Morgunblaðið - 08.10.1995, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 8, OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/RAX
Háskólaneminn
HEIMIR Viðarsson stundar nú nám í íslensku við Háskóla íslands. Hann starfar einnig við mynd-
bandaþýðingar og stundar útivist og fjallahjólaferðir eftir því sem tími gefst til.
Skjólfötin og kakóið urðu eftir
Síðasti leggurinn var erfiður,
mikill snjór og klettabelti. Heimir
fór á undan, enda vanari ísklifri.
Hann var orðinn kaldur og loppinn
á höndunum. Til að létta sig skildi
hann bakpokann sinn eftir á syllu.
í bakpokanum voru auka skjólföt,
heitt kakó, tvö handblys og skot-
blys og neyðarpoki til að hlífa við
vindkælingu. Þegar Heimir kom
upp á brún kallaði hann til Matthí-
asar að taka pokann með, en hann
heyrði ekki vegna vindgnýsins og
kom aðeins með sinn eigin poka.
Þeir höfðu ekki þungar áhyggjur
af þessu þá enda stóð ekki til að
hafa neina viðdvöl á fjallinu. Það
var líka tilefni til annarrar ferðar
að sækja pokann við betra tæki-
færi.
Samkvæmt ferðaáætlun var nið-
urleiðin af fjallinu um gil innan
við Einfara. Þegar þeir Heimir og
Matthías komust loks upp var þar
svo mikið fjúk og skafrenningur
að vart sáust handaskil og hafði
fennt í spor þeirra sem á undan
fóru. Félagamir fundu gilið en
þekktu ekki leiðina og enginn var
til að leiðbeina þeim. Þeir sáu ekki
til fyrir skafrenningnum og birtu
var tekið að bregða. Þeir afréðu
að láta fyrirberast á fjallinu þar
til úr rættist.
Ömurleg næturvist
Á fjallinu var ekkert skjól. Ber-
angur, frosinn melur og grjót hvert
sem litið var. Félagarnir bjuggu
um sig í stórgrýti, settust þar á
bakpoka Matthíasar og klæddu sig
í dúnúlpu sem hann var með.
Heimir fór í vinstri ermina og
Matthías í þá hægri. Veðrið var á
hlið við þá og Heimir sat áveðurs.
Það dimmdi fljótt og kuldinn
sótti að. Matthías var blautur í
annan fótinn og þegar sest var um
kyrrt fraus bleytan í skónum og
varð að krapa og svo að ís. Heim-
ir var blautur á höndunum og nú
vantaði illilega aukavettlingana og
neyðarpokann úr bakpokanum að
ekki sé minnst á heitt kakóið.
Þeir hreyfðu útlimina reglulega
til að stirðna ekki. Ef eitthvað var
slakað á hreyfingunni kostaði það
sára verki að koma stirðnuðum
útlimunum aftur af stað. Félagarn-
ir reyndu að halda sér vakandi og
sögðu aulabrandara og töluðu um
allt og ekkert. Ef öðrum fannst
höfgi vera að svífa á hinn var
öskrað af öllum lífs og sálar kröft-
um.
Að fara eða vera
Þar sem piltamir skulfu inni í
úlpunni kom til tals hvort þeir
ættu ekki að ganga suður yfir fjall-
ið og freista þess að komast niður
Kollafjarðarmegin. Þeir þekktu þá
hlið Esjunnar vel og að
sögn Heimis hefði ekki
tekið nema um hálftíma
að ganga yfir.
Þeir afréðu að halda
kyrru fyrir, ekki síst
vegna þess að einhver
velmeinandi maður hafði
sett í fjallareglur að menn í vanda
eða villu ættu að halda sig á sama
stað. Þannig væri auðveldara að
koma þeim til hjálpar. Piltamir
treystu því að samferðafólkið sem
þekkti þarna til yfírgæfi þá ekki
eina á fjallinu og kæmi þeim til
bjargar. Þetta var jú hópferð!
Þótt þeir hefðu haft kjark til að
brjóta fyrrgreinda fjallareglu var
Heimi ljós hættan á því að þeir
gengju fram af Kerhólakambinum
í náttmyrkrinu og snjóíjúkinu ef
þeir freistuðu þess að komast suð-
uryfir. Eins var hann hræddur við
Gunnlaugsskarðið austur undir
Kistufelli en þar er mikil snjóflóða-
hætta. Að yfirveguðu máli kom
því ekki til greina annað en að
halda kyrra fyrir í fjúkinu hjá Ein-
fara. Helsta áhyggjuefni þeirra var
að ástvinir væra farnir að óttast
um þá.
Skammgóður vermir
Nokkra eftir miðnætti heyrðu
strákarnir í þyrlu og von um skjóta
björgun kviknaði. Þeir bratust á
fætur til að reyna að vekja á sér
athygli. Neyðarblysin voru í pokan-
um niðri í Einfara svo þeir hlupu
á eftir þyrlunni og höfðu kveikt á
ennisljósunum. Allt kom fyrir ekki,
þyrlan hvarf út í sortann og kom
síðan til baka mun lengra frá þeim.
Það var ekki um annað að ræða
en að leggjast aftur í skaflinn sem
hafði myndast við steininn. Veðrið
færðist í aukana eftir því sem leið
á nóttina og varð kolvitlaust undir
morgun.
Hvarflaði það aldrei að Heimi
að þetta yrði hans síðasta?
„Varla. Mér þótti það hálfasna-
legt að ég færi að drepast á Esj-
unni, af öllum fjöllum!"
Það birti um síðir og
veðrið skánaði. Það var
farið að sjást til í gilinu
og niðri í Eilífsdal mátti
sjá bifreiðar leitar-
manna með blikkandi
ljós. Þegar kom undir
hádegi þótti piltunum
ófært annað en að freista niður-
göngu. Þeir vora búnir að vaka í
rúman sólarhring og beijast við
að halda lífi í hálfdauðum útlimun-
um í kolsvarta myrkri og æðandi
skafrenningi. Það var ljóst að þeir
lifðu ekki af aðra eins nótt.
Þeir lögðu af stað í átt að gilinu
meira af vilja en mætti og stóðu
varla undir sjálfum sér. Ekki höfðu
verið famir nema nokkrir metrar
þegar Heimir hneig niður magn-
þrota o g hálfmeðvitundarlaus.
Hugsun hans var óskýr en samt
var honum ljóst að líkaminn vildi
ekki hlýða.
„Ég man að ég datt, en ekki
þegar ég datt,“ segir Heimir.
„Matti sagði einhvem tíma seinna
að hann hefði aldrei séð hræddari
mann á ævinni en mig, þegar ég
fattaði að ég virkaði ekki.“
Björgun
Matthías bjó um félaga sinn eft-
ir mætti, þar sem þeir höfðu látið
fyrirberast um nóttina, og hraðaði
sér niður gilið. Þegar hann kom
níður í Eilífsdal um kl. 16 hitti
hann leitarmenn, en 120 manna
lið björgunarmanna var á vett-
vangi. Matthías gat gefíð þeim
greinagóða lýsingu á hvar Heimir
lá og þyrla kom á staðinn skömmu
síðar.
Heimir var fyrst fluttur á Borg-
arspítalann þungt haldinn vegna
ofkælingar. Við komuna á spítal-
ann var líkamshiti hans kominn
niður í 21 gráðu á Celsíus og hjart-
að hætt að slá. Heimir var síðan
fluttur á Landspítalann þar sem
hann var tengdur við hjarta- og
lungnavél og sá fyrsti og eini hér
á landi til að vera endurlífgaður á
þann hátt eftir ofkælingu. Hann
lá á milli heims og helju næstu
daga og óvíst um hvernig honum
reiddi af.
Endurhæfingin leiðinleg
Viku eftir slysið var Heimir tal-
inn úr lífshættu. Hann lá á Land-
spítalanum fram í febrúar. Fyrst
eftir slysið átti Heimir erfítt með
gang og hendurnar vora illa farn-
ar, sú vinstri alveg kreppt. Hann
beið einnig skaða á vöðvum aftar-
lega í munnholinu sem veldur því
að hann á bágt með að kyngja og
er mállaus.
Heimir er hár og grannur vexti
sem er óhagstætt með tilliti til
ofkælingar. Hann sat einnig áveð-
urs og var blautur á höndum. Þetta
kann að skýra hvers vegna honum
reiddi verr af en Matthíasi sem
slapp betur. Hann hefur hagstæð-
ari líkamsvöxt með tilliti tjl ofkæl-
ingar, en kól á fótum og var dof-
inn í sex vikur eftir þessa þolraun.
Heimir segist vera ósáttur við
að hafa verið hitaður upp með
þessum tilfæringum. Segir að það
hefði bara átt að láta hann hitna
af sjálfu sér og ef það hefði ekki
tekist, þá það. Ólíklegt er þó að
hann hefði komist til lífs með þeim
hætti. Hann segist vera forlagatrú-
ar en þó ekki svo að hann telji að
hnútamir á örlagaþráðum þeirra
Urðar, Verðandi og Skuldar séu
Gordionshnútar.
Að lokinni spítalavist var Heim-'
ir sendur í sjúkraþjálfun hjá Sjálfs-
björgu í Hátúni. Eftir það tók við
endurhæfíng á Reykjalundi. Heimi
finnst að endurhæfingin hafi tekið
heila eilífð því honum þótti hún svo
leiðinleg. Hann var á Reykjalundi
í um fjóra mánuði og slapp ekki
þaðan fyrr en komið var sumar.
Minningar í molum
í huga Heimis eru minningarnar
frá nóttinni á Esjunni brotakennd-
ar. Hann man vel það sem gerðist
framan af ferðinni örlagaríku, en
minningamar verða slitróttari eftir
því sem á nóttina leið. Frá því að
hann datt niður og þar
til hann vaknaði á
sjúkrahúsinu viku síðar
er eyða. Sjúkrahúsdvölin
er hulin þoku lyfjagjafar
og þegar Heimir hugsar
til baka finnst honum
minningamar svo óraun-
verulegar að það hálfa væri nóg.
Hann segir minningabrotin líkjast
helst sundurlausu hugarflugi neyt-
enda ofskynjunarlyfja.
Mistök að treysta öðrum
Þegar Heimir lítur um öxl í dag
segist hann eiga bágt með að fyrir-
gefa sér að þeir Matthías skyldu
treysta á aðra en sjálfa sig í þess-
ari örlagaríku för. Heimir segist
aldrei hafa farið í skipulagða hóp-
ferð á fjöll með fararstjóra fyrr en
í þessari jólaferð. Hann fór alltaf
einn með öðram þar sem ekki var
á neinn að treysta nema sjálfan
sig. Þegar hann var með björgun-
arsveitinni þá þekktust þau öll vel
og voru í raun öll fararstjórar. Þær
ferðir vora yfírleitt famar „milli
tveggja Heima“, eins og Heimir
orðar það. Þá var hann fremstur
og nafni hans i björgunarsveitinni,
Heimir Jónsson, aftastur.
„Kannski var það þess vegna sem
ég treysti fararstjóranum, því
Heimir var svo rosalega pottþétt-
ur!“
Nú fer Heimir alltaf einn að
hjóla og klifra, - ef klifur skyldi
kalla, bætir hann við. Þetta sé eig-
inlega bara brölt.
Vanur að vera týndur
Talið berst að björgunarstörfum,
en Heimir kynntist þeim vel þegar
hann var sjálfur í björgunarsveit.
Sem liðsmaður sveitarinnar tók
Heimir þátt í mörgum björgunar-
og leitaræfingum. Vegna þess
hvað hann var yfirvegaður og nóg-
ur sjálfum sér varð það oft hlut-
skipti hans að vera „hinn týndi“
sem leitað var. En hvernig leið
honum á Esjunni yfir að vera týnd-
ur í raun og það við verstu aðstæð-
ur?
„Mér leið ekki vel yfir því. Ég
hafði séð það á æfingunum að leit-
armennirnir fundu mig yfírleitt
aldrei nema ég gerði sjálftir vart
við mig. Ég man sérstaklega eftir
sameiginlegri æfingu margra
sveita. Það lá við að ég yrði að
toga í nefin og garga í eyrun á
leitarmönnunum. En yfirleitt tók
þetta bara langan tíma - að vera
týndur á ég við,“ segir Heimir.
„Á annarri æfingu var ég í hópi
leitarmanna. Við voram á leið á
leitarsvæðið í bíl þegar við mættum
krökkunum, sem áttu að vera týnd-
ir. Þau orðin leið á að bíða eftir
leitarliðinu og lögð af stað heim á
leið eftir veginum!
Á Esjunni gengu leitarmenn
framhjá okkur Matta í 40-50
metra fjarlægð, án þess að sjá
okkur. Á endanum var það Matti
sem fann leitarmennina, en ekki
öfugt. Þeir fundu ekki neitt. Hann
var meira að segja nærri búinn að
missa af þeim, því þeir voru að
hætta leitinni þegar hann kom nið-
ur.“
Áleitnar spumingar
Heimir er á því að þeir félagam-
ir hafi verið taldir af. Það hafi
verið álitið að þeir hafí hrapað eða
orðið úti. Leitin hafi því beinst að
því að finna tvö lík, en ekki tvo
helkalda og hrædda menn. Það era
margar spumingar sem Heimir
hefur ekki fengið svör við. Hvemig
á þeim misskilningi stóð að for-
ráðamenn fararinnar töldu að þeir
félagar þekktu umhverfi Einfara,
þegar þeir voru að fara þetta í
fyrsta sinn. Hvers vegna farar-
stjórinn fylgdist ekki
með þeim? Hvers vegna
samferðarfólkið beið
ekki eftir þeim uppi á
fjallinu heldur beið í bíl
fyrir neðan fjallið?
Hvers vegna enginn
gerði sér ferð upp gilið
til móts við þá?
Heimir hafði ráðgert að fara
með fjölskyldu sinni í jólahlaðborð
um kvöldið og síðan ætluðu þeir
Matthías á próflokaball í Háskól-
anum. Þegar kvöldverðartími nálg-
aðist og hann var ókominn fór
faðir hans í húsakynni íslenska
alpaklúbbsins, þar sem verið var
að undirbúa jólaglögg, og spurði
frétta af hópnum í Eilífsdal. Stúlka
varð fyrir svörum og sagði að
hópnum seinkaði eitthvað, en hún
vissi ekki annað en að allt væri í
lagi. Heimir segir að ekki hafi ver-
ið kölluð út leit fyrr en um kl. 21
Línan fraus
við ísstáiið
og bleytan jók
á nístandi
kuldann.
Minninga-
brotin líkjast
sundurlausu
hugarflugi of-
skynjunar.