Morgunblaðið - 31.05.1995, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 31.05.1995, Blaðsíða 18
18 MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 1995 MORGUNBLAÐIÐ LISTIR Birtist einstaklingur- inn fyrst á miðöldum? Heimspekideild Háskólans efndi um sl. helgi til umræðna undir heitinu „Einstaklingurínn á miðöldum“.Elín Pálmadóttir fylgdist með því semframfór. AUNDNFÖRNUM árura hef- ur í Evrópu og víðar verið mikil umræða um það hve- nær í sögunni einstaklingurinn hafi orðið til í þeirri merkingu sem við leggjum í orðið í dag, hvort sem heldur er sem siðgæðisvera, samfé- lagsvera eða sjálfsvera. Margir sagnfræðingar hafa haldið því fram að slíkur einstaklingur hafi ekki orðið til fyrr en á 12. og 13. öld eftir langa og flókna þróun. Vegna íslendingasagna með öll- um sínum góðkunnu persónum og rannsókna á þeim í HI er hér mik- ill áhugi á þessu máli. Heimspeki- deild bauð því til fyrirlestrahalds og umræðna tveimur mjög þekktum miðaldasérfræðingum, Jacques le Goff frá Frakklandi og Sverre Bagge frá Noregi, sem hafa verið að íjalla um þessa spurningu og hugmyndir miðaldamanna um ein- staklinginn. Le Goff út frá því hvernig þær birtast í ævisögum Frakklandskonungs á 13. öld, og Hafið til vegs og virð- ingar MÁLVERK frá Viktoríutímanum sem eigendurnir gátu ekki með nokkru móti losnað við á sjöunda áratugnum seldist fyrir skömmu á rúmar 170 milljónir kr. ísl. á uppboði hjá Christie’s í New York. „Fundur Móse“ eftir Sir Lawrence Alma-Tadema, sem var uppi 1836-1912, er nú talin einstakt listaverk. Eftir dauða hans fóru verk hans úr tísku og um áratuga skeið þóttu þau ekkert listrænt gildi hafa. Gekk það svo langt að eigandi verksins reyndi að losna við verkið. Það var boðið til sölu í Bretlandi og síðan sett á uppboð en enginn leit við því. Þá bað eigandinn um að uppboðs- fyrirtækið byði verkið að gjöf þeim sem vildu en enginn þáði. Að endingu tókst að selja það fyrir smáaura í Bandaríkjunum árið 1973, en kaupandinn var AUen Funt, sem stýrði sjónvarps- þáttunum „Falin myndavél“. Þetta varð til þess að auka áhuga á verkinu, sem var flutt að nýju til Bretlands. Listunnendur fóru að kunna að meta verkið og and- virði er, eins og áður segir, talið í hundruðum milljóna. Bagge í Konungasögum, sem samd- ar voru hér á landi á sama tíma. Innri maður í Laxdælu og Eglu Hér hafa menn verið að leita svara við því hvort þessi áhugi á einstaklingnum, hans innra manni eins og hann kemur fram í sögum okkar Laxdælu, Egils sögu og Njálu, hafi orðið til á ritunartíma sagnanna á 13. öld eða hvort ein- staklingarnir í sögunum eigi tilvist allt frá því í fornöld. En í sögunum eru sem kunnugt er ekki bara ytri lýsingar á útliti og athöfnum, held- ur líka ástæðunum, því sem lýsir innra lífi persónanna. Þar gætir áhrifa af kristnum viðhorfum, sem leiddu til breyttra viðhorfa á ritun- artíma þeirra. Þessi tímí, miðaldim- ar, eru almennt talinn mjög mikil- vægur tími á þróunarferli mannsins sem einstaklings, því að þá eru tal- in mótast mörg þau fyrirbæri sem munu hafa haft úrslitaáhrif á sjálfs- skilning Vesturlandabúa. Heilagur Lúðvík Fyrirlestur Jacques Le Goff nefndist „Heilagur Lúðvík sem ein- staklingur og fyrirmynd í meðförum ævisöguritara 13. aldar“ en i haust kemur út eftir hann um 1.000 síðna rit um heilagan Lúðvík, sem hann kvaðst hafa verið að vinna að í 15 ár og beðið hefur verið eftir. Jacqu- es Le Goff hefur um all langt skeið verið í fremstu röð miðaldafræðinga og raunar einn af þekktustu sagn- fræðingum Frakka í dag. Hann stýrði lengi hinni virtu rannsókna- stofnun École des hautes études en sciences sociales, þar sem starfa heimsfrægir andans menn. Hans þekktustu verk eru um evrópska miðaldamenningu, um hina nýju stétt menntamanna sem varð til í borgum á 12. og 13. öld og um hreinsunareldinn sem hugmynd er varð til á 12. öld og svarar til breyttra viðhorfa til mannssálarinn- ar sem einnig koma fram í nýjum samfélagshugmyndum. Le Goff hefur sýnt íslenskri miðaldamenn- ingu mikinn áhuga. Hlátur í Njálu í stuttu samtali við blaðamann Morgunblaðsins sagði hann að grein sem hann skrifaði um „Hlátur í Njálssögu" hafí verið þýdd úr frönsku og gefin út á ensku og fleiri tungumálum, en hann hefur stúder- að og haldið sérstök námskeið í rannsóknum á hlátri í vestrænni miðaldamenningu, einkum byggðri á'frásagna-, hirðingja- og skoptext- um úr latneskum og fornfrönskum textum. Hann kvaðst hafa komið hér þrisvar sinnum til fyrirlestra- halds. Talaði 1988 um hvað það þýddi að vera miðaldamaður, 1992 um hláturinn í Njálssögu og nú um heilagan Lúðvík sem einstakling. í þetta sinn hafði hann konu sína með í för og þau fóru strax að fyrirlestri loknum norður til að skoða landið. Fyrirlesturinn flutti hann á frönsku, en hann lá frammi í ís- lenskri þýðingu Torfa Túliníusar háskólakennara, sem hafði veg og vanda af ráðstefnunni. Tók Le Goff þar fyrir Lúðvík 9. Frakkakonung eða heilagan Lúðvík, sem var kon- ungur 1226 til 1270 og tekinn í dýrlingatölu 1270. Velti m.a. upp þeirri spurningu hvort hægt sé að nálgast einstaklingseðli hans, hvort samfélag það sem hinn helgi kon- ungur tilheyrði hafi haft áhuga á einstaklingseinkennum, hvort ævi- sagnaritarar hans og vitni hefðu búið yfír hugtakasafni til að gera grein fyrir þeim og hvort tíðarand- inn og aðferðir við að minnast fólks gerðu ráð fyrir sérkennum einstakl- ingsins, jafnvel konungs. Vitnaði hann í skrif fjöldamargra fræði- manna um einstaklinginn í meðför- um sagnaritara og sneri sér svo að heilögum Lúðvíki eins og honum sýnist hann birtast í heimildum, sem þó voru búnar til í því skyni að fela hann undir fyrirmyndum og fyrirframgefnum hugmyndum. Hann sagði að úr ævisögu Lúðvíks mætti lesa eins konar sjálfsævisögu konungs, innra líf persónu hans og af orðum sem höfð eru eftir honum greindist einstaklingur, sem gerir grein fyrir persónulegum ástæðum sínum. Kóngnr sem einstaklingnr . Af tilfinningalegum viðbrögðum Loðvíks og viðhorfum til dauðans megi gera sér í hugarlund sérstakan kristinn konung, sem hann telur sig Franski sagnfræð- Morgunblaðið/Sverrir ingurinn Jacques Norski sagnfræð- Le Goff. ingurinn Sverre Bagge. geta nálgást - ekki í gegnum skáld- skap, ekki sem blekkingu, heldur sem sögulegan raunveruleika. Hann kvað heilagan Lúðvík hafa verið til og hægt að fá af honum fjölþætta og sanna mynd. Það sem gefi mynd hans þennan raunveruleikablæ sé að á ævidögum hans byijaði að koma fram almennur áhugi á ein- staklingnum sem slíkum. Tvö öfl virðist takast þar á. Mynd af yfir- burða konungi, sem breiddist skjótt út, flýtti fyrir því að menn sýndu einstaklingseinkennum hans áhuga, hins vegar tafði konungsríkið, þ.e. stjórnarfyrirkomulag sem lagði meiri áherslu á kórónuna en mann- inn sem bar hana, fyrir því að hægt væri að draga upp mynd af konunginum sem einstaklingi. Spennan milli hins pólitíska líkama og hins náttúrulega líkama konungs varð til þess að einstaklingeinkenn- in gátu gægst fram, án þess þó að fá í frásögninni fyllilega að njóta sín, sagði Le Goff. Á grundvelli Konungasagna Seinni fyrirlesturinn um hug- myndir miðaldamanna um einstakl- inginn flutti Norðmaðurinn Sverre Bagge. Hann hefur um nokkurra ára skeið stýrt norsku rannsóknar- verkefni um sögu einstaklingshug- myndarinnar í evrópskri menningu og m.a. stuðst við íslenskar fornsög- ur, einkum konungasögur. Bagge er prófessor í miðaldasögu við Björgvinjarháskóla. Hann hefur rit- að mikið um norskar miðaldir og ekki síður um íslenska og norska sagnaritun á 13. öld. M.a. hefur hann ritað þijár bækur, sem fjalla um hugmyndir um stjómmál í Kon- ungsskuggsjá, um hugmyndir Snorra um samfélag og stjórnmál eins og þær birtast í Heimskringlu og um hugmyndir um konungsvald sem koma fram í þessum tveimur sögum. Fyrirlestur hans fjallaði um þær hugmyndir um manninn, sem lesa má úr Heimskringlu, Sverrissögpi og Hákonarsögu, m.a. um Sverri konung sem einstakling og konung. Einnig um aðra konunga, einkum Ólaf helga eins og hann kemur fram hjá Snorra. En Bagge hefur verið að skrifa Sögu Sverris konungs, sem kemur út í haust. Fyrirlestrarnir voru öllum opnir og sýndi aðsóknin að mikill áhugi er á þessu efni. Á sunnudag var efnt til málstofu um efnið í Odda. Nýjar bækur • NÝLEGA kom út hjá bókafor- laginu Les Belles Lettres í París ritið Le miroir. Naissance d’un genre littéraire. Höfundur er dr. Einar Már Jónsson sagnfræð- ingur og er bókin byggð á dokt- orsritgerð sem hann varði við Parísarháskóla haustið 1985. í ritinu, sem er 235 bls. að lengd, ijallar höfundur um upp- runa þeirrar bókmenntagreinar miðalda sem kennd er við „skuggsjá" eða „spegil“. Er kon- ungsskuggsjá eitt þekktasta rit- ið af þeirri bókmenntagrein. Höfundur rekur fyrst það tákn- mál sem tengt er hugmyndinni um spegil og á rætur sínar að rekja allt aftur í fomöld. Síðan lýsir hann því hvemig fyrstu ritin sem bera heitið „skuggsjá" verða til upp úr þessum bak- gmnni á fyrri hluta 12. aldar. Einar Már Jónsson fæddist 1942. Að loknu stúdentsprófi hóf hann nám í sagnfræði í Frakklandi og lauk licence-és- lettres-prófi með sagnfræði sem aðalgrein frá Parísarháskóla árið 1965. Hann hefur ritað fjölda greina og ritdóma um sagnfræði efni í íslensk og er- lend tímarit og skrifað kennslubækur. Hann hefur yerið stundakennari við Háskóla Is- lands. Frá árinu 1971 hefur Ein- ar verið sendikennari í íslensku við Parísarháskóla. • ÚT er komið nýtt úrval smá- sagnasafna eftir Þórarin Eldjárn sem nefnist Á bandi sagna. Sögurnar eru í flutn- ingi höfund- ar og eru hljóðbók á tveimur snældum, samtals um þijár klukku- stundir að lengd. Efnið er valið úr bókunum „Ofsögum sagt“ 1981, „Margsögu" 1985 og,,Ó fyrir framan“ 1992. I kynningu segir: „Þórarinn Eldjám hefur um árabil verið á bandi sagna og getið sér gott orð fyrir hnitmiðaðan og skemmtilegan stfl. Undir yfir- borði gáska og gamans býr þó oftar en ekki hárfín ádeila og spumingar um lífíð og tilveruna. Þessi einkenni skila sér vel í lestri höfundarins og gefur það sögun- um tvímælalaust aukið gildi.“ Útgefandi er Hljóðbókaklúb- burinn. Á bandi sagna erhljóð- rituð ogíjölfölduð iHljóðbóka- gerð Blindrafélagsins. Kápu hannaði Þórhildur Elín. Hljóð- bókin er einungis seld félögum íHljóðbókaklúbbnum ogkostar 1.390 kr. Þórarinn Eldjám Snilldarleikur _____TONLIST Fclla- og Ilólakirkja FLAUTU— OG PÍANÓ- LEIKUR Martial Nardeau og Guðrún Birgis- dóttir flautuleikari og Petar Maté, píanóleikari fluttu tónlist eftir J.S. Bach, Georges Migot, Poulenc og Bizet. TÓNLEIKARNIR hófust á ein- leikspartítu, BWV 1013, fyrir flautu, eftir J.S. Bach, glæsilegu tónverki, sem Martial Nardeau lék af hreinni snilld, ekki aðeins án þess að „slá“ feilnótu, heldur tókst og að móta margslungið tónmál verksins á einstaklega fallegan máta. Sex litlar tvíleiksprelúdíur eftir Georges Migot (1891), franskt tónskáld, er lærði m.a. hjá Vidor og var sérfræðingur í mið- aldatónlist. Prelúdíumar eru nefndar eftir ýmsum tegundum lærvirkja og smáfuglum eins þúfu- tittlingum og sandtittlingum. Þetta eru afburða skemmtileg smáverk og mjög krefjandi fyrir flautuleikarana og var samspil Guðrúnar Birgisdóttur og Martial Nardeau aldeilis frábært og náðu þau oft að laða fram sérlega skemmtileg litbrigði og leika eftir kvikt og fjörugt atferli þessara smáfugla. Á seinni hluta tónleikanna voru sömu verk pg Nardeau og Peter Maté léku í íslensku óperunni fyr- ir skömmu, þ.e. Poulenc sónatan og útfærsla Borne á lögum úr Carmen, eftir Bizet. í raun er þar við engu að bæta, sem nefnt var gagnrýni um þá tónleika, nema hvað þeir félagar léku þessi verk enn betur, sérstaklega Bizetsvít- una, sem Nardeau lék af virtúós- iskri leikni. Jón Ásgeirsson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.