Morgunblaðið - 27.09.1995, Qupperneq 32

32 E FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
íslandshandbókin í
margmiðlunarútgáfu
Gíjúfcrá í Borgeriifói
Gljúfurá t Hönoí/alnssý$iurn
Gijúfurárjökull
Gtjúfurleit
Gfyrrtur
Glæsib*r
Snúpverjaalrétluf
Goðaborg
Goöslass
1 Goðaland
Goðdalir
Goöcleiiir
Gotorp
Gra'ariónd eyjtn
GiaioriönrJ vastri
Grafarös
Grainingur
Grasgiljatindur
Grashsgt
.Gr&brókerttrouti
Grágtssadalur
Kví'Jakirtrt
Kinfiaríi'ti
Ww
Bámaíosi l SkfáJJaraÍ8fí}ét3
Sijálfamlafljót
táámáJUMkm
i 0.9 - 21.09.95
Morgrinblaðið/Þorkell
HEIMIR Pálsson og Tryggvi Jakobsson með
íslandshandbókina á milli sín.
Væntanleg er á markað margmiðlunarút-
gáfa á íslandshandbókinni á geisladisk,
sem Námsgagnastofnun gefur út. Ritstjórar
útgáfunnar, Tryggvi Jakobsson og
Heimir Pálsson, segja það sjálfsagt
metnaðarmál að sýna að við getum spjarað
okkur á þessu tæknisviði.
UM ÞESSAR mundir er liðið á
fjórða ár síðan samræður hófust um
það milli bókaútgáfunnar Amar og
Örlygs, verkfræðistofunnar Raf-
hönnunar hf. og Námsgagnastofn-
unar að standa saman að gerð
geisladisks með efni úr íslandshand-
bókinni. Af ýmsum ástæðum varð
ekkert framhald á því máli þá og
lágu samræður niðri að mestu þang-
að til síðla árs 1994 þegar samning-
ar tókust um að Námsgagnastofnun
keypti allan rétt til útgáfu verksins
á tölvutæku formi af Emi og Ör-
lygi. Þá tókust og um leið samning-
ar milli Rafhönnunar og Náms-
gagnastofnunar um framkvæmdina
og við Landmælingar íslands var
samið um notkun korta í útgáfunni.
Að sögn aðstandenda útgáfunn-
ar, er hugmyndin með margmiðlun-
arútgáfu verks af þessu tagi marg-
þætt, en vitanlega skipti mestu
máli að komin er fram tækni sem
gerir alla notkun á handbókarfróð-
leik aðgengilega á alveg nýjan hátt.
Hraðvirkar tölvur fletta miklu rösk-
legar upp en mannshöndin, og afrit-
unarmöguleikar við ritgerðasmíð og
alla verkefnavinnu gerbreyta verk-
lagi skólafólks og spara því tíma
sem virðist öllu öðru dýrmætari.
Sumir skólar hafa þegar eignast
margmiðlunartölvur en kennarar og
nemendur hafa naumast aðgang að
nokkru efni nema á erlendum mál-
um. Námsgagnastofnun, sem lögum
samkvæmt ber að sinna námsefnis-
þörfum grunnskólanna, hlaut því
að sinna þessum miðli rétt eins og
hefðbundinni bókaútgáfu.
íslandshandbókin, náttúra, saga
og sérkenni I-II kom út árið 1989
og var byggð á ritverkinu Landið
þitt Island eftir Þorstein Jósepsson
og Steindór Steindórsson. Ritstjórar
texta íslandshandbókarinnar voru
Tómas Einarsson og Helgi Magnús-
son en Örlygur Hálfdanarson
myndaritstjóri. Ritstjórar hinnar
nýju magmiðlunarútgáfu eru tveir
starfsmenn Námsgagnastofnunar,
Tryggvi Jakobsson og Heimir Páls-
son. Forritun og hönnun notenda-
skila fyrir verkfræðistofuna Raf-
hönnun hf hafa þau annast Marina
Candi og Indro Indriði Candi.
Frá bók á slgá
Eins og gefur að skilja verður
margt ólíkt með því tveggja binda
ritverki sem hét íslandshandbókin
I-II, náttúra, saga og sérkenni og
því margmiðlunarverki sem vænt-
anlegt er á markaðinn fyrir árslok.
Titillinn verður að vísu nokkurn
veginn óbreyttur: íslandshandbókin,
ísland í kortum, máli og myndum.
Textinn verður hinn sami og fyrr
en hefur þó verið uppfærður. Mann-
ijöldaupplýsingar miðast við mann-
tal 1994 og helstu stórtíðinda eftir
1989 er getið, án þess að um al-
menna endurritun sé að raáða.
Mestu munar að sjálfsögðu á
þeim miðlum sem verið er að nota.
Alfræðaefni sem sett er á geisla-
diska verður aðgengilegt með alveg
nýjum hætti, allar flettingar verða
miklu fljótlegri því hraðvirk tölva
blaðar miklu hraðar en fingur sem
fikra sig áfram. í prentaðri útgáfu
Islandshandbókarinnar var öllum
ömefnum raðað eftir sýslum, í
margmiðlunarútgáfunni er allt í
einni stafrófsröð og hægt að stikla
milli staða með því einu að smella
með músinni á orð í textanum eða
á staði á ljósmyndunum.
Ljósmyndir verða um 1.000 víðs-
vegar að og nokkrir bútar úr mynd-
böndum gera efnið enn meira lif-
andi en ljósmyndimar einar. Allra
mest munar þó um kortin sem nú
fylgja íslandshandbókinni. Þar má
velja milli vegakorta og jarðfræði-
korta eða skoða gróðurmynd.
Hveiju korti er svo skipt í níu hluta
sem hægt er að skoða nánar. Út frá
vegakortinu er hægt að komast allt
niður í ferðakort í mælikvarðanum
1:500.000 sem skiptist í tæplega
tvöhundruð hluta og en út frá kort-
unum er hægt að velja sér staði til
að lesa um með því einu að smella
á nöfnin. Texta verður hægt að
prenta út eða afrita yfir á klemmu-
spjald, en ekki kort og myndir.
Metnaður smáþjóðar
„Meðal grannþjóða okkar er mikið
um það rætt að þær telji sig ekki
hafa 'bolmagn til þess að keppa við
hinn engilsaxneska risa þegar Holly-
wood og Silicon Valley sameinist í
útgáfu á fræðslu- og afþreyingarefni
(„fróð-þreying“, edutainment, er lyk-
ilorðið),“ segja ritstjórar útgáfunnar,
Tryggvi Jakobsson og Heimir Páls-
son. „Vitanlega er útgáfa af þessu
tagi kostnaðarsöm, en sé litið til ís-
lenskrar málstefnu og menningar er
það sjálfsagt metnaðarmál að sýna
að við getum líka spjarað okkur á
þessu tæknisviði eins og öðrum.
Fyrir smáþjóð sem lagt hefur allt
kapp á að veija sérstöðu sína sem
menningarþjóðar og tungu sinnar
sem menningartungu eru rökin líka
auðséð. Við hljótum að leggja ofur-
kapp á að sýna og sanna að við
getum veitt ungum sem öldnum
aðgang að ferskum og nútímalegum
upplýsingum á eigin tungu. Verði
íslenskri margmiðlunarútgáfu ekki
sinnt munu böm og unglingar fljótt
læra að sjálfsagt sé að heyja sér
fróðleik á ensku ef hann á að vera
nútímalegur, íslensku sé hægt að
nota til að fræðast um fornöldina."
Kröfur til vél- og hugbúnaðar
Forritið gerir eftirfarandi kröfur
til vél- og hugbúnaðar:
PC-samhæfð tölva með 486 ör-
gjörva og lágmark 4 MB af minni.
^GA eða SuperVGA skjár (eða
meiri upplausn) og skjákort sem
getur birt 256 liti. CD-ROM drif og
hljóðkort (æskilegt en ekki skil-
yrði). Windows 3.x eða Windows
95 • stýrikerfi.
CD-ROM diskur rúmar 650 MB
af upplýsingum og mun íslands-
handbókin nánast fylla einn disk.
Texti íslandshandbókarinnar og for-
ritið sjálft taka einungis um 5 MB
af plássinu en myndir, kort, hljóð
og hreyfimyndir fylla afganginn.
Forritið er skrifað í C++ fyrir
Windows-umhverfið og keyrir bæði
undir Windows 3.1 og 3.11, svo og
Windows 95. Það notast við svokall-
aða „indexaða" textaleit sem þýðir
að textaleitin er mjög hraðvirk og
notar forritið svokallað „hypertext",
eða efnistengsl, sérstaklega mikið.
Alls staðar þar sem kemur fyrir
staðarheiti í textanum og til era
upplýsingar um viðkomandi stað er
hægt að smella á staðarheitið til að
fá upp þær upplýsingar. Það er einn-
ig hægt að smella á staðarheiti í
kortum til að fá upplýsingar um
staði. Forritið býður víða upp á eins-
konar efnistengsl í myndum. T.d.
erum við með mynd frá Akranesi
þar sem Akrafjallið sést í bakgrunn-
inum. Notandinn getur smellt á fjall-
ið og fengið þannig upplýsingar um
Akra^all.
„Notendaskilin eru afar einföld
og aðgengileg í notkun. Notandinn
sér alltaf alla möguleika á skjánum.
Forritinu fylgir ítarlegt hjálparforrit
með myndum en stefna okkar er
að hjálpin reynist óþörf vegna þess
hve notendaskilin eru einföld," segir
Marina Candi tölvuverkfræðingur,
sem sá um að skrifa forritið og
skipuleggja efni disksins, en útlit
notendaskila hannaði Indro Candi,
arkitekt.
í TÖLVUVIÐSKIPTUM eins og
öðru getur kostað meira að borga
minna; þ.e. það er ekki alltaf
hagvæmast að kaupa ódýrustu
tölvuna. Baráttan um viðskipta-
vininn hefur sjaldan verið eins
hörð hér á landi og tölvuverð lík-
lega sjaldan verið lægra. Eins og
allir þekkja af bílaviðskiptum er
ódýrasti bíllinn ekki endilega sá
besti og stundum getur borgað
sig að bíða eilítið með kaupin og
kaupa þá aðeins dýrari vél þegar
fjárhagurinn verður rýmri.
Margt þarf að hafa í huga þegar
tölva er metin til kosta, og þá
ekki bara tiftíðni, innra minni eða
stærð harða disksins. Sé gripið
til samlíkingar við bUakaup, segir
litið að hafa öfluga sex strokka
vél, ef annað kram, til að mynda
gírkassi, bremsur og blöndungur,
eru úr slátturvél.
• Biðminni, cache, á örgjörvan-
um getur skipt miklu hvað varð-
ar vinnsluhraða hans. Sumir aug-
lýsa 16 K biðminni á Pentium
örgjörvanum, en það er það
minni sem er innbyggt í Pentium
örgjörva og fylgir því hvort eð
er. Eðlileg viðbót ætti að vera
256 K eða meiri.
• Gagnabrautir í PC tölvum, og
Macintosh reyndar líka, stefna í
átt að PCI staðlinum. Ekki er þó
nóg að auglýstar séu PCI brautir
í tölvuni ef skjákortið og harð-
diskstjórinn eru á VLB eða jafn-
vel ISA korti.
• Skjárinn skiptir gfríðarlega
miklu máli og það borgar sig
yfirleitt að borga aðeins meira
til að fá betri skjá og með meira
skjáminni, en Windows gerir
miklar kröfur til slíks, með minni
geislun. Einna mestu skiptir þó
skýrleiki hans og flökt. Ekki
borgar sig að kaupa skjá sem er
með svokallað dot pitch .39. Leit-
ið að skjá með dot pitch .28 eða
minna.
• Birtustig skjásins skiptir lika
miklu máli, ekki síst í ljósi þess
að hann á eftir að dofna með
tímanum. Einnig er vert að at-
huga skerpuna, hvort skjámynd-
in er skörp í miðjunni og út við
jaðar skjásins. Svokallað refresh
rate, eða hve ört skjárinn end-
urnýjar skjámyndina, skiptir
máli hvað varðar flöktið, en það
ætti helst að vera 75 MHz. Örari
endurteiknun kostar töluvert
meira og ekki er víst að notandi
taki eftir muninum, nema hann
sé sífellt að vinna við grafík.
• Algengasta skjástærð í dag
er 14 tommu skjár, en að sögn
tölvusala sækir 15 tommu skjár
stöðugt á. Til lengri tíma litið
er 15 tommu skjár skynsamlegri
kaup en 14 tommu, og skiptir
þar ekki minnstu máli að þeir
eru yfirleitt betri í þokkabót.
• Forrit taka æ meira rými og
þannig krefst Windows 95, sem
verður algengasta stýrikerfi á
PC tölvum á næstu mánuðum,
60 Mb bara fyrir sig. Þvi er óráð-
legt að kaupa tölvu sem er með
minni harðan disk en 540 Mb.
• Eftir því sem forritin verða
öflugri skiptir innra minni líka
meira máli og þó Windows 95
megi keyra í tölvu sem er með 4
Mb innra minni, verður að telja
8 Mb lágmark. Meira minni skilar
oft meiri áraugri en öflugri ör-
gjörvi.
• Miklu skiptir líka hvernig
minni er í tölvunni, þ.e. hvort það
er EDO eða DRAM minni. EDO
innra minni er nokkuð dýrara,
en líka töluvert hraðvirkara og
ekki líður á löngu að allar tölvur
eru búnar slíku.
• Sumir tölvusalar láta ýmsan
hugbúnað fylgja vélunum, og
leggja mikla áherslu á verðgildi
hans. Áður en freistast er af því
borgar sig að kanna hvaða forrit
það eru og hvort þau nýtist yfir-
leitt. Þetta á einnig við um diska
sem fylgja geisladrifi; það borg-
ar sig að kanna hvort það séu
nýir diskar eða nýlegir og hvort
nokkuð sé varið í þá yfirleitt.
Sjálfsagt er að óska eftir því að
fá að velja aðra diska í stað
þeirra sem hugnast ekki.