Morgunblaðið - 09.09.1995, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
rf
AÐSENDAR GREINAR
Hittu mig í Heiðmörk, Guðrún
GUÐRÚN Hallgrímsdóttir bauð
mér með grein hér í blaðinu hinn
18. ágúst sl. að kijúpa með sér á
Kiii. Grein Guðrúnar, sem er and-
svar við grein minni sem birtist hér
í blaðinu hinn 9. ágúst sl., sá ég
er ég var á leið í Hallormsstaðar-
skóg mér til innblásturs og hvíldar.
Ég þakka þann heiður sem mér er
sýndur en myndi þó heldur leggja
til stefnumót í góðum tijálundi, t.d.
í Heiðmörk, þar sem ekki þarf að
kijúpa til að sjá gróðurinn heldur
horfa til himins. Eg tek engu að
síður heilshugar undir með Guðrúnu
um þá sérstöku fegurð sem víða
má finna í hinni köldu og blautu
eyðimörk sem öræfín og hálendið
er. Fræðimenn telja nú að Kjölur
hafí verið nokkurn veginn algróið
svæði á landnámsöld og hefur feg-
urðin þá verið dálítið annars konar
en sú sem Guðrún naut þar í sum-
ar. Þá hafa þær náttúruperlur sem
Guðrún sá í gijóti og urðum hugs-
anlega verið þaktar gróðurmold og
lyngi. Því miður virðast litlar líkur
til þess að slík gróðurlendi verði
endurreist og er það unnendum
auðnanna án efa mikill léttir. Ég
tek einnig undir það sjónarmið að
farið hafi verið offari í framræslu
mýrlendis hér á landi. Skýring á
því er að miklu leyti óhóflegir opin-
berir styrkir til slíkra
framkvæmda án tillits
til þarfa eða aðstæðna.
En bót í máli er að
framræst mýrlendi
breytist á nokkrum
áratugum aftur í upp-
runalegt horf ef skurð-
um er ekki viðhaldið.
Það þarf enginn að
óttast að nægar auðnir
og sérstæðar og gróð-
urvana víðáttur verði
ekki ætíð fyrir hendí á
íslandi. Það er þó í
mörgum tilfellum
blekking að halda að
íslenskar eyðimerkur
séu ósnortið land. í
mörgum tilfellum er um að ræða
örfoka land, sem er afleiðing af
skógareyðingu, ofbeit og örtröð.
Að tala um varðveislu slíkra svæða
komandi kynslóðum til yndisauka
er vægast sagt broslegt. Andstöðu
við uppgræðslu auðnanna hefur
Sigurður Blöndal með réttu nefnt
„vemdun niðurlægingarinnar", því
með því er í raun stuðlað að við-
haldi mun frumstæðari gróðurlenda
en efni standa til. Það er ef til vill
ekki að undra að þeir sem mest
dásama sérstöðu og fegurð ís-
lenskra auðna eru oft útlendingar
eða Islendingar sem
búsettir eru erlendis.
En þó fagurt sé víða á
íslenskum öræfum þá
staldra menn þar ein-
ungis skammt við sem
gestir. íjóðin hefst við
á því alltof litla og rýra
gróðurlendi, sem er að
finna á láglendi, og
getur ekki annað. Nán-
asta umhverfí okkar
er manngert og rækt-
un af ýmsu tagi er
nokkurs konar fram-
lenging af híbýlum
okkar. Þannig hefur
okkur viða tekist að
gera umhverfíð mann-
vænt og landið byggilegt.
Það er útúrsnúningur að halda
því fram að ég eða aðrir áhugamenn
um ræktun og uppgræðslu beijist
fyrir tilbúinni gróðurþekju milli fjalis
og fjöru. Slíkt er hvorki raunhæft
né arðsamt og reyndar tel ég að
íjármunum hafí stundum verið sóað
þannig, t.d. á Auðkúluheiði. Endur-
reisn gróðurþekju eða endurheimt
landgæða með uppgræðslu á ekki
alls staðar við og yfírleitt ekki þegar
komið er í eða yfír 400 m hæð yfír
sjó. Það er aftur á móti ræktun lág-
lendisins sem málið snýst um. Öfgar
Öfgar hinna hreintrú-
uðu náttúruvemdar-
manna birtast, að mati
Hermanns Svein-
björnssonar, í and-
stöðu þeirra við ræktun
og breytta ásýnd lands.
hinna hreintrúuðu náttúruverndar-
manna birtist í andstöðu þeirra við
ræktun og breytta ásýnd lands. Að
líkja lúpínunni við mink í íslensku
lífríki lýsir best ótrúlegum skoðun-
um og hugmyndum þeirra. Og hin
mikla þversögn er sú að allt þetta
fólk kýs, eins og aðrir íslendingar,
að njóta nútíma lífsþæginda í mann-
gerðu og mismunandi mannvænu
umhverfí þar sem ýmis ræktun og
tijágróður skapa oft undirstöðu.
Andstaða við breytta ásýnd lands í
okkar nánasta umhverfí, þ. á m.
vegkanta í Hallormsstaðarskógi, er
því þversögn andspænis þeim for-
sendum sem eru fyrir í byggð í land-
inu.
Hafandi farið um allt ísland, þar
Hermann
Sveinbjörnsson
á meðal mikið um hálendið, í störf-
xim við gróðurkortagerð og mæling-
ar á landgræðslusvæðum, myndi
ég þó heldur kjósa mér áningarstað
eða stefnumót á svæði eins og í
Heiðmörk, þar sem ég vann sem
unglingur hjá Skógræktarfélagi
Reykjavíkur. Þar sést nú stórkost-
legur árangur af því starfí sem við
unnum fyrir rúmum aldarfjórðungi.
Barrtré og birki hafa náð margra
metra hæð og blessuð lúpínan
blómstrar og breiðist út þannig að
fólk getur notið útivistar í skjóli við
fuglasöng árið um. kring.
Jóni Helgasyni, skáldi og prófess-
or sem bjó í Kaupmannahöfn, var
„löngum meir í hug melgrasskúfur-
inn harði“, en okkur sem búum á
íslandi árið um kring skortir oft
skjól og blíðu og mörgum okkar er
því löngum meir í hug „skrautleg
suðræn blóm sólvermd í hlýjum
garði“.
Við skulum vona að ræktunarfólk
og hinir hreintrúuðu geti lifað í
bærilegum friði eins og vera ber í
siðmenntuðu lýðræðisþjóðfélagi. Það
verður ætíð nóg pláss á fjöllum fyr-
ir þá náttúruunnendur sem óttans
kæfandi jgróður og myrkviði um lág-
sveitir Islands. Við hin munum
áfram standa sem þéttast við bak
starfsmanna Landgræðslu og Skóg-
ræktar ríkisins og fagna öllu rækt-
unarstarfí einstaklinga og félaga.
Höfundur er líf- og umhverfis-
fræðingur.
ÍSLENSKT MÁL
FRÁ ÞVÍ er að segja, að í
808. þætti birtist bréf frá Sverri
Páli Erlendssyni menntaskóla-
kennara. Það gaf efni til and-
svara, enda eru þau nú fram
komin. Ég nota tækifærið til að
minna á, að allt frá upphafí hef-
ur þessum pistlum verið ætlað
að vera vettvangur umræðu og
skoðanaskipta, en ekki dómstóll.
Að svo mæltu gef ég orðið Sig-
urði G. Tómassyni dagskrár-
stjóra án frekari athugasemda,
nema varðandi spumingu í lok
bréfs hans:
„Kæri Gísli! það hefur nú
dregist hjá mér að enda þér
þetta bréfkom en betra en seint
en aldrei. í prýðilegum þætti
þínum í Mbl. 5. ágúst var eins
og þú segir sjálfur kafli úr
„snaggaralegu og tæpitungu-
lausu bréfí“ frá Sverri Páli og
raunar ofurlítill inngangur frá
þér. Ekki skal ég amast við skopi
S.P. um nafn rásar 2 en mér
finnst leiðinlegur lítilsvirðingar-
og hrokatónninn sem gætir í
tali hans um „svokallaða“ þjóð-
arsál. Þessi þáttur er vitaskuld
misskemmtilegur, eins og geng-
ur, rétt eins og fólkið sem hring-
ir í hann. Það er þó að mínu
viti býsna góður þverskurður af
óbreyttri alþýðu þessa lands, en
flestir sem hringja eru rétt og
slétt aiþýðufólk, þótt kannanir
bendi til þess að fleiri hlusti.
Og það er því slæmur vitnisburð-
ur um viðhorf menntaðra manna
til alþýðu landsins, þegar þeir
tala í fyrirlitningartóni um þjóð-
arsálina.
En ég ætla ekki að eyða löngu
máli í þetta. Efnislega var at-
hugasemd Sverris Páls um orðið
„ungabam“ sem notað var í til-
teknum þjóðarsálarþætti. Þú
tókst undir hana. Þótt þess sé
ekki getið í bréfi S.P. var ég
umsjónarmaður þjóðarsálar
þennan dag. Nú man ég ekki,
hvort það var ég eða viðmæl-
andi minn sem notaði þetta orð
og Sverrir lætur þess ekki getið.
En þar sem það er mér ekki
tamt, fínnst mér líklegra að það
hafi verið konan sem hringdi og
gerði við það réttmæta athuga-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
813. þáttur
semd að engin aðstaða er fyrir
fólk með ungbörn á salemi þjón-
ustumiðstöðvarinnar á Þingvöll-
um. í orðabók Menningarsjóðs
er orðið „ungabam" athuga-
semdalaust og hjá Sigfúsi Blön-
dal er það sagt austfírska en
engar athugasemdir gerðar við
notkun þess. í mínum lítilfjör-
legu leiðbeiningum um málfar,
sem mér reyndar eru oftast
gefnar án þess að ég geti leitað
heimilda, hef ég reynt að forð-
ast að fordæma orð og orðmynd-
ir sem ég þekki ekki og virðast
ekki geta valdið misskilningi.
Ekki sé ég neina hættu á rugl-
ingi í þessu tilviki, eins og reynd-
in er um unghænu/ungahænu.
Því fínnst mér rétt að þeir sem
alist hafa upp við orðið „unga-
barn“ noti það áfram og séu þar
með trúir uppruna sínum. Ég
hirði ekki um bollalengingar
Sverris Páls um kynbundnar
athafnir fólks á salemum, enda
nauðsynlegt að menn hafí ein-
hveijar gátur að glíma við. En
meðal annarra orða, hefur þú,
eða einhver annar snillingur,
aldrei smíðað íslenskt orð fyrir
slettuna „Besservisser"? Bestu
kveðjur."
★
Og svo er það Besserwisser.
Það er ekki hlaupið að því að
fmna viðeigandi íslenskt orð sem
hafi sama merkingarblæ og
þýskan í þessu sambandi. Sjálfur
hefur umsjónarmaður ekki látið
sér detta neitt nothæft orð í
hug, heldur oftsinnis slett þýsk-
unni. En það rifjast upp að hann
hefur lært af skilríkum mönnum,
sem hann ræðir oft við, orðið
bestvitandi. Þá er sá maður,
sem allt þykist vita betur en
aðrir, réttnefndur bestvitandi,
t.d. Brúnfinnur bestvitandi.
Fleirtalan er náttúrlega bestvit-
endur.
Rétt sem ég er að skrifa þetta,
hringir í mig próf. Baldur Jóns-
son, og með eftirgangsmunum
fæ ég leyfí til að nefna frá hon-
um uppástunguna beturviti,
sbr. t.d. menningarviti. Síðar-
nefnda orðið hefur nefnilega oft
svipaðan blæ og þýska Bess-
erwisser.
★
Glepsa úr bókmenntasögu
Jón Skrikkur (Skriðukotslangur)
Sigfússon, fændi minn, þótti
heldur óframgnegur til afreka,
svo andlegra sem líkamlegra.
Var síðla fermdur. Tæplega
mátti hann hagmæltan kalla, en
þó orti hann tvær vísur sem
menn kunna og entust honum
til meiri frægðar en öðrum
margar bækur. Er fyrri vísan
ærið erfið stafsetningar. En
þannig er mál vaxið, að Skrikk-
ur kom í Dæli og hitti Ingibjörgu
húsfreyju og bauð henni nefið.
Ingibjörg þá ekki. Þá mælti
Skrikkur:
Huhn, huhn, huhn, hu,
aldrei fær hún kvefið.
Ekki vill hún Ingibjörg
í nú nefið, nefið.
Þó Skrikkur væri sýnn á eigið
ágæti í mörgum greinum, raup-
aði hann aldrei af kvenhylli (að
heitið gæti) og þóttist heldur
rati í þeim efnum. Hann eignað-
ist þó konu þá er hét Sigurlaug,
en um kvenkosti hennar veit ég
færra en skyldi. Hún ól honum
þó víslega eina dóttur. Þegar
Skrikkur gekk af hjónasænginni
hinn fyrsta morgun kvæntur
maður, gáði hann vel til veðurs,
sem siður hans var, og vætti
hlaðvarpann. Síðan sneri hann
aftur að brúðarsænginni og
mælti:
Guð gefi þér góðan dag
og gleðilegan viðskilnað,
sóma vafin silkihlín,
Sigurlaug elsku konan mín.
Þótti hinum eldri Svarfdæl-
ingum að þarna hefði Skrikkur
tekið á öllu sem hann átti til og
hvergi dregið af sér, en um skiln-
ing á hinum gleðilega viðskilnaði
2. braglínu fer tvennum sögum.
★
Van Basten er bólginn á rist,
hann brestur ei umbúðaplasl;
að sínum kvilla hann hló, ,
lagði á hilluna skó,
enda hastarleg umskipti best.
(Gautur af Meli; leysti af í sumarleyfi.)
Það segir
sig sjálft
ÉG trúi síðustu dag-
ar hafi verið undarlegir
þeim mönnum er héldu
að ályktanir pólitískra
ungmennafélaga væru
minnst lesinn litteratúr
á íslandi. Alltjent hafa
niðurstöður nýhaldins
þings Sambands ungra
sjálfstæðismanna sætt
meiri opinberri umræðu
en títt er um slík plögg.
Málavextir eru þeir, að
í ályktun sinni um utan-
ríkismál mátu ungir
sjálfstæðismenn stöðu
svb kallaðra Evrópu-
mála þá að hægt væri
að útiloka aðild Islands
að Evrópusambandinu.
Fyrir því voru færð ýmis rök og þókti
þá mörgum sem stefna ungra sjálf-
stæðismanna gagnvart Esb. næstu
misserin lægi ljós fyrir og yrði ekki
misskilin fyrirhafnarlaust. En - það
er ýmislegt hægt. í grein í Morgun-
blaðinu fímmtudaginn 24. ágúst síð-
ast liðinn fullyrti Jóhanna Vilhjálms-
dóttir formaður utanríkisnefndar
S.u.s. að ungir sjálfstæðismenn
hefðu alls ekki hafnað aðild íslands
að Esb. Þókti henni heldur en ekki
gróft af Morgunblaðinu að segja í
frétt að svo hefði verið. Rekur hún
réttilega, eins og blaðamaður
Morgunblaðsins hafði áður gert, að
við afgreiðslu utanríkismálaályktun-
ar S.u.s. þingsins hefði setningunni
»Ekki er hægt að útiloka aðild ís-
lands að Evrópusambandinu« verið
breytt í »Hægt er að útiloka aðild
íslands að Evrópusambandinu«. En
segir svo og ítreka í annarri grein
viku síðar, að síðari setningin segi
ekkert annað en að »hægt sé« að
útiloka aðild en hafí ekkert með það
að gera að útiloka hana. Auðvitað
er »engin ný uppgötvun að hægt sé
að útiloka aðild íslands að ESB«
segir Jóhanna Vilhjálmsdóttir. Ungir
sjálfstæðismenn hafi einungis nefnt
eitt af því sem hægt sé að gera,
ýmsar leiðir séu mögulegar, engu
hafi verið játað og engu hafnað.
í ljósi þessa væri freistandi að
spyija Jóhönnu hvers vegna hún sjálf
hafi þá á þinginu lagt til að ályktað
yrði á þá lund að »ekki væri hægt«
að útiloka þessa aðild. 0g þókt »mið-
ur« að það hafi ekki verið gert. En
við kenningar Jóhönnu er fleiru að
bæta. í þeim drögum
að ályktun um Evrópu-
mál sem lágu fyrir
S.u.s. þinginu var meg-
inniðurstaðan sú að ekki
væri hægt að útiloka
aðild íslands að Esb.
Þeirri niðurstöðu var
svo breytt með all af-
gerandi hætti eins og
menn vita. Að telja að
ungir sjálfstæðismenn
hafi einungis verið að
nefna eitt af því sem
hægt sé heyrir undir
útúrsnúninga. Þetta
verður enn ljósara þeg-
ar lengra er lesið. Á
eftir þeirri setningu sem
mest hefur verið rifizt
um, kemur kafli sem ekki skiptir
minna máli. Þar eru taldir upp nokkr-
ir gallar sem ungir sjálfstæðismenn
Þegar sagt er að á Evr-
ópusambandinu séu
gallar sem »Islendingar
geta ekki sætt sig við«
er ljóst, segir Þorsteinn
Davíðsson, að menn
eru að hafna aðild Is-
lands að því, að minnsta
kosti á meðan þessir
gallar eru til staðar.
telja á Evrópusambandinu, miðstýr-
ing, forsjárhyggja og fleira. Er svo
sagt: »Stærsti einstaki gallinn hlýtur
þó að vera sameiginleg sjávarútvegs-
stefna sambandsins, sem er nokkuð
sem íslendingar geta ekki sætt sig
við að mati ungs sjálfstæðisfólks.«
Þegar sagt er að á Evrópusamband-
inu séu gallar sem »íslendingar geta
ekki sætt sig við« er ljóst að menn
eru að hafna aðild íslands að því,
að minnsta kosti á meðan þessir
gallar eru til staðar. Það segir sig
sjálft.
Höfundur situr í stjórn ungra
sjálfstæðismanna.
Þorsteinn
Davíðsson