Morgunblaðið - 16.08.1995, Blaðsíða 8

8 MIÐVIKUDAGUR 16. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
.FRÉTTIR
Davíð Oddsson, forsœtisrábherra
Göngum hægt um dyr efnahagsbatans
Þú getur sleppt öllum predikunum, góði. Ég get fullvissað þig um að mitt fólk brýtur
engar hraðatakmarkanir.
Umdeild auglýsing um Camel Trophy-úr í Hafnarfirði
Óbein tóbaksaug-
lýsing eða ekki?
GUNNAR Magnússon, eigandi úra- og skartgripaverzl-
unarinnar Gunna Magg í Hafnarfirði, hyggst kæra til
stjórnar Hollustuverndar ríkisins ákvörðun Heilbrigðis-
eftirlits Hafnarfjarðarsvæðis um að gera honum að
fjarlægja auglýsingar um Camel Trophy-úr af verzlun
sinni og bifreið. Heilbrigðisyfirvöld telja að um óbeina
auglýsingu fyrir Camel-sígarettur sé að ræða.
Heilbrigðiseftirlitið fór fram á það í desember, að
loknum umræðum um málið á fundi heilbrigðisráðs
Hafnarfjarðar, að auglýsingarnar yrðu fjarlægðar.
Gunnar og kona hans, Annette Mönster, mótmæltu
og Ieitaði Heilbrigðiseftirlitið þá álits hjá heilbrigðis-
ráðuneytinu og Tóbaksvarnanefnd.
í áiiti Tóbaksvarnanefndar kemur fram að þegar
vörumerki eða heiti tóbakstegundar sé tengt annars
konar vöru eða þjónustu með því að fella það inn í
vörumerki hennar, sé það „enn í því samhengi öflug
áminning um þá vöru sem það tengist fyrst og fremst
í huga almennings." Nefndin lítur því svo á að bann
við óbeinum tóbaksauglýsingum nái til auglýsingarinn-
ar á verzlun og bíl Gunnars, enda sé orðið Camel sett
fram í vörumerkinu með sömu stafagerð og sniði og
í vörumerki fyrir Camel-sígarettur. Heilbrigðisráðu-
neytið kemst að sömu niðurstöðu og Tóbaksvamanefnd.
Á grundvelli þessara álita hefur Heilbrigðiseftirlitið
ítrekað tilmæli sín um að auglýsingarnar verði fjar-
lægðar fyrir daginn í dag, 15. ágúst. Gunnar hyggst
hins vegar kæra þá ákvörðun til stjórnar Hollustuvernd-
ar ríkisins. Uni hann ekki úrskurði hennar, getur hann
vísað málinu til sérstakrar kærunefndar.
Sel ekki tóbak, heldur úr
Gunnar segir í samtáii við Morgunblaðið að kjami
málsins sé sá, að hann selji ekkert tóbak í verzlun
sinni, heldur úr. Hann segist munu láta reyna á málið
fyrir dómstólum, ef þvl sé að skipta.
í greinargerð, sem Gunnar og Annette hyggjast
senda Hollustuvernd, segir að gera verði skýran grein-
armun á óbeinum auglýsingum og svokallaðri vöm-
merkjasamnýtingu. „Obeinar auglýsingar fela í sér
leiðir aðila til þess að komast framhjá auglýsingabanni
fyrir sinn vaming, en vörumerkjasamnýting felur í sér
markaðssetningu ólíkra afurða er þurfa ekki að tengj-
ast innbyrðis. Sem dæmi um „óbeina auglýsingu" má
nefna tvískinnungslegar auglýsingar bjórframleiðenda
á afurð sinni með því að skeyta viðbætinum „léttöl"
við vörumerkið,“ segir í greinargerðinni.
Gunnar og. Annette..benda._á..að. þau. tengist.engum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
HIN umdeilda auglýsing yfir verzlunarglugga
Gunna Magg í Miðbæ Hafnarfjarðar.
aðila, sem hafi hagsmuni af sölu tóbaksvarnings, hvorki
almennt né einstökum vörumerkjum. Þau vísa meðal
annars til samkeppnislaga, EES-samningsins, Mann-
réttindasáttmála Evrópu og stjórnarskrárinnar máli
sínu til stuðnings. Þau segja engin rök standa til þess
að máli skipti hvort afurð, sem ólöglegt sé að aug-
Iýsa, sé sett á markað á undan eða eftir hinni löglegu
afurð, þegar um samnýtingu vörumerkja sé að ræða
og segja að ef túlkun heilbrigðisyfirvalda gilti, ætti
t.d. markaðssetning tóbaksvarnings frá Mercedes,
Yves Saint Laurent og Dunhill að koma I veg fyrir
auglýsingar á samsvarandi bifreiðum, tízkuvarningi
.og.kveikjurum.
Mannfræði og textahyggja
Mannlífið er
ekki bókstafur
Gísli Pálsson
GÍSLI Pálsson, pró-
fessor í mannfræði
við Háskóla ís-
lands, hefur sent frá sér
bók sem ijallar um áherslu
annars vegar íslendinga
og hins vegar mannvís-
indamanna á mál og texta.
Bókin er rituð á ensku og
ber heitið The Textual Life
of Savants sem skírskotar
óbeint til kunnrar bókar
pólska mannfræðingsins,
Bronislaw Malinowski,
The Sexual Life of Savag-
es sem ijallar um kynlíf
frumbyggja á Suðurhafs-
eyjum. „Eg leiði rök að því
í minni bók,“ segir Gísli,
„að textinn hafi svipaða
stöðu í íslenskri menningu
- og mannfræði og mann-
vísindum yfirleitt - og
Malinowski hélt fram að kynlífið
hefði á meðal eyjaskeggja á Suð-
urhafseyjum."
- Eru íslendingar uppteknari
af tungumáli og texta en aðrar
þjóðir?
„Já, ég held að svo hafi yfir-
leitt verið. íslendingar hafa t.d.
alltaf verið sérstaklega gefnir
fyrir að tala um tungumál. Þessi
áhersla birtist líka í ást okkar á
fornbókmenntunum. Það er ríkt
í íslendingum að halda íslenska
menningu mjög sérstæða. Þessi
sérstæðni er sögð vera afleiðing
af því að við eigum okkur sögu-
lega arf og tungumál sem hefur
lítið breyst í aldir og því séum
við eins konar útverðir norrænn-
ar miðaldamenningar. Ég held
að þessi samsemd íslendinga,
þessi ímynd sem við höfum af
sjálfum okkur, sé í deiglunni í
dag, nú þegar Evrópumálin eru
ofarlega á baugi.
En ég sé merki um þessa
textadýrkun miklu víðar, s.s. í
ofdýrkun á vísindum og bókleg-
um fræðum andspænis hvers-
dagslegri þekkingu sem menn
afla sér í önn dagsins, m.a. í
umræðu um daglegt mál. Síðast-
liðin ár hef ég t.d. fylgst náið
með umræðu um sjávarútveg hér
á landi og ég held að þar hafi
orðið grundvallarbreyting á við-
horfum til sérfræðinga. Undan-
farin ár hafa verið mjög áber-
andi allskyns sérfræðingar. Há-
skólamenn hafa oft staðið upp
og sagt: Við vitum hvernig á að
stjórna fiskveiðunum. Og við trú-
um þeim. Það gleymist hins veg-
ar að sjómenn búa yfir mikilli
hagnýtri þekkingu sem þeir hafa
aflað sér um ár og jafnvel aldir.
Fulltrúar þessarar
þekkingar hafa verið
að missa völdin en í
staðinn hefur komið
nánast verkfræðileg
stjómun á sjávarút-
veginum, ég segi verkfræðileg
því flestir háskólamenn álíta sig
einhvers konar verkfræðinga.
Þetta er skýrt-dæmi um ofurtrú
okkar á bókina andspænis hinni
hversdagslegu þekkingu."
- Er þessi þróun góð eða
vond?
„Ég tek ekki beinlínis afstöðu
til þess í bókinni nema að því
leyti að ég tel að t.d. sjómenn
búi yfir mikilli vannýttri þekk-
ingu. Auk þess tel ég að þessi
trú vísindanna á texta sé hæpin.
Mannlífið er ekki texti eða bók-
lestur. Ritmálið er ekki nema
10.-15.000 ára gamalt fyrirbæri
og það hlýtur að vera glannalegt
að heimfæra líkingu eða kerfi
► Gísli Pálsson er fæddur árið
1949 í Vestmannaeyjum.
Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum á Laugar-
vatni 1969. Hann lauk B.A.-
prófi í þjóðfélagsfræðum við
Háskóla íslands 1972, M.A.-
prófi frá Manchesterháskóla
í mannfræði 1974 og doktors-
prófi í mannfræði frá sama
skóla 1982. Gísli kenndi mann-
fræði og félagsfræði við
Menntaskólann við Hamrahlíð
árin 1974-1980. Fráárinu
1982 hefur hann kennt mann-
fræði við Háskóla Islands og
varð prófessor þar 1992. í
haust mun Gísli gegna tíma-
bundinni rannsóknarstöðu við
svonefnda SCASSS-stofnun í
Uppsalaháskóla í Svíþjóð.
Gísli er kvæntur Guðnýju
Guðbjörnsdóttur þingkonu og
eiga þau tvö börn.
sem er ekki eldra en þetta upp
á hvaðeinarí' mannlegu samfélagi
eins og vísindamenn gera gjarna
I rannsóknum sínum.“
- Eru mannfræðingar og
mannvísindamenn almennt ekki
sérstaklega hrifnir af því að
heimfæra viðfangsefni sín upp á
tungumálið, færa það í texta?
„Jú, sú tilhneiging er ákaflega
rík f hvers konar mannvísindum.
Jafnvel mannfræðingar sem
staddir eru á framandlegum vett-
vangi, þar sem ritmál þekkist
ekki, ímynda sér að þeir séu að
fást við texta og leggja hann til
grundvallar í rannsóknum sínum
á tilteknu samfélagi. Mannfræð-
ingar hafa enda lengi talað um
iðju sína sem þýðingu,
menningarlega þýð-
ingu. Menn telja að
þeir séu að brúa eitt-
hvert merkingarbil,
flytja merkingu á milli
heima sem tala sitthvort tungu-
málið. Ég tel að þessi líking hafi
sín takmörk. Mannfræðin er túlk-
un á lifandi veruleika.”
- Hvað er til ráða?
„Hvað mannvísindin varðar
ætti eitthvað sem kalla mætti
„lifandi orðræðu" að koma í stað
textahyggjunnar - aukin áhersla
á samræður og hversdagslega
reynslu þar sem rannsakandinn
liti á sig sem auðmjúkan lærling
frekar en kennara, tilbúinn til
að hlusta á sjónarmið annarra.
Merki um slík veðrahvörf má víða
sjá, m.a. í mannfræðinni. Textinn
er nauðsynlegt tæki til að miðla
reynslu, en mannlífið er ekki
bókstafur.“
Sjómenn búa
yfir vannýttri
þekkingu