Morgunblaðið - 31.05.1995, Side 23

22 MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
PlnrgiiwMalíil*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HIMNARIKIOG
HELVÍTI
ÞAÐ er fengur að því fyrir okkur íslendinga, að fá í heim-
sókn rithöfund á borð við kínversku skáldkonuna Jung
Chang, höfund bókarinnar Villtir svanir. Bókin er í senn fjöl-
skyldusaga þriggja kynslóða í Kína á þessari öld og um leið
áhrifamikil lýsing á kínversku þjóðfélagi og þeim miklu breyt-
ingum sem það hefur tekið á öldinni, harðstjórn Maós og ógn
kommúnismans.
Bókin Villtir svanir er bönnuð í Kína, en að sögn Jung
Chang, láta stjórnvöld það óátalið að bókin sé lesin, því þau
viti að það séu svo fáir sem hafa tækifæri til þess.
í samtali við Morgunblaðið sl. laugardag sagði Jung Chang
að nú færi í hönd besti tími, sem Kínveijar hefðu lifað á þess-
ari öld. Fólk gæti lifað friðsömu lífi og væri ekki áreitt af
stjórnvöldum. Sjálfsagt eru talsverð sannindi í þessum orðum
rithöfundarins, samanborið við þá ógnartíð í Kína, þegar tug-
ir milljóna stráféllu, úr plágum og hungri, án þess að kínversk-
um stjórnvöldum þætti nokkuð athugavert við það.
En það er jafnljóst, að enn eiga Kínverjar langt í land til
þess að komast í hóp ríkja þar sem mannréttindi eru virt og
frelsi einstaklingsins.
Undir lok bókar sinnar Villtir svanir, lýsir Jung Chang
því, að ein áróðursherferðin í hinu kommúnistíska Kína hafi
verið eyrnamerkt slagorðinu: „Sósíalískt föðurland okkar er
himnaríki á jörðu.“
Margir hafi orðið til þess að spyrja þeirrar spurningar í
heyranda hljóði, sem vaknað hafi innra með henni, þegar á
unglingsárunum: „Hvernig skyldi helvíti líta út, ef þetta er
himnaríki?!“
Það verkefni sem Jung Chang hefur nú ráðist í, er ritun á
ævisögu Maós Tse Tungs. Það er til marks um breytta tíma
í Kína, að Jung Chang, sem nú er að afla heimilda og gagna
um ævi Maos Tse Tungs, fær að koma til landsins og fara
að vild, en hún er búsett í London.
Víst má telja, að þótt Jung Chang verði margs vísari um
„himnaríki" Maós, í rannsóknum sínum og gagnaöflun, verð-
ur hún enn fróðari um helvítið, sem samlandar hennar máttu
búa við í hans stjórnartíð og á margan hátt eftir hans daga.
EFNAHAGSBATINN
OG RÍKISSJÓÐUR
EFNAHAGS- og framfarastofnunin (OECD) í París hefur
gefið út ársskýrslu sína um íslenzk efnahagsmál. Að
ýmsu leyti staðfestir skýrslan, að horfur eru nú bjartari í
efnahagsmálum en um alllangt skeið. Þannig segja sérfræð-
ingar stofnunarinnar að í fyrra hafi uppsveiflan, sem þeir
telja að hafi byijað 1993 haldið áfram, gagnstætt því, sem
stofnunin hafi búizt við. í ljósi reynslu síðustu ára séu efna-
hagshorfurnar í ár einnig nokkuð bjartar.
Gagnrýni OECD á íslenzk stjórnvöld og efnahagsstjórn
þeirra er hins vegar með þeim hætti að eftir því hlýtur að
vera tekið. Stofnunin varar við áframhaldandi skuldasöfnun
hins opinbera og bendir á, að nettóskuldir hafi vaxið úr 8%
af landsframleiðslu árið 1988 í um 30% um seinustu áramót.
Þetta hafi gerzt þrátt fyrir átak til að draga úr ríkissjóðs-
halla. Á síðasta ári hafi hallinn á ríkissjóði í fyrsta sinn í
áratug verið minni en gert var ráð fyrir í fjárlögum. Þetta
hafi hins vegar verið vegna aukinna tekna ríkisins; ríkisút-
gjöld hafi enn á ný verið vel yfir því sem miðað var að í fjár-
lögum.
„Þessi takmarkaði árangur á útgjaldahlið í fyrra gerir enn
erfiðara fyrir að ná árangri síðar, en þó jafnframt mikilvæg-
ara en áður,“ segir OECD. „Einsýnt er að taka þarf ríkisfjár-
málin fastari tökum en gert hefur verið undanfarin ár. Aðgerð-
ir til að draga úr hallanum þegar á þessu ári ættu að vera
ofarlega á dagskrá nýrrar ríkisstjórnar."
Stofnunin bendir á, að fjárlög yfirstandandi árs miði aðeins
að því að halda í horfinu og langt sé því í land að skuldasöfn-
un stöðvist. Að auki hafi verið við síðustu kjarasamninga
„haldið áfram á þeirri óheillabraut að veita tilslakanir í ríkis-
fjármálum til að liðka fyrir samningum." Stofnunin bendir á
að verði halli ársins í ár, 1,6% af landsframleiðslu, viðvarandi
til lengri tíma, aukist skuldir ríkisins úr 30% í 4ö% af lands-
framleiðslu.
Ríkisstjórnin kemst ekki hjá því að taka á ríkisfjármálunum
af festu, eigi þróun þeirra ekki að stefna efnahagsbatanum
í hættu. Af skýrslu OECD má ráða að aðgerðir síðustu ríkis-
stjórnar í fjármálum sameiginlegs sjóðs landsmanna, sem
mörgum þóttu harkalegar, hafi ekki dugað til. Við lækkun
ríkisútgjalda skiptir mestu að lækka hinar gríðarlegu milli-
færslur velferðarkerfisins. Sparnaðartillagna ráðherranna
verður beðið með eftirvæntingu.
BREYTINGAR A FISKVEIÐISTJORN
Málamiðlun varð um val
Krókaleyfisbátar fá val um það hvemig afli
þeirra verður takmarkaður á næsta fiskveiði-
-----^-------------------------------------
ári. Olafur Þ. Stephensen segir fylgjendur
aflamarks í þingflokki Sjálfstæðisflokksins
hafa átt frumkvæði að þessari niðurstöðu.
FRUMVARPIÐ um breyting-
ar á lögum um stjórn físk-
veiða, sem lagt var fyrir
Alþingi í gærkvöldi, er nið-
urstaða málamiðlunar í stjórnarliðinu
um það hvernig takmarka megi þor-
skafla krókaleyfisbáta. Stuðnings-
menn aflamarks í þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins áttu frumkvæði að
því að trillukarlar gætu valið á milli
aflahámarks og fjölgunar banndaga.
Frumvarp það, sem sjávarútvegs-
ráðherra lagði fyrir ríkisstjórnina á
þriðjudag í síðustu viku, kvað annars
vegar á um að 5.000 tonna þorskk-
vóta yrði ráðstafað næstu fjögur fisk-
veiðiár til að bæta skipum á afla-
marki, öðrum en fullvinnsluskipum,
upp skerðingu þorskkvóta á undan-
förnum árum. Skerðingu umfram til-
tekin mörk á að bæta að fullu, þó
þannig að ekkert skip fái meira en
10 lestir af þorski í sinn hlut árlega
af viðbótarkvótanum. Þessi viðbót
ætti að gagnast smærri skipunum,
þar á meðal smábátum sem á sínum
tíma völdu aflamark fremur en bann-
dagakerfi, hlutfallslega betur.
Til að bæta stöðu smábáta, sem
veiða eftir kvóta, var jafnframt
ákveðið að svokölluð tvöföldunar-
regla, um að ekkert skip megi flytja
til sín meiri veiðiheimildir en það
fékk úthlutað í upphafi fiskveiðiárs,
komi ekki til framkvæmda. Tvöföld-
unarreglan kemur verr við smábáta
en stærri skip.
Miklu meiri sóknarmáttur en
haldið var
Hins vegar var í frumvarpi sjáv-
arútvegsráðherra gert ráð __________
fyrir að setja aflamark,
tengt veiðireynslu, á þor-
skafla krókaleyfisbáta,
auk þess sem þeir reru
áfram eftir núverandi
banndagakerfi. Þessi ákvörðun var
tekin í ljósi þess að sóknarmáttur
krókaleyfisbátanna, sem eru um
1.100 talsins, hefur reynzt mun meiri
en ætlað var. Er sett var 20.170
tonna hámark á heildarafla króka-
leyfísbátanna var talið að það dygði
öllum. Annað hefur komið á daginn
og stefnir í að afli krókabáta, sem
að langmestu leyti er þorskur, verði
Skársti kost-
ur af mörgum
vondum
yfir 40.000 tonn á þessu fískveiðiári.
Sjávarútvegsráðuneytið hefur talið
að taka yrði fyrir þessa umfram-
veiði, enda myndi hún ekki leiða til
annars en að skerða þyrfti kvóta
annarra skipa.
Þessi ákvæði frumvarpsins voru
miðuð við að koma í veg fyrir að
fjölga þyrfti banndögum mjög mikið
ef krókabátar, sem hingað til hafa
lítið fiskað, ykju sókn sína í þorskinn
verulega. Með því móti hefði þeim,
sem nú hafa lífsviðurværi sitt af
krókaveiðum, verið gert mjög erfitt
fyrir. Miðað við að á þessu fískveið-
iári veiðist yfír 40.000 lestir gæti
þurft að fjölga banndögum í 229, eða
jafnmarga og sóknardagar eru nú.
Á heildina litið má segja að frum-
varpinu hafl verið ætlað að jafna
stöðu smábáta; færa kvótabátunum
nokkra sárabót, en hemja umfram-
veiði krókabátanna.
Andstaða í báðum þingflokkum
Frumvarpið var samþykkt í ríkis-
stjórninni, en mætti andstöðu í þing-
flokkum beggja stjórnarflokkanna er
það var rætt á þingflokksfundum á
miðvikudag. í þingflokki Sjálfstæðis-
flokksins lögðust einkum þingmenn
Vestfjarða, þeir Einar Oddur Krist-
jánsson og Einar K. Guðfinnsson, og
þingmenn Vesturlands, Guðjón Guð-
mundsson og Sturla Böðvarsson,
gegn ákvæðunum um hámark á þor-
skafla smábáta og töldu sóknartak-
markanir illskárri kost. Atkvæða-
greiðsla var höfð í þingflokknum og
að henni lokinni samþykkt að leggja
frumvarpið fyrir Alþingi.
_________ Onnur aðferð var við-
höfð í þingflokki Fram-
sóknarflokksins, þar sem
það voru einkum þingmenn
Reyknesinga, Siv Friðleifs-
dóttir o g Hjálmar Árnason,
sem lögðust gegn aflahámarki á
krókabáta. Þingflokkurinn sam-
þykkti að efna til viðræðna við sam-
starfsflokkinn um breytingar á frum-
varpinu.
Fallið frá hámarki
Á föstudagsmorgun var haldinn
fundur í sjávarútvegsráðuneytinu,
þar sem mætt voru Þorsteinn Páls-
son ráðherra, Ari Edwald aðstoðar-
maður ráðherra og þingmennirnir
Einar Oddur Kristjánsson, Vilhjálm-
ur Egilsson, Guðmundur Hallvarðs-
son, Gunnlaugur Sigmundsson,
Hjálmar Árnason, Siv Friðleifsdótt-
ir, Magnús Stefánsson og Stefán
Guðmundsson. Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra sat hluta fundar-
ins. Á þessum fundi varð niðurstað-
an sú að falla frá aflahámarkinu og
láta sóknartakmarkanir gilda, þ.e.
að fjölga banndögum. Athyglisvert
er að sú umræða virðist aldrei hafa
komið upp að auka meira við heildar-
aflann en orðið er, heldur urðu menn
ásáttir um að halda afla krókaleyfis-
bátanna í 21.500 tonnum af óslægð-
um þorski.
Um helgina tóku hins vegar fylg-
ismenn aflahámarksins i þingflokki
sjálfstæðismanna sig saman og mót-
uðu tillögur um að hægt yrði að velja
á milli aflahámarks og fjölgunar
banndaga. Þessar tillögur voru rædd-
ar við sjávarútvegsráðherra og á
þingflokksfundum á mánudag. Eftir
að sátt hafði náðst í þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins fór Þorsteinn Pálsson
á þingflokksfund framsóknarmanna
og fékk þar einnig samþykki fyrir
þessari útfærslu.
Hámark miðað við tvö ár af
þremur
Frumvarpið, sem lagt var. fram í
gærkvöldi — seint verður sagt að það
sé skýrt og einfalt — gerir því ráð
fyrir að eigendur krókaleyfisbáta
geti valið á milli stjórnunarkerfa.
Báðir hópar verða að sæta þeim 136
banndögum, sem gilda á yfirstand-
andi fiskveiðiári; annar hópurinn tek-
ur svo á sig hámark en hinn fleiri
banndaga. Hlutdeild þeirra í heildar-
aflahámarki allra krfekabáta mun síð-
an ráðast af hlutdeild báta í hvorum
hópi um sig í þorskaflanum alman-
aksárið 1994.
Áður en trillukarlar velja hvort
þeir kjósa aflahámarkið eða viðbót-
arbanndaga reiknar Fiskistofa út
hvert hámarkið verður fyr-
ir hvern einstakan bát,
þannig að menn geti
grundvallað valið á þeim
upplýsingum.
Gert er ráð fyrir að
beztu tvö árin af síðustu þremur
verði lögð til grundvallar er hámark-
ið verður reiknað út. Reiknað er með
að veiðin verði skert þannig að há-
markið miðist við um 70% af fyrstu
50 tonnunum og um 50% af því, sem
er þar umfram. Þannig myndi bátur,
sem fiskað hefði 200 tonn að meðal-
tali tvö af síðustu þremur árum, fá
110 tonna þorskaflahámark. Sá, sem
hefði fiskað 100 tonn, fengi 60 tonna
hámark. Afli þeirra, sem veitt hafa
mest, skerðist þannig hlutfallslega
meira. Eftir þetta verður erfitt fyrir
krókaleyfisbáta, sem lítið hafa
fiskað, að auka sókn sína.
Hvað þann hóp varðar, sem velur
viðbótarbanndaga, er lagt til að reynt
sé að dreifa banndögum á fjögur
tímabil fískveiðiársins þannig að það
komi betur út fyrir þá, sem hafa
atvinnu af krókaveiðunum.
Breytt yfir í róðrardaga er
eftirliti verður komið við
Meðal bráðabirgðaákvæða frum-
varpsins er að sjávarútvegsráðherra
flytji frumvarp um breytingar á
banndagaákvæðunum, jafnskjótt og
hann telji tæknilegar og fjárhagsleg-
ar forsendur vera fyrir hendi til þess
að breyta yfír í róðrardagakerfi; þ.e.
að sjómenn á krókabátum velji róðr-
ardaga sína sjálfir í stað þess að
banndagar séu fyrirfram ákveðnir.
Hér er átt við að hægt sé að koma
við gervihnattaeftirliti með því að
bátarnir séu ekki fleiri daga á sjó
en þeir mega.
Jafnframt eru í frumvarpinu
bráðabirgðaákvæði um að af 21.500
tonna þorskaflamarki krókabátaflot-
ans fái Byggðastofnun 500 tonn til
að úthluta til þeirra byggðarlaga,
sem byggja nær eingöngu á útgerð
krókabáta. Þessum kvóta yrði ráð-
stafað til hækkunar á aflahámarki
einstakra báta.
Svo virðist sem sátt ríki um þessa
lausn í þingflokkum stjórnarflokk-
anna sem skársta kostinn af mörgum
vondum. Engum þykir fýsilegt að
þurfa að skera niður tekjur trillusjó-
manna, sem þar að auki mynda
öflugan þrýstihóp. Hins vegar eru
menn sammála um að ekki gengi að
skerða afla annarra; slíkt myndi að-
eins þýða tekjutap og atvinnuleysi í
öðrum greinum.
Einar K. Guðfinnsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, segir mikilsvert
að tryggt sé að menn séu ekki neydd-
ir inn í aflahámark. Hann
segir bráðabirgðaákvæðið
um róðrardaga skipta
mestu máli. Með því sé
búið að afstýra þeirri vá,
sem hefði skollið yfir með
upp undir 230 banndögum. „Frá því
að ákvörðunin var tekin hef ég feng-
ið þær upplýsingar að sú tækni, sem
er talin nauðsynleg til að hægt sé
að fylgjast með bátunum með skil-
virkum og eðlilegum hætti, er til
staðar. Að mínu mati er því ekkert
að vanbúnaði að koma þessu kerfí á
nú strax,“ segir Einar.
Ekki kom til
greina að
auka afla
MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ1995 23
A
LMENNINGUR á Vestur-
löndum fylltist hryllingi í
síðustu viku er myndir
bárust af friðargæslulið-
um sem Bosníu-Serbar höfðu hlekkj-
að við vopnabúr sín. Hafa margir
krafíst þess að hermennirnir verði
kallaðir heim nú þegar. Hins vegar
er hætt við að skömmin verði enn
meiri en þakklætið fyrir friðargæsl-
una hverfi liðið á braut og skilji íbúa
Bosníu eftir varnarlausa. Sú er að
minnsta kosti skoðun leiðarahöfund-
ar The Daily Telegraph. Hann telur
engu að síður að John Major forsæt-
isráðherra Bretlands beri að kalla
herliðið heim frá Bosníu. Afleiðingar
þess að senda herlið þangað - erfíð-
leika við friðargæsluna, gíslatöku og
það við hvaða aðstæður herliðið yrði
kallað heim - hefði að hans mati
mátt sjá fyrir.
Major neitaði því um helgina að
til stæði að kalla herlið Breta heim
og boðaði að fleiri hermenn yrðu
sendir. „Verði fjölgað í liðinu [í
Bosníu] til að undirbúa brottflutning,
er það rétt og skynsamlegt. En sé
eini tilgangurinn að reyna að halda
klúðrinu áfram þegar mestu erfíð-
leikarnir eru að baki, eru það mis-
tök,“ segir í leiðaranum.
Bretum hefur orðið tíðrætt um
þann heiður sem þeim beri fyrir að
hafa sent svo fjölmennt herlið til
Bosníu. Lítið hafí hins vegar borið
á þakklæti fyrir framlag þeirra og
Frakka. Bandaríkjamenn hafi krafist
þess að Evrópubúar kveði Serba í
kútinn en hafi sjálfir ekki viljað
senda hermenn. Ef Bretar og Frakk-
ar ráðist gegn Serbum fái þeir ein-
ungis til þess lágmarksaðstoð ann-
arra vestrænna ríkja. Telur leiðara-
höfundurinn hættuna við slíkt alltof
mikla.
Afstöðu Chiracs beðið
Ein af ástæðum þess að Bretar
hafa ekki hugsað sér til hreyfíngs
frá Bosníu er vera Frakka þar. Því
er ákvörðunar Jacques Chiracs
Frakklandsforseta um næsta skref í
málinu beðið með eftirvæntingu. Það
virðist erfitt, ef ekki ómögulegt, að
draga herliðið til baka fyrr en þau
vandkvæði sem það á í nú hafa ver-
ið leyst.
Það er hins vegar ljóst að herlið
SÞ getur ekki náð árangri gegn
Serbum nema það ráði yfír mun
öflugri og meiri skotvopnum en þeir
geta orðið sér úti um. Verði herlið
Sameinuðu þjóðanna áfram í Bosníu
er ljóst að mestur tími þess og mann-
afli fer í að vernda eigin hermenn,
í stað þess að fylgjast með því að
vopnahlé sé virt og halda uppi
birgðaflutningum.
Leiðarahöfundur The Daily Te-
legraph telur hætt við því að hverfi
Bretar og Frakkar á braut, hljóti
þeir einungis skömm fyrir. Örvænt-
ing, blóðug átök og jafnvel fjölda-
morð muni varða leið herliðs Samein-
uðu þjóðanna út úr Bosníu. Þetta
hafi hins vegar verið fyrirsjánlegt.
John Major sé vissulega vorkunn að
þurfa að takast á við þennan vanda
en hann eigi engu að síður að gera
sér grein fyrir að stund brottfarar
sé runnin upp.
Almenningsálitið ræður
Almenningsálitið hefur sett mark
sitt á stefnu Vesturveldanna í stríð-
inu á Balkanskaga. Almenningur
fylltist hryllingi þegar myndir bárust
af fólki frá stöðum sem minntu einna
helst á útrýmingarbúðir nasista. Síð-
ar sáu sjónvarpsáhorfendur nútíma-
lega klædda íbúa Bosníu og Króatíu
flýja kúlnaregn og þá fóru
matarsendingar af stað.
Þegar menn sáu beina út-
sendingu CNN frá
útimarkaði í Sarajevo sem
sprengjuárás var gerð á,
varð það til þess að Atlantshafs-
bandalagið (NATO) gerði fyrstu
loftárásir sínar á Serba. Árás á kaffi-
hús í Tuzla kallaði á enn frekari
árásir, sem aftur urðu til þess að
Serbar tóku vestræna gísla.
Anne Applebaum, aðstoðarrit-
stjóri Spectator segir almennings-
álitið krefjast þess að gíslarnir verði
frelsaðir, fjölgað verði í herliðinu til
Stund brott-
fararinnar
runnin upp?
Skiptar skoðanir eru um það hvort Bretar og
Frakkar eigi að kalla friðargæsluliða sína
heim frá Bosníu. Valið stendur í raun um
hvort Sameinuðu þjóðimar eigi að yfirgefa Hvað a að sera við £íslana
„Repubjika Srpska“. Sameinaðir
myndu þeir svo ganga í eina sæng
með Serbíu og mynda Stór-Serbíu.
Serbar í Krajina-héraði í Króatíu
hafa hins vegar ekki sýnt hugmynd- -
um Karadzic mikinn áhuga og hvað
eftir annað frestað fyrirhuguðum
samráðsfundi fulltrúa „þjóðþing-
anna“ tveggja.
Á sama tíma heldur stríðið áfram
og það er ekki laust við að farið sé
að gæta þreytu í herbúðum Serba.
Þeir eru enn betur vopnum búnir en
andstæðingarnir en hermenn þeirra
eru hins vegar farnir að þreytast,
aðbúnaður þeirra er ömurlegur, þá
skortir baráttuþrek og þeir fá lítið
sem ekkert fyrir sinn snúð. Samein-
aður her múslima og Króata hefur
smám saman unnið á gegn Serbum
enda eru þeir fjölmennari og baráttu-
glaðari þar sem þeir beijast fyrir
tilveru sinni.
íbúa Bosníu eða hefla stríðsrekstur gegn
Bosníu-Serbum
Reuter
FRANSKIR hermenn í friðargæsluliði Sameinuðu þjóðanna í Bosn-
íu standa heiðursvörð er lík tveggja fallinna félaga þeirra eru
flutt á brott. Hermennirnir féllu er þeir gerðu áhlaup á brú sem
Serbar höfðu tekið. Hermaðurinn til hægri, lautinant Bruno Huel-
in, særðist í árásinni.
Friðargæsla í
þágu almenn-
ingsálits
að beijast við Serba og að Banda-
ríkjamenn taki þátt í aðgerðunum.
Þetta kunni hins vegar að breyt-
ast hvenær sem er. „Frá því að stríð-
ið hófst árið 1991 hefur almenningur
krafist þess að „eitthvað verði gert“
varðandi stríðið í lýðveldum Júgó-
slavíu fyrrverandi, en þó ekki neitt
sem stofni vestrænum hermönnum
í hættu, eða kosti fjármuni," segir
Applebaum. Dæmi um það eru orð
Volker Riihe, varnarmálaráðherra
Þýskalands um stefnu lands síns
árið 1992: „Ég vil ekki hætta lífi
þýskra hermenna fyrir lönd sem
heita nöfnum er við kunnum ekki
að stafa.“
Landamæri ekki sett með valdi
Applebaum segir að það sem komi
________ í raun mest á óvart sé sú
staðreynd að gíslamálið
kom ekki upp fyrr. Það
hafí hins vegar ekki þurft
að gerast á þennan hátt.
„Hátíðarhöldin í tilefni
fimmtíu ár voru liðin frá
Evrópu hefðu átt að
þess að
stríðslokum
verða okkur áminning um að breyta
ekki landamærum í Evrópu með
valdi, aldrei nokkurn tima. Þess eru
dæmi að það hafí gerst með friði,
t.d. er Tékkóslóvakía varð að tveim-
ur ríkjum. Þá hefur upplausn Sovét-
ríkjanna sálugu ekki orðið eins blóð-
ug og margir hugðu. En Júgóslavía
var prófmálið um það hvort landa-
mæri yrðu virt og hvort Evrópusam-
bandið, NATO og Bandaríkin væru
reiðubúin að gæta þeirra. Menn tóku
þessu raunar fagnandi. „Þetta er
stund Evrópu," sagði Jacques Poos,
utanríkisráðherra Lúxemborgar,
sem var í forsæti ráðherraráðsins
þegar stríðið braust út árið 1991.
Ekki liðu nema sex mánuðir þar til
ljóst varð að Evrópa hafði brugðist
hlutverki sínu,“ segir Applebaum .
Serbar hafa brotið hvern sáttmál-
ann á fætur öðrum og Applebaum
telur hættu á að máttleysi vestrænna
þjóða hafi sýnt öðrum, t.d. Rússum,
fram á að þeir geti gengið fram af
sömu hörku og Serbar án þess að
Vesturlönd hreyfi legg eða lið. Því
sé nauðsynlegt að kalla liðið heim
um leið og færi gefst. _____________
„Friður kemst á í stríðslok
og stríði lýkur þegar ein-
hver sigrar. Þetta stríð er
engin undantekning.“
Það eru ekki Vestur-
veldin ein sem eiga í vandræðum í
Bosníu. Staða Serba hefur versnað
mjög. Þeir eru einangraðir, meira
að segja Serbía hefur snúið við þeim
baki, og draumurinn um Stór-Serbíu
orðinn að engu.
í síðustu viku hvatti Radovan
Karadzic, leiðtogi Bosníu-Serba, enn
einu sinni til þess að Bosrn'u- og
Króatíu-Serbar stofnuðu með sér
Sú ákvörðun Serba að taka gæslu-
liða og eftirlitsmenn Sameinuðu
þjóðanna í gíslingu er tvíbent. Vera
kann að þeir telji sig hafa öll spil á
hendi en vamarmálasérfræðingur
The Daily Telegraph, John Keegan,
telur það fjarri sanni.
Vinni Serbar gíslum sínum mein
er það sönnun þess að ásakanir fjöl-
miðla, Atlantshafsbandalagsins,
Sameinuðu þjóðanna og Bosníu-
manna á hendur þeim hafí átt við
rök að styðjast. Ásakanir um að
þeir virði hvorki lög né reglur, að
orðum þeirra sé ekki treystandi, að
hermenn þeirra séu glæpamenn og
að ríki þeirra sé stigamannaríki sem
ekki sé tækt í samfélag þjóðanna.
Þeim yrði ekki lengur stætt á að
neita ásökunum um þjóðernishreins-
anir, nauðganir, þrælkunarbúðir og
ýmsa aðra svívirðu.
Láti gíslarnir lífið getur það orðið
til þess að Bandaríkjamenn taki
höndum saman við bandamenn sína
í NATO um umfangsmikla hernaðar-
aðgerð til að hrekja Serba á brott
frá þeim svæðum sem þeir hafa náð
á sitt vald. Yrði Serbum þá einungis
leyft að halda þeim svæðum þar sem
þeir hafa verið í meirihluta. Það
myndi ekki aðeins þýða endalok
„Palelýðveldisins“ heldur einnig að
hugmyndin um Stór-Serbíu væri úr
sögunni. Því hlýtur að teljast líklegt
að Bosníu-Serbar vinni gíslunum
ekki mein.
Gíslatakan mistök
Vera kann að Serbar átti sig á
því að þeir hafí gert grundvallarmis-
tök með því að taka gæsluliðana í
gíslingu. Ólíklegt er'að þeir muni
taka fleiri gísla, þar sem friðar-
gæsluliðarnir og aðrir starfsmenn
SÞ eru á varðbergi. Færa má rök
að því að Serbar hafí tekið of marga
gísla til að hafa fulla yfirsýn yfir
aðgerðirnar en of fáa til að það hafi
hernaðarlega þýðingu.
Til að útiloka hættuna á loftárás-
um NATO yrðu þeir að koma þús-
undum gísla fyrir við birgðastöðvar
sínar og vopnabúr. „Serbar kunna
að halda að þeir séu kötturinn sem
leikur sér að músinni en NATO get-
ur tekið þátt í þeim leik,“ segir Keeg-
an.
Grípi NATO til þess ráðs að varpa
vistum til þeirra borga sem Serbar
sitja um, kunna þeir að bregðast við
með því að gera árásir á vélar NATO
og láta auk þess sprengjum rigna
yfir borgirnar. En með því munu
þeir hins vegar dýpka þá gröf sem
þeir hafa grafið sér. Umsátur um
borgir mun aðeins tryggja það að
-------- NATO heíji aðgerðir til
hjálpar og hætti ekki fyrr
en árangri er náð. Fjölgun
í herliði Sameinuðu þjóð-
anna í Bosníu, sem sögð
ér til að tryggja öryggi liðs
Gíslatakan
grundvall-
armistök
Sþ, getur þýtt annað og meira, aðf"
sögn Keegans. Segir hann að Serbar
verði því að spyija sjálfa sig hvort
þeir séu reiðubúnir að beijast í raun-
verulegu stríði. Ekki einu sinni
Bandaríkjamenn séu reiðubúnir að
horfa upp á það að rýrð falli á 40
ára friðargæslustarf SÞ vegna sjálfs-
elsku serbneskra þjóðemissinna.