Morgunblaðið - 08.10.1995, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNIJDAGUR 8. OKTÓBER 1995 B 29
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
MARKÚS Örn Antonsson
Ríkisútvarpið
er gluggi til
umheimsins
Menn greinir á um margt varðandi Ríkisútvarp-
ið; á að selja Sjónvarpið, á að selja Rás 2, á
að leyfa Ríkisútvarpinu að selja auglýsingar
þegar það fær afnotagjöld eða á ríkið yfírleitt
að standa að útvarpsrekstri? Guðrún Guð-
laugsdóttir ræddi við Markús Öm Antonsson
framkvæmdastjóra Útvarps.
IÓSTÖÐUGUM heimi veruleik-
ans þarf sálin hald og traust.
Mörgum finnst Útvarpið —
með stórum staf - vera einn
traustra homsteina í sálarlífi
hinnar íslensku þjóðar. Frétt-
ir, veðurfregnir, tilkynningar, tónlist-
arþættir, kvöldvaka, útvarpssögur,
útvarpsleikrit, samfelldar dagskrár
og skemmtiþættir - allt þetta kunn-
uglega efni eykur ýmsum öryggistil-
fínningu, þama er eitthvað sem þeir
hafa þekkt frá blautu bamsbeini, eitt-
hvað sem verið hefur til staðar og
ekki bmgðist. Markús Öm Antonsson
hefur átt dijúgan þátt í starfí Ríkisút-
varpsins, fyrst sem fréttamaður og
dagskrárgerðarmaður Sjónvarpsins,
síðan sem útvarpsstjóri og nú sem
framkvæmdastjóri Útvarpsins.
„Hlutverk mitt sem framkvæmda-
stjóri Útvarps er að hafa almenna
umsjón með daglegum rekstrarmál-
efnum, fjármálum Utvarpsins, hafa á
hendi samræmingu í dagskrármálum
í mótun dagskrárstefnunnar og hafa
eftirlit með framkvæmd hennar. Hér
er einnig framkvæmdastjóm sem tek-
ur ákvarðanir um íjármálaleg málefni
stofnunarinnar, þar er útvarpsstjóri
formaður en framkvæmdastjóramir
sitja í stjóminni ásamt formanni út-
varpsráðs og fulltrúum starfsmanna.
Útvarpsráð er æðsta vald í dagskrár-
málum og það er framkvæmdastjór-
anna að sitja fundi þess ásamt út-
varpsstjóra og gera þar grein fyrir
dagskránni og taka þátt í umræðum
um hana. Þetta kallar á náið sam-
starf, einkum við deildarstjóra rásar
1 og 2, fréttastjóra og forstöðumenn
svæðisstofa," sagði Markús um hlut-
verk framkvæmdastjóra Útvarpsins.
„Um þessar mundir höfum við ver-
ið að huga að dagskrármálum fyrir
veturinn. Það verða ailtaf einhveijar
breytingar þegar vetur gengur í garð.
Þá er gjarnan boðið upp á veiga-
mesta efnið, fjármálin skoðuð í því
sambandi og reynt að líta fram á
veg. Ýmislegt nýtt er á döfínni, t.d.
er merkilegt nýmæli að nú er hægt
að taka á móti í gervihnattarútvarpi
erlendu tónlistarefni, Evróputónleik-
um, sem við síðan sendum út beint í
okkar kerfí. Þetta færir okkur nær
rás viðburða í erlendum tónleikasöl-
um. Nýr morgunfréttaþáttur á sam-
tengdum rásum er líka kröftugur.
Ég vildi gjaman endurskoða þætti
í rekstri Útvarpsins með það fyrir
augum að gera íslensku heimildar-
og skemmtiefni hærra undir höfði en
hægt er nú. Mín skoðun í dagskrár-
málum er sú að Útvarpið sé að verða
æ mikilvægari miðill. Sjónvarp er að
færast sífellt meira í það horf að verða
afþreyingar- og skemmtimiðill fyrst
og fremst, framboðið á erlendu efni
eykst stöðugt éftir því sem slíkum
miðlum fjölgar með aukinni tækni.
Erlendis em menn famir að tala
um „infotainment“, sammna orðanna
information og entertainment. „Upp-
lýsingasmelli" þessa má sjá stað í
sjónvarpi hér á landi. Val áhorfenda
um allan heim á vinsælu efni verður
æ einsleitara og það hefur áhrif hvað
auglýsingar og afkomu snertir. Með
þetta í huga tel ég að rás 1 hafí afar
þýðingarmiklu hlutverki að gegna
með sína menningar- og listadagskrá.
Það er örðugt að framleiða innlenda
sjónvarpsdagskrá svo í einhveijum
mæli sé vegna kostnaðar, en ég tel
að útvarpið eigi að geta fyllt upp í
það skarð sem fyrir hendi er og eigi
að gera það myndarlega með efni úr
íslenskri sögu og samtíð, og gera það
eins vel úr garði og tæknin framast
leyfír," sagði Markús m.a. um dag-
skrármálin.
En hlusta menn mikið á Útvarpið?
„í hlustendakönnun sem gerð var
í vor kom fram að í aldurshópnum
20 til 80 ára vora það nær 90 pró-
sent sem höfðu hlustað eitthvað á
útvarpsrásir Rikisútvarpsins í könn-
unarvikunni og nær 80 prósent höfðu
hlustað hvem dag. Hlustun á fréttir
Útvarpsins er allt að 75 prósent á
dag. Þetta sýnir að útvarpið er ákaf-
lega mikilvægur miðill sem lands-
menn kunna vel að meta og nota ríku-
lega,“ sagði Markús. „Þrátt fyrir hið
aukna framboð miðla sýna kannanir
að 40 prósent fólks á hlustunarsvæði
allra stöðva hlustar aldrei á neitt
annað en rásir Ríkisútvarpsins."
Hvaða forsendur eru fyrir „nef-
skattinum"?
„Við verðum að gera okkur grein
fyrir við hvaða aðstæður við búum
hér í þessu fámenna landi. Það verður
ekkert marktækt innlent sjónvarp eða
útvarp rekið hér á Islandi, sem nær
á hvert byggt ból og út á hafnarsvæð-
in, öðmvísi en til komi opinber tilstuðl-
an í einu eða öðm formi. Menn getur
greint á um hvemig sá stuðningur á
að vera. Þama hefur verið um sjálf-
stæðan tekjustofn að ræða sem Ríkis-
útvarpið hefur orðið að innheimta
sjálft.
Menn geta skoðað það og gert upp
við sig hvort um sanngjamt gjald sé
að ræða fyrir alia þá þjónustu sem
Ríkisútvarpið veitir. Þá ættu menn
að hafa í huga fjölbreytni hennar.
Fyrir 2.000 krónur á mánuði geta
menn hlustað á tvær útvarpsrásir og
horft á eina sjónvarsrás. Verð fyrir
þetta ætti fólk að bera saman við
verð annarrar fjölmiðlaneyslu sinnar,
sem margir stunda í ríkum mæli. Ég
tel að það sé mikil sanngimi í verð-
lagningu þjónustu Ríkisútvarpsins."
99,9 prósent landsmanna ná
sendinum Útvarpsins
Gætu ekki aðrir aðilar séð um það
hlutverk sem Útvarpið gegnir nú sem
öryggistæki landsmanna?
„Ríkisútvarpið hefur komið upp
sendum sem gerir hlustendum alls
staðar á landinu kleift að ná sending-
um þess. Þetta hefur kostað óhemju
fé og er dýrt í rekstri. Útvarpsstöðin
Bylgjan segist ná til 95 prósent þjóð-
arinar með 17 sendum. Útvarpið hef-
ur byggt upp dreifíkerfí með yfír 60
sendum fyrir rás 2 og yfír 70 sendum
fyrir rás 1. Það er búið að fínkemba
landið þannig að 99,9 prósent lands-
manna ná útsendingum Útvarpsins,
það hefur verið óhemju dýrt að ná
síðustu prósentunum, sem Bylgjan
hefur ekki sinnt, hún sinnir þéttbýlli
svæðunum og hætt er við að sama
yrði upp á teningnum hjá öðmm
einkareknum útvarpstöðvum. Sann-
leikurinn er sá að enginn í einka-
rekstri myndi án opinbers stuðnings
láta sér detta í huga gera það sem
Útvarpið hefur gert í þessum efnum.
Ef taka á tillit til öryggissjónarm-
iða og fjölbreytileika í dagskrá fyrir
aldna og unga sem búa í afskekktum
byggðarlögum þá verður að kosta
miklu til og það verður ekki gert
nema hið opinbera, í krafti sameigin-
legra sjóða landsmanna, taki með ein-
um eða öðmm hætti þátt í því. Ríkis-
útvarpið hefur gert þetta og greitt
það allt af aflafé sínu, sem saman-
stendur af afnotagjöldum og auglýs-
ingasölu. Ríkisútvarpið er ekki rekið
með hagnaðarsjónarmið að leiðarljósi.
Það er rétt að fram komi að rekstr-
arkostnaður af dreifikerfi fyrir út-
varpsrásir Ríkisútvarpsins er 65 millj-
ónir króna í ár. Til samanburðar má
nefna að heildarkostnaður við að búa
til alla útvarpsdagskrána er um 410
milljónir króna. Utvarpið gerir betur
en halda upp FM-dreifikerfinu, það
sendir líka út á langbylgju. Hún hefur
litla þýðingu fyrir hinn almenna hlust-
anda en mikla þýðingu t.d. fyrir þá
sem lifa og starfa við sérstakar að-
stæður hér, t.d. sjómenn. Það er ver-
ið að bæta þá þjónustu enn með nýrri
langbylgjustöð á Gufuskálum sem
tekin verður í notkun á næsta ári.
Reksturskostnaður sem þá bætist við
verður um 25 milljónir króna ári. Við
sendum líka út fréttir á stuttbylgju
fyrir íslendinga erlendis.
Auk fyrmefnds kostnaðar er verið
að semja við starfsmenn um kaup-
hækkanir í takt við þær sem orðið
hafa annars staðar. Allt gerist þetta
á sama tíma og afnotagjöldin hafa
verið fryst í þijú ár og lægð í efna-
hagslífinu hefur leitt til minnkandi
auglýsingatekna. Þess ber að minnast
að 10 prósent af tekjum Útvarpsins
em lagðar í framkvæmdasjóð, sem
m.a. hefur staðið undir uppbyggingu
dreifíkerfísins.
Samdráttur tekna Útvarpsins hefur
leitt m.a. til þess að fjármagn til dag-
skrárgerðar á rás 1 hefur verið skor-
ið niður um 20 prósent á undanföm-
um þremur ámm og gengið hefur
verið eins langt og hægt er í hagræð-
ingu. Verði gengið lengra á þessari
braut þýðir það styttingu á útsending-
artíma. Það er því úr vöndu að ráða
með framhaldið - ef ytri skilyrði
breytast ekki bráðlega. Ég vona að
hægt verði að halda fullum þrótti í
stai-fsemi hér, ekki síst fréttastofunn-
ar, sem er mikilvægur liður í þjón-
ustu við landsmenn."
Rás 2 er nauðsynleg
Hvað með að selja rás 2, eins og
sumir tala um að væri eðlilegt?
„Rekstur beggja rása Útvarpsins
er svo samtvinnaður að það mjmdi
valda ómældum skaða ef rás 2 yrði .
slitin frá rás 1. Rás 2 er að vemlegu
leyti mjólkurkýrin, ef svo má að orði
komast. Hún gefur okkur möguleik-
ana til auglýsingaöflunar í samspili
sínu við rás 1. Hyrfí hún væri stoðum
kippt undan starfseminni að tölverðu
leyti. Þær röksemdir sem menn koma
með fyrir sölu á rás 2 fínnast mér
ekki sterkar. Rás 2 er nauðsynleg til
þess að Útvarpið geti boðið nægilega
fjölbreytni í sinni þjónustu við hlust-
endur á öllum aldri. Smekkur á út-
varpsefni fer eftir aldri, unglingar
hafa mestan áhuga á dægurtónlist.
Rás 2 er þvi nauðsynlegt mótvægi .
við rás 1. Ef ætti að þjappa efni fyr-
ir alla aldursflokka og áhugahópa inn
á eina rás yrði það ólýsanlegur hræri-
grautur. Við emm einfaldlega eins
og gott dagblað, með fréttir, menn-
ingarefni, listaumljöllun, unglingasíð-
ur, bamaefni og fánýt tíðindi af frægu
fólki."
Hvað gerir Útvarpið við húsnæðið
sem Sjónvarpinu var ætlað að vera í
en hefíir enn ekki flutt í?
„Það húsnæði stendur að verulegu
leyti óinnréttað og ónýtt, nema eitt-
hvað af því er notað sem geymsluhús-
næði. Flutningur Sjónvarpsins í þetta
húsnæði hefíír dregist á langinn
vegna þess að ekki hefur enn verið
lokið við endurskoðun útvarpslaganna
sem sett vom árið 1985. Það hefur
staðið rekstri Ríkisútvarpsins vem-
lega fyrir þrifum hvað dregist hefur
að ljúka endurskoðun þessara laga,
sem hófst árið 1987. Þijár nefndir
hafa starfað við hana. Það er áleitin
spuming hvað búið er að sóa miklum
peningum í þetta allt saman. Á vegum
núverandi menntamálaráðherra er
starfshópur að fara yfír niðurstöður
þessara nefnda og það standa vonir
til að því starfi fari að ljúka og endur-
skoðað fmmvarp liggi senn fyrir.
Vegna þess að þessi endurskoðuðu -
lög liggja ekki fyrir enn, svífur ýmis-
legt í Iausu lofti og erfítt er um vik
við áætlanagerð fyrir Ríkisútvarpið
hvað snertir mörkun meginstefnu.
Eitt af því sem ekki er ljóst er hvort
og hvenær Sjónvarpið flytur starfsemi
sína inn í húsnæði Ríkisútvarpsins í
Efstaleiti. Frá mínum bæjardyram
séð fínnst mér skjóta skökku við ef
það ætti að skiija sundur höfuðeining-
arnar í rekstri Ríkisútvarpsins á sama
tíma og allir aðrir kosta kapps um
sameiningu og hagræðingu. Það em
ákveðnir rekstrarþættir frá Sjónvarp-
inu komnir hingað og það væri tví-
mælalaust til bóta að öll starfsemi
þessi flytti hingað, það myndi leiða
til spamaðar í ýmsum þáttum starf-
semi stofnunarinnar sem nú em að-
skildir, svo sem mötuneyti, skrifstofu-
þjónustu, húsrekstri og fleira. Þetta
hús var líka byggt út frá því gmnd-
vallarskilyrði að. Sjónvarpið flytti
hingað starfsemi sína.“
Tæknibreytingar?
„Það em að verða margvíslegar
tæknibreytingar sem lúta að útvarps-
málum. Svo sem stafræn útsending-
artækni fyrir útvarp sem leiða mun
til gjörbyltingar á uppbyggingu dreifi-
kerfis fyrir útvarp. Það er að koma
fram á sjónarsviðið útvarpssenditæki
sem gefur möguleika á að senda út
á sex til átta útvarpsrásum samtímis,
í stað þess að þurfa að hafa sér senda
fyrir rás 1 og aðra fyrir rás 2 eins
og nú er. Sh'k tækni leiðir líka til '
aukinna gæða, til dæmis í tónlistar-
flutningi. Þessi þróun er hafín í ná-
grannalöndunum og Ríkisútvarpið
þarf að hafa forgöngu í þessum mál-
um hér á landi. Það er verið að vinna
að því erlendis að þróa notendatæki
til að taka á móti þessum sendingum,
þau em dýr núna en verðið fer vafa-
laust lækkandi síðar. Ég vona að Rík-
isútvarpið geti á næstu missemm
gert tímaáætlanir í þessum efnum í
samvinnu við aðra þá aðila sem tengj-
ast þessari þróun hérlendis. Það em
spennandi möguleikar sem þama er
um að ræða.
Ríkisútvarpið er gluggi okkar til
umheimisins og ekki má gleyma því
að í gegnum það gefst tækifæri til
þess að koma íslenskri menningu og
listum í tali og tónum á framfæri
meðal annarra þjóða. Fátt er mikil-
vægara í alþjóðlegum samskiptum en
geta nýtt þau tækifæri sem gefast á -
menningarsviðinu.“