kveð ég þennan vin
minn og þakka fyrir samfylgdinar—
Eftirlifandi eiginkonu, börnum og
barnabörnum sendi ég mínar dýpstu
samúðarkveðjur.
Ég sakna hans mjög, hann var
drengur góður.
Jón Aðalbjörn Bjarnason.
t
Guói þóknaðist að kalla aftur til sín þjón sinn,
séra FRANS VAN HOOFF
kaþólskan prest í
Karmelklaustrinu,
Hafnarfirði,
sem andaðist þann 4. maí 1995 í St. Jósefsspítala í Jerúsalem.
Prestarnir.
t
Elskulegur föðurbróðir minn, mágur og fósturfaðir okkar,
GUÐMUNDUR JÓHANNESSON
frá Skárastöðum,
sfðast til heimilis á Nestúni 4,
Hvammstanga,
lést í Sjúkrahúsinu, Hvammstanga, aðfaranótt 5. maí.
Unnur Sveinsdóttir,
Ása Sigríður Stefánsdóttir,
Herborg Ólafsdóttir,
Anna Ólafsdóttir,
Pétur Seatran.
Eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir, afi og langafi,
GÍSLI ÞORSTEINSSON
fyrrverandi bæjarverkstjóri,
sem lést í Sjúkrahúsi Siglufjarðar
30. apríl, verður jarðsunginn frá
Siglufjarðarkirkju mánudaginn 8. maí
kl. 14.00.
María Hallgrímsdóttir,
Elfn Gfsladóttir, Óskar R. Jakobsson,
Gísli Þór Gfslason, Bylgja Möller,
Þóra Steinunn Gísladóttir, Þórhallur Höskuldsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
Í
Innilegar þakkir sendum við öllum þeim,
sem sýndu okkur samúð og vinarhug
við andlát og útför móður okkar,
tengdamóður, ömmu og langömmu,
SVANHILDAR GUÐMUNDSDÓTTUR
frá Litlu Sandvík.
Guðmundur Sæmundsson, Kristín Eyjólfsdóttir,
Þorvarður Særnundsson, Ásta Lára Leósdóttir,
Gunnar Sæmundsson,
barnabörn og barnabarnabarn.