Morgunblaðið - 12.10.1995, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 1995
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Helgfi Einarsson
frá Hróðnýjar-
stöðum í Laxárdal
fæddist 25. júlí
1905. Hann lést í
Reykjavík 28. sept-
ember síðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Fossvogs-
kirkju 10. október.
Á RÓLEGRI síðdegis-
stund fyrsta dag
haustmánaðar var mér
gripið í erlent blað úr
þykka hlaðanum á
vinnustofunni og blasti
þá við mér heilsíðugrein um tyrk-
neska rithöfundinn Azis Nesin, sem
nú er nýlátinn, áttræður að aldri.
Las hana með óskiptri athygli því
lífshlaup skrifarans var óvenjulegt
og átakamikið og hann hafði enda-
skipti á flestum viðteknum gildum
í lífinu. Hann hóf ekki rithöfunda-
feril sinn fyrr en 38 ára að aldri,
en er yfir lauk hafði hann samið
meiren 100 bækur, og varjafnaðar-
lega með báða fæturna í samtíð-
innj. Hélt skoðunum sínum einarð-
lega fram, og frá þessum geðfellda
hugumstóra nestor tyrknesku rit-
höfundasamtakanna blésu fersk-
ustu vindarnir. Alveg ósjálfrátt varð
mér hugsað til vinar míns og ná-
granna við jaðar Laugarássins,
Helga Einarssonar, sem ég vissi að
væri illa haldinn eftir uppskurð.
Varð til þess að ég brá mér á vinnu-
stað sonar hans morguninn eftir
og hugðist leita frétta, en hann var
þá ekki á staðnum, en þar var mér
tjáð að faðir hans hafi látist um
nóttina. Hjartað gaf sig undir hinu
mikla álagi.
Kynni mín af Helga Einarssyni
húsgagnasmíðameistara hófust
ekki fyrr en hann var kominn á
þann aldur er flestir setjast í helgan
stein, en einmitt þá hóf hann nýjan
starfsferil og við leiðarlok hafði
hann bætt meira en aldarfjórðungi
við fyrri athafnasemi, sem var þó
dijúg fyrir.
Manninn kannaðist ég naumast
við nema að orðspori, og þá helst
fyrir þá sök að húsvörður háhýsis-
ins þar sem ég er með málarastofu
kom eitt sinn uppveðraður á móti
mér í anddyrinu er mig bar að og
mælti fréttir: „Helgi Einarsson kom
og spurði eftir þér fyrir nokkrum
augnablikum, er sennilega nýfarinn
fyrir homið. Hér misstir þú af
miklu, því að þegar þessi maður
hefur ákveðið eitthvað, þá fram-
kvæmir hann það.“
Bið varð á að Helgi kæmi á stof-
una í það sinnið, en setningin fest-
ist mér í minni. Liðu svo einhver
ár áður en ég sannreyndi að hér
hafí þeim mæta húsverði og vini
mínum ratast mikil sannmæli á
munn. Helgi reyndist mér frábær-
lega vel til minni og stærri viðvika,
og átti orðið gott safn verka minna.
Fyrir nokkrum ámm, er honum blö-
skruðu óskipulagðir málverkahlað-
arnir á vinnustofunni, sendi hann á
mig smíðasnillinga, sem slógu upp
rekkum þar sem því var við komið.
Tók svo máiverk upp í kostnaðinn.
Stundum heimsóttum við listamenn
saman eða skoðuðum sýningar, og
mér er þar einkum í minni er við
pældum í Edvard Muneh í Norræna
húsinu um árið, en þar gat ég sagt
honum sitthvað á bak við flestar
myndirnar og tilorðningu þeirra og
lifði hann sig inn í frásögnina.
Það var á svipuðum tíma og
Helgi var að stokka upp spilin eftir
að hafa rekið húsgagnaverkstæði
um þrjátíu og fimm ára skeið, að
kynni okkar urðu smám saman
nánari. Svo atvikaðist, að hann
breytti frekar óhijálegu verzlunar-
húsnæði neðst í Lönguhlíðinni, í
eina þokkafyllstu og listrænustu
húsgagna- og glermunaverzlun
borgarinnar, og þangað hóf ég að
venja komur mínar.
Ekki veit ég fullkomlega af
hveiju Helgi hætti húsgagnagerð-
inni, en trúlega hefur
það í og með verið
vegna þess, að honum
hefur fundist hann
hafa verið nógu lengi
í faginu og viljað fá
útrás fyrir þær ríku
fagurfræðilegu kennd-
ir sem hann var gædd-
ur. Seinna naut hann
þess enn frekar að
opna lítið listhús og
glermunaverslun í
hlaðna steinhúsinu að
Skólavöðrustíg 4, og
munu margir muna
eftir þeirri sérstæðu og
menningarlegu stemmningu er þar
ríkti og hlýju viðmóti þeirra Björgu
Sverrisdóttur afgreiðsludömu, sem
látin er fyrir nokkrum árum.
Ekki kunnu borgarbúar nægilega
að meta framtakið né listglerið
fagra frá Múranó í Feneyjum. Kom
Helga þá til hugar að nýta hand-
lagni sína og taka að ramma inn
myndir fyrir listmenn, sem hann
var farinn að umgangast töluvert.
Fylgdist ég frá upphafi með marg-
víslegum tilraunum hans, sem varð
strax vel litækur í faginu og smám
saman náði þessi mikli verkmaður
þeim tökum á því, að ýmsir helstu
listamenn þjóðarinnar vildu ekki við
annan skipta, Listasafn íslands leit-
aði iðulega til hans auk ýmissa
þekktra málverkasafnara.
Lengstum hafði Helgi nóg að
gera og oft nægðu honum ekki
rúmhelgir dagar né venjulegur
vinnutími, en er fram liðu stundir
var hann ánægður ef hann gat tek-
ið á verki dag hvem. Mál þróuðust
þannig fyrir nokkrum árum, að
mikil umskipti urðu í þjóðfélaginu
með vanmati á verkmennt, hugviti
og listum, til hags fyrir múg-
mennsku, sýndarveruleika og alls
þess sem eyðist og hverfur. Styrkur
þjóðfélaga markast af því að gera
verðmæti verðmætari svo sem sag-
an segir okkur, og við sjáum dæmi
um hvarvetna úti í hinum stóra
heimi. Nú var skyndilega minni
þörf fyrir innrömmun, því fólk hætti
að eiga erindi á vinnustofur lista-
manna. Fyrrum hafði fólk ekki efni
á að kaupa listaverk, en gerði það
samt, en er það hafði loks efni á
því sátu varaldlegir og forgengileg-
ir hlutir í fyrirrúmi.
Þetta hafði dijúg áhrif á Helga,
því hann skynjaði að með þessu
yrði daglegt líf innihaldslausara og
þjóðfélagið setti niður, og ég varð
greinilega var við að þessi maður,
sem eins og lifði eftir orðspeki
Disraelis; „Vinnan hefur ekki ailtaf
hamingju í för með sér. Hins vegar
er engin hamingja án vinnu“, fann
sig ekki fullkomlega lengur, eins
og sveif í tómarúmi.
Þegar Helgi hóf fyrir alvöru að
safna myndverkum, þróaði hann
með sér sértækt mat á myndlist og
hér var ekki til neitt kynslóðabil,
því hinir framsæknustu áttu ekki
síður hug hans. Fljótlega fylltist öll
hin rúmgóða íbúð hans, og þegar
lítið var að gera hugaði hann að
þessari eign sinni, lagfærði umgerð-
ir, og færði til hnitmiðari niðurröð-
unnar á veggjunum. Auk þess átti
hann varabirgðir í litlu herbergi og
í ipöppum.
Löngu áður en Helgi hóf að safna
málverkum að marki, hafði hann
sankað að sér fágætu plötusafni og
var vinur margra tónlistarmanna,
þá átti hann bókasafn gott svo að
áhugamálum hans sá víða stað.
Hann var ekki allra en einstaklega
viðræðugóður ef því var að skipta,
og naut ég þess ríkulega er kynni
okkar urðu meiri enda áttum við
vel skap saman. Hann var enginn
meinlætmaður á heimsins lysti-
semdir og hafði gert víðförult um
dagana. Upp í huga mér kemur það
sem sagt var um málarann Albrecht
Durer fyrir rúmum 500 árum:
“Hann var hvorki maður þrúgandi
strangleika né öfgafullrar alvöru,
heldur hafnaði engu í lífi sínu, sem
ánægju og gleði gat veitt, ef það
samrýmdist hinum göfuga og rétt-
sýna skilningi hans“
Helgi kunni þannig að lifa og
skapa líf í kringum sig og það úreld-
ist aldrei frekar en góð listaverk,
og heimili hins einhleypa og stranga
verkmanns var listaverk út og í
gegn. Hann hafði útbúið sér garð-
skála inn af svölunum þar sem flór-
an blómstraði, og yfir hásumartím-
ann ilmuðu rósirnar líkast heims-
konum stórborga, og þá var hann
hreykinn og stoltur er hann sýndi
gestum þetta sigurverki lífsins. Um
málverkin á veggjunum hafði hann
þá sögu að segja, að er hann kæmi
upp dauðþreyttur eftir mikla vinn-
utörn, settist hann niður og horfði
á þau um stund og þá færi sér strax
að líða betur; „Þetta eru vinir mín-
ir og höfundar þeirra einnig, og
gott að hafa þetta líf og lífsreynslu
í kring um sig.“
Helgi Einarsson var maður dags-
ins, lifði í núinu, hver nýr dagur
er slíkum nógur og gjörðir þeirra
miðast ekki alfarið að hamast við
lifa til morguns, eða að ná háum
aldri. Loftvog þeirra nemur hina
smáu hluti hvunndagsins, sem
verða stórir, magna upp tilveruna
og sanna að hið dýrmætasta sem
manneskjan erfir og minnist við eru
ekki peningar og ríkidæmi, heldur
minningar og draumar, og að listin
markar hæfíleikann til að lifa lífínu
lifandi og kunna að taka örlögum
sínum.
Helgi hafði það sameiginlegt rit-
höfundinum, að á bak við aldinn
skráp ólguðu ríkar kenndir fyrir
umheiminum og sannara mannlífi,
og þótt líkaminn væri farinn að
gefa sig, einkum sjón og heyrn,
fylgdist hann vel með, las í gegnum
öflugt stækkunartæki, og var fast-
ur gestur á flestar mikilsverðar
framkvæmdir á myndlistarvett-
vangi. Hann var alæta á það sem
ég skrifaði og einkum vettvang-
skrif og ferðapistla, og kvartaði ef
hlé varð á athafnaseminni. Satt að
segja verður minna gaman að fara
til útlanda framvegis og eiga ekki
eftir að setjast niður yfir glasi af
glitrandi vökva og pára honum kort,
því það voru gullnar stundir. Það
er erfitt að kveðja þennan mæta
vin sinn, en eftir situr stolt og
ánægja yfír að hafa notið nærveru
hans, gleði yfir að honum skildu
auðnast að lifa svo langan dag, og
þakkir fyrir allt og allt. Fari hann
í guðs friði.
Bragi Ásgeirsson.
Nú er afí og langafi okkar fallinn
frá og genginn á vit annarra afla
sem halda áfram að lýsa veginn
bjarta. Helgi afi (en svo var hann
ætíð kallaður) var um margt sér-
stakur maður og var þannig frá
guðs hendi gerður að hann hafði
sérstaklega gaman af lífinu og
kunni að nýta sér það bæði við leik
og störf, hann var sinnar gæfu
smiður. Afi var húsgagnasmíða-
meistari og mikill fagurkeri sem
löngu frægt er, til að mynda af
húsgögnum sem hann hannaði og
framleiddi og voru á sínum tíma
einhver þau fegurstu í landinu og
þó víðar væri leitað. Þess bar einn-
ig heimili hans glögg merki, hver
var við stýrið. Afi var mikill listunn-
andi, hvort heldur var klassísk tón-
list, ritað mál eða málaralist og fór
hann á alls kyns listviðburði. Var
ég þeirrar gæfu aðnjótandi á upp-
vaxtarárum að fara með honum á
sýningar. þegar Helgi afí hætti með
verkstæði sitt í Brautarholtinu, opn-
aði hann verslunina Loftið á Skóla-
vörðustíg 4 í Reykjavík og seldi þar
ítalskan listiðnað og sýndi listaverk
ýmissa listamanna á loftinu og opn-
aði það margar dyr fyrir unga lista-
menn sem og aðra, konan mín
Harpa var svo lánsöm að fá að vinna
með honum þar og naut samvist-
anna við hann og þá var ekkert
kynslóðabil til heldur allar hug-
myndir velkomnar og íhugaðar vel.
Það er svo margt skemmtilegt
sem gerst hefur í gegnum tíðina
að aldrei verður það upp talið í svo
stuttri grein sem þessari, en svo
eitt sé nefnt eru okkur hér í Vogun-
um sérstaklega í minnum ferðirnar
vestur í sumarbústað, sælureit
tengdaforeldra minna við Djúp. Er
þangað var komið var eins og tæki
við önnur veröld og þá var nú margt
gert sér til skemmtunar, en Helgi
hafði sérlega gaman af að taka í
spil og var þá einkum spilað rommí
og tuttugu og einn. Helgi hafði al-
veg sérstakan spilastíl og var við
þau tækifæri hlegið dátt. Ekki er
laust við að fleiri fjölskyldumeðlim-
ir séu haldnir þessari spilabakteríu.
Frægt var er vöntun var á að ein-
hver ruglaðist í útgjöf. Þá sagði
Helgi hátt og snjallt: Jónas (og
meinti frá Hriflu), á ég ekki að láta
út. Hann var alveg með þetta á
hreinu, hann kenndi líka börnunum
að heilbrigðast væri að spila rétt
og að spila upp á peninga væri
bara fyrir apa.
Okkur voru einnig hugljúfar
stundir þegar farið var í netin og
þá sérlega þegar hreinsa þurfti
þarann, en þar voru Helgi afí og
Hannibal tengdafaðir minn í essinu
sínu og margar sögur sagðar. Ég
held að hann hafí varla misst úr
eitt einasta sumar síðustu 15-20
árin, en er menn spurðu Helga hvert
förinni væri heitið stóð ekki á svari:
Costa del Snæfjallaströnd. Enda
þótt Helgi hefði víða farið um heim-
inn og ferðast með skemmtiferða-
skipum var honum alltaf sérlega
hlýtt til Snæfjallastrandanna.
Síðasta ferð Helga var er fjjöl-
skyldan kom saman og hélt upp á
90 ára afmæli hans þar hinn 25.
júlí síðastliðinn og var þar fram
borinn margréttaður veislumatur
og tilheyrandi drykkir. Einnig var
tendraður varðeldur og dansað í
félagsheimilinu Dalbæ fram á nótt.
Kappkostaði Helgi að yngstu börnin
fengju að njóta sín, og meira að
segja ferfætlingarnir líka, þær
Tinna og Krúsa en það eru fjöl-
skylduhundarnir ómissandi.
Eitt var öðru fremur sem gæddi
Helga sínum sérstakleika en það
var hversu hreinskilinn hann var
og aldrei heyrðum við hann tala illa
um nokkurn mann. Það var heldur
íhugað hvað væri til bjargar. Hans
mottó var að láta hvem dag hafa
sinn gang og láta ekki veraldlegt
amstur spilla lífínu heldur að lifa
því lifandi og njóta þess að fá að
vera til og vera heilbrigður. Hann
var svo gæfusamur að vera hraust-
ur og aldrei misdægurt. Það nýttist
+ Stefán Jónsson var fæddur
í Vatnsholti í Staðarsveit
6. júní 1916. Hann lést 13. sept-
ember síðastliðinn og fór útför
hans fram frá Búðakirkju í
Staðarsveit 23. september.
Moldað var í heimagrafreit að
Vatnsholti.
ÉG HEF nú kvatt föður minn í
hinsta sinn.
Hann fæddist í Vatnsholti, Stað-
arsveit, tók þar sín fyrstu skref og
eyddi þar hluta af sínum bestu full-
orðinsárum. Þaðan á ég einnig mín-
ar fyrstu minningar. Fyrstu íjögur
árin var ég hluti af náttúrunni und-
ir jöklinum og óttaðist álfana í hóln-
um sem reiddust ef við slógum þak-
ið þeirra. Þar leiddi pabbi mig upp
í klakhús og tók mig með að vitja
um laxanetin, þeir voru margir
stærri en ég. Hann kenndi mér að
veiða á stöng og róa með árum.
Pabbi var alla tíð einstaklega
iðjusamur og þoldi illa að vera verk-
efnalaus. Hann var einn af frum-
kvöðlum laxeldis á íslandi, tilrauna-
eldi hans í Vatnsholti var 20 árum
á undan samtíðinni og ómetanlegt
fyrir þá er á eftir komu. Hann fékk
ýmsar hugmyndir og framkvæmdi
þær. Til dæmis að mala vikur niður
í duft og nota til ræstinga. Þær
voru ófáar húsmæðurnar í Reykja-
vík sem losnuðu við gula litinn úr
baðkeijunum í byijun 7. áratugar-
ins. Nú 20 árum síðar kaupum við
svona duft I næstu búð.
Pabbi var meginhluta ævinnar
heilsuhraustur maður, það var ekki
fyrr en við 75 ára aldur að hann
honum vel þegar hann hætti versl-
unarrekstri, en þá tók hann til við
innrömmun listaverka. Það fannst
honum skemmtilegt að fást við því
þá var hann í svo mikilli nálægð
við listina og listamennina og þá
var hann í essinu sínu enda ófáar
myndimar fyrir sýningar og ein-
staklinga. Fengu menn þá að kynn-
ast listamanninum í honum sjálfum
en Helgi starfaði til síðasta dags
við þessa iðju sína og tók verkefni
sín alvarlega. Hann var árrisull
maður og vann oft langt fram eftir
ef svo þurfti með, enda oft mikið
um að vera svo að stundum þurfti
hann á aðstoðarmanni að halda og
þá þótti honum gott að geta kallað
í Bigga son sinn en þeir feðgar
vom einkar samrýndir og hafði
hann fetað í fótspor pabba síns og
lært húsgagnasmíði. Því reyndist
þeim næsta auðvelt að vinna við tré.
Ég hef nú rakið það litla brot sem
mér kemur til hugar nú en það er
alltaf erfítt að tjá sig á prenti þeg-
ar svo hjartfólginn vinur hverfur á
braut og verður þetta því fátækleg
samantekt. En hugur fylgir máli
og í hjarta okkar minnumst við
Helga afa með miklum söknuði en
hlýjum okkur við fagrar minningar
um mætan mann sem um ókomna
tíð mun minna okkur á lífið og
mörg gildi sem vert er að breyta
eftir. Vona ég að fjölskyldan geti
öll sameinast um þær björtu minn-
ingar sem okkur voru gefnar um
Helga afa.
Að lokum langar mig að hafa
eftir nokkrar tilvitnanir sem mér
finnst lýsa þeirri andgift sem Helgi
afí gaf mér:
Vertu ekki hróðugur af morgun-
deginum, því að þú veist ekki, hvað
dagurinn ber í skauti sínu. Betri
er nábúi í nánd en bróðir í ijar-
lægð. Vertu vitur, sonur minn, og
gleð hjarta mitt. Jám brýnir járn,
og maður brýnir mann. Heiftin er
grimm og reiðin er svæsin, en hver
fær staðist öfundina? Því að auður
varir ekki eilíflega, né heldur kór-
óna frá kyni til kyns. Ríkur maður
þykist vitur, en snauður maður, sem
er hygginn sér hann út.
Elsku mamma og pabbi, Biggi
og Sissa, Edda og Lási og Logi,
megi guð gefa ykkur styrk á þess-
ari stundu. Blessuð veri minning afa.
Harpa, Jón, Guðrún, _
Tara Lind, Karólína Iris
og Walter Hannibal.
veiktist alvarlega. Fyrir þessi 75
ár skal maður þakka. Síðasta árið
var erfitt. Hann var mjög veikur í
nóvember í fyrra, var vart hugað
líf. Af einstökum krafti náði hann
sér á fætur. Og svo hress varð
hann að hann kom og heimsótti
okkur til Gautaborgar í júní, hélt
nýfæddum syni okkar undir skírn
og dansaði á brúðkaupi okkar í júlí.
Hann hafði óskað sér er hann var
sem veikastur að hann fengi að lifa
eitt sumar enn og honum varð að
ósk sinni. Er haustaði fór að halla
undan fæti, sjúkdómurinn tók sinn
toll og Ijarlægðin var erfíð er nær
dró endalokunum.
Alla tíð hélt hann einstaka tryggð
við sveitina sína, jökullinn togaði
hann til sín. í Vatnsholti hóf hann
lífshlaupið og nú er hann kominn í
mark. Þannig líður lífíð áfram í sinni
eilífu hringrás. Hann fær nú að
hvíla á þeim stað er hann unni mest.
Pabbi var ágætur hagyrðingur,
eftirfarandi ljóð orti hann til mín á
fermingardaginn, 3. apríl 1977.
Drottinn þér lýsi á lifsins vegi
með ljósi sínu á hveijum degi,
á göngu þinni um ævibraut.
Hann styðji þig ávallt í starfi þínu
og stjómi með anda frá hjarta sínu,
svo gæfa og gleði þér falli í skaut.
Vertu ávallt trúr og tryggur.
Traustur hvert sem gatan liggur
er hafa munt við hlið þér hmnd.
Eg bið til Guðs að drengur góður
gætir þinna frænda og móður.
Þér hlotnist fram að hinstu stund.
Bergur V. Stefánsson.
HELGI
EINARSSON
STEFÁN JÓNSSON