Morgunblaðið - 31.05.1995, Blaðsíða 32

Morgunblaðið - 31.05.1995, Blaðsíða 32
32 MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 1995 MORGUNBLAÐIÐ Dýraglens ^in - PSSST! VtLTÚ, , SKBMMTA pBZ. SVOLiTtp? 1-------------------- jr 01995Tribur>eMediaSefvteet, Inc. J'H Al Right» Reserved.__________ Grettir Ljóska Ferdinand Smáfólk 'THE VETERINARIAN 5AV5 IT'5 TIME FOR YOUR ANNUAL CHECKUP.. Dýralæknirinn segir að það sé tími til kominn að þú farir í hina árlegxi skoðun... Hann segir Nú sérðu hann, nú að við ... sérðu hann ekki ... BREF UL BLAÐSINS Kringlunni 1103 Reykjavík • Simi 569 1100 • Símbréf 5691329 Lúpínan - mjöl- skemma Islands? Frá Reyni Eyjólfssyni: LÚPÍNAN (úlfabaunin) er nýlegur þegn í gróðurríki landsins. Hún var flutt hingað fyrir um sextíu árum og hefur verið sáð víða til sandbind- ingar og jarðvegsbóta. Mikið er t.d. af henni í Heiðmörk ofan höfuð- borgarsvæðisins, en hún er annars víða um land og dafnar vel, jafnvel of vel segja sumir. Að mínu mati er lúpínan stór, falleg, dugleg og harðgerð planta, sem er til mikillar prýði í íslenskri náttúru. Megi hún eiga eftir að græða upp sem flesta eyði- og uppblásturs- mela! Lúpínan gerir litlar kröfur til veðráttu og jarðvegs. Hún þolir allt að 15 stiga frost án þess að falla og þrífst við mjög erfíð loftlags- skilyrði eins og á Is- landi, í Alaska og í Patagóníu við suður- odda Suður- Ameríku. Lúpínan sem hér vex er raunar Alaska- GREINARHOFUND- UR telur að hægt sé að nýta lúpínu til mat- vælaframleiðslu. lúpína (Lupinus nookatensis) en alls þekkjast um 150 tegundir. Hún er af belgjurtaætt (Leguminosae) eins og t.d. baunir, kjúklingabaunir og flatbaunir. Lúpínan vinnur köfnunarefni úr andrúmsloftinu sér til viðurværis og nær í fosfórsambönd og önnur steinefni úr jarðveginum fyrir at- beina sítrónusýru, sem rætumar gefa frá sér. Þessir eiginleikar valda því að hún er þurftalítil um jarð- veg. Hún ver sig líka vel gegn örver- um, grasætum og öðrum plöntum þar sem hún inniheldur eitraða alk- alóíða (plöntubasa, lýtinga). Aikaló- íðamir hindra spímn grasfræs og annars illgresis sem vex nærri lúp- ínunum og þeir em líka vöm gegn ágangi snigla og ýmissa skordýra. Sum dýr (t.d. svín) hafa lært að láta lúpínuna í friði, enda er hún beisk á bragðið vegna alkalóíðanna. Lúpínu-alkalóíðarnir tilheyra flokki kínólízidínalkalóíða en helstir þeirra em spartein, lúpanín, hýdroxýlúpanín, anangýrín, sýtísín, múltíflórín, matrín og angústífólín. Þeir valda eituráhrifum í hryggdýr- um með áhrifum á asetýlkólin-við- taka (receptor) og á samtengingu próteina (eggjahvítuefna). Séu þeir gefnir kvendýrum með fóstri valda þeir stökkbreytingum og fóstur- skemmtum. Alkalóíðarnir em lítt notaðir til nútímalækninga; þó er sparteíni svolítið beitt gegn hjart- sláttartmflunum (arytmíum). Lúpínuplantan býr til heilmikið af fræjum, sem em í fræbelgjum þar til þau em fullþroskuð. Fræin (úlfabaunirnar) innihalda fræskum, olíu og mjöl. Lúpínumjölið er mjög próteinauðugt; inniheldur tvöfalt meira en baunir, kjúklingabaunir og flatbaunir. Það er þó ekki galla- laust frekar en annað belgjurtapró- tein vegna þess að lítið er í því af hinum svonefndu brennisteins- amínósýrum (sýstíni og metíóníni). Úr þessu er þó auðvelt að bæta, annaðhvort með því að blanda korn- mjöli eða fyrmefndum amínósýmm í lúpínumjölið. Olían inniheldur mikið af ómett- uðum fítusýmm líkt og sojaolía og hefur því álíka næringar- og holl- ustugildi en magn hennar i fræjun- um er ekki mjög mikið. Fræskurnin geymir mikið af trefja- efnum en hollusta þeirra er ótvíræð. Lúpínur hafa verið ræktaðar í Nýja heim- inum í sex þúsund ár og í Gamla heiminum í þrjú þúsund ár. Egyptar, Rómveijar og Grikkir ræktuðu hvíta lúpínu (Lupinus albus) vegna fræjanna og sem jarðvegsbætandi jurt. Menningarþjóðir An- desfjallanna í Suður- Ameríku ræktuðu Lup- inus mutabilis í miklum mæli og steiktu eða suðu fræin til þess að gera þau æt. Hvít lú- pína var flutt til Þýska- lands á 18. öld og var fyrst aðallega notuð til jarðabóta á söndunum við Eystrasalt. í fyrri heimsstyrjöldinni tókst þýskum vís- indamönnum að búa til alkalóíða- laus afbrigði af hvítum lúpínum og voru þau síðan notuð til manneldis. Rannsóknir síðustu áratuga hafa einkum beinst að því að framþróa afbrigði, sem ekki innihalda alkaló- íða í fræjunum (sweet lupins; mild- ar lúpínur) en hins vegar vilja menn gjaman halda þeim í öðrum hlutum plantanna til þess að þær geti áfram varið sig sjálfar fyrir óvinum og keppinautum. Þessi markmið hafa tekist og eru Þjóðveijar og Síle- menn þar fremstir í flokki. Lúpínu- afurðir eru nú framleiddar með iðn- aðaraðferðum. Náttúra íslands er einstök á jarðarkringlunni en landið er harð- býlt. Kornrækt hefur verið reynd hér í langan tíma en árangurinn er takmarkaður þótt vissulega hafi talsvert áunnist. Hér er alls ekki verið að kasta rýrð á þessa við- leitni, síður en svo. Alla kosti lands- ins ber að skoða og kanna gaum- gæfilega. Mögulega nýtingu lúpín- unnar til matvælaframleiðslu (mjöl, olía og trefjar) ber því að taka til alvarlegrar athugunar. Ræktun hennar verður að teljast mjög vistvæn þar sem ekki þarf að nota plágueyða (pesticides) og áburð nema í litlum mæli þar sem plantan er svo sjálfbjarga í þeim efnum. Þá skal á það minnt að is- lenskur landbúnaður á í vök að veijast og ekki veitir af að hafa vakandi auga fyrir nýjum atvinnu- skapandi tækifærum. Hafa ber hugfast, að það sem hér hefur verið gert að umtalsefni er alls ekki neitt akademískt fræði- legt hjal eða sérviskuraus heldur staðreyndir sem þegar hefur verið hrundið í framkvæmd erlendis. REYNIR EYJÓLFSSON, lyfjafræðingur. Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók verður framvegis varðveitt í Gagnasafni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari þar að lútandi.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.