Morgunblaðið - 09.09.1995, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1995 13
LANDIÐ
Ungir vísindamenn frá Eyjum
taka þátt í Evrópukeppni
Rannsóknir á
atferli og líf-
fræði loðnunnar
Nemendur úr Framhaldsskólanum í Vest-
mannaeyjum sem hlutu 1. verðlaun í Hug-
vísiskeppni íslenskra framhaldsskólanema í
vor héldu til Newcastle í gær, þar sem þeir
taka þátt í vísindakeppni evrópskra ung-
menna fyrir íslands hönd. Grímur Gíslason
kynnti sér starf ungu vísindamannanna.
UNDIRBÚNINGUR fyrir keppnina
hefur staðið í alit sumar en keppnin
stendur 11. til 13. september nk. 10
nemendur úr Framhaldsskólanum
unnu að rannsóknarverkefninu, sem
fjallar um atferli og líffræði loðnunn-
ar við strendur íslands, en þrír þeirra
munu fylgja verkefninu eftir í keppn-
inni.
Mikil vinna að baki
Geysileg vinna liggur að baki
rannsóknarverkefni ungu vísinda-
mannanna í Eyjum. Þeir hófu vinnu
við verkefnið 15. febrúar og stóðu
rannsóknir fram í maí en síðan tók
við skýrslugerð um verkið og úr-
vinnsla rannsóknanna. Eftir að ljóst
var að verkefni þeirra hlaut 1. verð-
laun í Hugvísiskeppninni og öðlaðist
þannig þátttökurétt "^Evrópukeppn-
inni hófu þeir undirbúning fyrir þá
keppni og hefur sá undirbúningur
staðið nánast í allt sumar. í keppn-
inni í Newcastle þurfa
þeir að hafa svör á reiðum
höndum við spurningum
sem beint verður til þeirra
um rannsóknirnar. Fer
allt fram á ensku þannig
að þeir hafa þurft veru-
lega þjálfun í ensku til
að vera reiðubúnir til
þátttöku í keppninni auk þess að
vera með allt sem snýr að rannsókn-
inni á hreinu.
Verkefni ungu vísindamannanna í
Eyjum rannsókn á hrygningaratferli
loðnu, klak og þroskun seiða. Tekin
voru sýni úr förmum fjögurra loðnu-
báta frá Eyjum og þau rannsökuð.
Mæld var lengd loðnanna, kynjahlut-
. fall athugað, hrogna- og svilapró-
senta fundin, stærð hrognanna skoð-
uð og ýmislegt fleira athugað. Þá
var Iifandi loðnum komið fyrir í búr-
um á Náttúrugripasafninu í Eyjum
og fylgst með hrygningaratferlinu
og það myndað. í þijár vikur, meðan
hrygningartíminn stóð yfir, stóðu
ungu vísindamennirnir vaktir í Nátt-
úrugripasafninu frá kvöldmat til átta
á morgnana en að deginum til fylgd-
ist safnvörðurinn með og kallaði vís-
indamennina til ef eitthvað var að
gerast.
Merkilegar niðurstöður um
hrygningu loðnunnar
Margar niðurstöður rannsóknar-
innar eru merkilegar en að þeirra
sögn er einna merkilegast að rann-
sóknirnar benda til þess að mun
færri hrogn séu í hverri hrygnu en
talið hefur verið fram til þessa. Talið
hefur verið að 30 til 40 þúsund hrogn
væru í hverri hrygnu en niðurstöður
rannsóknarinnar voru að 7 til 30
þúsund hrogn væru í hverri hrygnu
og að meðaltali væru þau um 18
þúsund. >
Hrygningaratferli loðnanna á
Náttúrugripasafninu í Eyjum var allt
kvikmyndað en ekki er vitað til að
það hafi verið gert áður. í lýsingum
á hrygningaratferlinu í
skýrslu vísindamannanna
kemur fram að rétt fyrir
hrygningu myndist dökkir
blettir á hængunum sem
séu viðmiðunarmerki fyrir
hrygnuna því augu
hrygnanna hafi numið við
svarta blettinn á meðan á
pörun stóð. Reynt var að framkalla
hrygninu með áreiti, bæði með ljósá-
reiti og eins með því að dreifa hrogn-
um í búrin. Dreifing hrogna virtist
hafa mikil áhrif á hængana sem urðu
órólegir en ekki hrygnurnar en aftur
á móti virtist ljós hafa áhrif og stuðla
að hrygningu.
í rannsókninni kom fram að við
hrygningu verður ioðnan oft fyrir
áverkum er pörin þeytast um með
botninum því oft lýkur þessum risp-
um með að þau rekast á og yfirleitt
er það hængurinn sem tekur höggið
og drepst síðan af þeim áverkum sem
hann hlýtur, en hrygningin tekur um
eina sekúndu og á þeim tíma hrygn-
ir loðnan 7 til 30.000 hrognum.
Að meðaitali
eru um 18
þúsund hrogn
í hverri
hrygnu
Morgunblaðið/Sigurgeir Jónasson
HÓPURINN sem stóð að loðnurannsóknunum en það verkefni hlaut 1. verðlaun í Hugvisiskeppninni hér
á landi og keppir fyrir íslands hönd á Evrópukeppni ungra visindamanna í Newcastle í næstu viku.
Allir hængarnir sem voru í búrun-
um á Náttúrugripasafninu drápust
en enn iifa 4,7% af hrygnunum og
nú bíða vísindamennirnir spenntir
eftir því hvort þær hrygna aftur á
næsta vetri.
Að hrygningu lokinni var fylgst
með klakinu og þroska seiðanna og
allt kvikmyndað.
Kennaraverkfallið bjargaði
rannsókninni
Morgunblaðið heimsótti vísinda-
mennina þijá, Aldísi Egilsdóttur,
Jóhann Örn Friðsteinsson og Reyni
Hjálmarsson, þar sem þau voru að
undirbúa sig fyrir keppnina í New-
castle í Rannsóknarsetri Háskólans
í Eyjum. Með þeim voru Páll Marvin
Jónsson, forstöðumaður Rannsókn-
arsetursins, en hann hefur verið aðal
leiðbeinandi þeirra við rannsóknina,
og Alan Friðrik Alisson, sem var að
þjálfa þau í ensku, fara yfir skýrslu
þeirra á ensku og æfa þau í að svara
fyrirspurnum á ensku.
Þau Aldís, Jóhann Örn og Reynir
voru valin úr tíu manna hópi sem
vann að verkefninu til að fara fyrir
því en einungis er heimilt að senda
þijá þátttakendur frá hveiju landi
til keppninnar og mun Páll Marvin
fara með þeim en hinir úr hópnum
munu einnig fara til Newcastle til
að fylgjast með keppninni ásamt
Kristjáni Egilssyni, forstöðumanni
Náttúrugripasafnsins, .og Gísla Ósk-
arssyni sem báðir hafa veitt þeim
aðstoð og ráðgjöf við rannsóknirnar.
Þau sögðu að frá því Hugvísis-
keppninni lauk hefði staðið yfir und-
irbúningur fyrir Evrópukeppnina
sem nú væri framundan og lægi
mikil vinna að baki. Þau væru búin
að liggja yfir verkefninu og síðan
hefði auðvitað farið mikill tími í að
undirbúa tungumálakunnáttuna fyrir
keppnina þar sem þau þyrftu að
getað kynnt rannsóknina og svarað
fyrirspurnum á ensku. Þau voru
greinilega orðin nokkuð spennt en
þó líka þreytt eftir mikla undirbún-
ingsvinnu síðustu mánuði enda þurfi
sífellt að vera að rifja upp svo ekki
gleymist, þvi á þetta löngum tíma
sem liðinn er frá því rannsóknirnar
hófust vilji eitt og eitt atriði gleym-
ast. Aðspurð um það hvort þetta
verkefni hafí ekki tekið tíma frá
námi segja þau að kennaraverkfallið
síðasta vetur hafi nánast bjargað því
að þau gátu unnið svo vel að þessum
rannsóknum því þann tíma sem verk-
fallið var hafi rannsóknir staðið sem
hæst og þau verið að meira og minna
allan sólarhringinn.
ísland með í fyrsta sinn
Keppnin í Newcastle, sem ber
nafnið European Uninon Contest for
Young Scientists, er nú haldin í sjö-
unda skipti en íslenskir þátttakendur
eru nú með í keppninhi í fyrsta skipti.
23 lönd senda þátttakendur tii
keppninnr og verða verðlaun veitt
fyrir 12 verkefni. Þátttakendur fá
afmarkað svæði, nokkurskonar bás,
þar sem þeir setja upp kynningu á
rannsóknum sínum, með myndum
og texta. 12 dómarar, sem eru sér-
fræðingar á ýmsum sviðum, dæma
síðan rannsóknirnar en einn yfirdóm-
ari sér um að deila dómurum á verk-
efnin í samræmi við sér-
fræðikunnáttu þeirra.
Dómarar munu heim-
sækja bása ungu vísinda-
mannanna og láta þá
kynna rannsóknir sínar
og síðan spyija þá í þaula
um rannsóknina til að
fullvissa sig um að ungu
vísindamennirnir standi fyllilega
klárir á verkefninu. Peningaverðlaun
verða veitt þeim verkefnum sem best
þykja auk þess sem sigurvegurunum
er boðið á ráðstefnu nóbelsverð-
launahafa í Svíþjóðl haust.
Eyjakrakkarnir eru búnir að
skipuleggja bás þann sem þeir verða
með í keppninni. Þar verða þeir með
myndir og upplýsingar í texta auk
kynningarkvikmyndar um þá sjálfa
og verkefnið og síðan kvikmynd um
hrygningaratferlið sem tekin var er
rannsóknirnar fóru fram á Náttúru-
gripasafninu í Eyjum.
Lokaspretturinn í undirbúningi
fyrir keppnina stendur nú yfir. Nú í
vikulokin heimsóttu þeir Hjálmar
Vilhjálmsson, fískifræðing, og ræddu
við hann til að afla sér upplýsinga
og eins áttu þeir fund með Sigurði
Snorrasyni, líffræðingi, sem. kennir
þroskunarfræði við Háskóla íslands,
til að fá upplýsingar hjá honum en
áður hafði Sigurður komið til Eyja
ásamt Gísla Má Gíslasyni, forstöðu-
manni líffræðiskorar Háskólans, til
að ræða við vísindamennina og veita
þeim upplýsingar.
Karl Bretaprins afhendir
verðlaunin
Vísindamennimir þrír frá Eyjum
héldu til Englands í gær ásamt Páli
Marvin. Þar bíður þeirra þaulskipu-
lögð dagskrá fram á miðvikudag er
keppninni lýkur. í dag og á morgun
verður farið í skoðunarferðir og
ýmsar kynningar fara fram en sjálf
keppnin hefst á mánudag. Þann dag
verða keppendur frá morgni til
kvölds í keppnishöllinni og dómarar
heimsækja þá fyrsta sinn. Á þriðju-
dag verða keppendur við bása sína
og dómarar heimsækja þá og spytja
um verkefnið en auk þess munu
skólanemar heimsækja
keppnina og kynna sér
rannsóknarverkefnin. Á
miðvikudag verður al-
menningi heimilt að
skoða keppnina, þá verð-
ur haldinn blaðamanna-
fundur þar sem rannsókn-
arverkefnin verða kynnt
og síðar þann dag mun Karl Breta-
prins afhenda sigurvegurum keppn-
innar verðlaun sín við lokaathöfn.
Þar sem einungis þrír keppendur
máttu fylgja verkefninu út til keppn-
innar, en fýrir þá er allur kostnaður
greiddur af kepnishöldurum, en 10
stóðu að rannsóknunum var ákveðið
að þeir sjö sem eftir sátu ásamt
helstu leiðbeinendum við rannsókn-
ina færu einnig utan. Fyrirtæki í
Eyjum og víðar hafa styrkt þau til
fararinnar og munu þau halda utan
eftir helgi og fylgjast með keppninni
í Newcastle á þriðjudag og miðviku-
dag en síðan mun hópurinn koma
saman heim eftir að hafa aðeins
skoðað sig um á Englandi.
4,7% hrygn-
anna lifðu af
hrygninguna.
Hrygna þær
aftur að ári?
Björgunar-
sveitir æfa
rústabjörgun
Fagradal - Björgunarsveitir Slysavarnafélags
íslands og Landsbjargar í umdæmi 10, sem
nær yfir V-Skaft., Rangárvallasýslu og Vest-
mannaeyjar, voru með samæfingu í Vík í Mýr-
dal um síðustu helgi.
Þegar fréttaritari Morgunblaðsins kom á
svæðið var verið að æfa rústabjörgun þar sem
stór skriða átti að hafa komið úr fjallinu og
farið yfir bíla sem voru á ferð fyrir neðan og
var fólk fast í þeim. Svona björgun og ruðnings-
æfingar geta nýst björgunarsveitunum vel ef
til Suðurlandsskjálfta kæmi. Þá var æft bjarg-
sig og björgun úr hömrum svo og sjóbjörgun.
Reynir Ragnarsson, sem var einn af stjóm-
endum, sagði að menn hefðu yfirleitt verið
ánægðir með hvernig til tókst enda veður hið
besta.
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
B J ÖRGUN ARS VEITIRN AR
æfðu m.a. björgun úr hömrum.
HINAR ýmsu aðstæður voru skapaðar
fyrir björgunarsveitarmenn.