Morgunblaðið - 19.10.1995, Síða 36

36 FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1995
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
K-dagurinn 21. október 1995
Kiwanishreyfingin
styður geðtrufluð börn
>
Kiwanishreyfingin
á íslandi gengst fyrir
fjársöfnun 21. október
næstkomandi sem
hreyfingin hefur kall-
að K-daginn, til þess
að styðja börn með
geðtruflanir og fjöl-
skyldur þeirra. Mark-
mið hreyfingarinnar
er að safna nægu fé
til að kaupa íbúðar-
húsnæði þar sem fjöl-
skyldur geta búið með
börn sín meðan þau
sækja göngudeildar-
eða dagmeðferð á
barna- og unglinga-
geðdeild Landspítalans. Slíkt hús-
næði kemur sér einkanlega vel
fyrir böm sem eiga heima utan
Reykjavíkur og þurfa á greiningu
og meðferð að halda vegna geð-
truflana.
Gleymum ekki geðsjúkum
Kiwanishreyfingin á íslandi hef-
ur á nokkurra ára fresti undanfar-
in tuttugu ár efnt til fjársöfnunar
undir kjörorðinu „Við byggjum —
gleymum ekki geðsjúkum“. Fjár-
safnanir þessar hafa farið fram
með því að selja „Lykilinn", sem
er táknrænn fyrir vilja íslenskra
Kiwanismanna til að opna geðsjúk-
um leiðina til betra lífs. Lykillinn
var seldur í fyrsta sinn á K-daginn
1974. Ágóðanum af sölunni var
þá varið til að stofna verndaðan
vinnustað, Bergiðjuna. Fyrir þrem-
ur árum var því sem safnaðist á
K-deginum aftur varið til að efla
starfsemi Bergiðjunnar. Þrívegis
hafa Kiwanismenn haft allsheijar
fjársöfnun til þess að byggja end-
urhæfingarstöð fyrir geðsjúka og
kaupa húsnæði fyrir vernduð heim-
ili handa geðfötiuðum. Á árinu
1987 var unglingageðdeild
Landspítalans stofnuð með tilstyrk
Kiwanishreyfingarinnar.
lítill hluti þess mikla
fjölda barna, sem þarf
á geðlæknisaðstoð að
halda, getað fengið
aðstoðina, er nú ætl-
unin að breyta áhersl-
um í rekstri deildar-
innar og leggja meg-
ináherslu á göngu-
deildarstarfsemi og
dagdeildarmeðferð.
Börnin dvelja utan
vinnutíma með for-
eldrum sínum eins og
eðlilegast er. Börn
utan af landi og fjöl-
skyldur þeirra vantar
þá húsnæði þar sem
þau geta dvalið meðan á meðferð-
inni stendur. Einnig getur verið
nauðsynlegt að börn og fjölskyldur
Kiwanis-lykillinn getur
með þinni hjálp, segir
Tómas Helgason, opn-
að dyr til úrbóta hjá
barnageðdeildinni.
þeirra úr þéttbýlinu geti fengið að
dveljast í stuttan tíma í slíku hús-
næði, þar sem faglærðir starfs-
menn geta stutt við og leiðbeint
fjölskyldunum.
Kiwanishreyfingin ætlar nú að
safna fé til þess að hægt verði að
fá nauðsynlegt húsnæði. Með því
móti stuðlar hreyfingin að því að
leysa vanda þeirra fjölskyldna sem
þurfa á dvöl í slíkum íbúðum að
halda og jafnframt að því að enn
fleiri börn og fjölskyldur geti feng-
ið nauðsynlega aðstoð vegna geð-
truflana.
Framtíðarsýn
Breytingar þær sem drepið hef-
ur verið á eru byijun á aukinni
geðþjónustu við börn. En betur
má ef duga skal. Gera þarf ráðstaf-
anir til þess að hægt verði að fá
fleira faglært fólk til starfa. Geð-
læknisþjónustu ber að sjálfsögðu
að veita í tengslum við aðra læknis-
þjónustu við börn. Því er nauðsyn-
legt að gert verði nú þegar ráð
fyrir því að barnageðlækningar
verði í nýjum bamaspítala, þegar
hann verður byggður.
Þó að barnageðlækningar verði
innan barnaspítalans í framtíðinni,
verður áfram mikil þörf fyrir fjöl-
skylduhúsnæði, eins og það sem
Kiwanismenn ætla nú að safna fé
til. Þeir sem kaupa Lykilinn eru
því að styðja framtíðarþróun og
stuðla að bættri geðheilsu bama
og fjölskyldna þeirra. Því fjár-
magni, sem fer til slíks, er vel
varið og það er ábatasöm lang-
tímafjárfesting.
Styðjum geðsjúka. Kaupum
Lykilinn.
Höfundur er prófessor í geðlækn-
isfræði við Háskóla íslands.
Úr fjötrum
geðsjúkdóms
Tómas Helgason
Barna- og unglingageðdeild
Landspítalans
Á þessu ári eru 25 ár frá því
að barnageðdeild Landspítalans
hóf starfsemi sína. Því miður hefur
starfsemin ekki vaxið sem skyldi
og í samræmi við þörfina vegna
þess, að ekki hefur fengist fé til
að bæta við mannafla deildarinnar
eins og æskilegt hefði verið. Og
ekki horfir byrlega í þeim efnum
á næstunni. Því hefur verið horfið
að því ráði, að sameina dag- og
legudeild fyrir börn með því að
fækka sólarhringsrýmum. Þar með
hefur tekist að losa um mannafla
til að sinna frekar göngudeildar-
starfsemi.
í kjölfar nýlegrar úttektar er-
lendra ráðgjafa á starfsemi
deildarinnar er ætlunin að halda
áfram á þessari braut, ef aðrir
valkostir fást sem leyst geta vanda
þeirra barna, sem þurfa dvöí á
vegum spítalans allan sólarhring-
inn. Með því móti er hægt að
breyta rekstri barna- og unglinga-
geðdeildarinnar og leggja meiri
áherslu á göngu- og dagdeildar-
meðferð.
Breyttar áherslur
Hlutverk barna- og unglinga-
geðdeildar er og hefur verið að
greina og lækna geðtruflanir hjá
börnum í náinni samvinnu við fjöl-
skyldur þeirra. Til skamms tíma
hefur starfsemin takmarkast við
að hjálpa þeim sem eru verst sett
og þá aðallega með dvöl á sjúkra-
deild. Þó hefur göngudeildarstarf-
semi alltaf verið sinnt að því marki
sem tími og aðstæður frekast hafa
leyft. Með því að ekki hefur nema
Geðsjúkdómar -
afbrot
MEÐAL menning-
arþjóða hefur ætíð
þótt ósanngjamt að
geðsjúkum sé refsað á
sama hátt og heil-
brigðum fyrir afbrot.
Geðsjúkir fremja
stundum alvarleg af-
brot í ástandi sem lýt-
ur ekki fijálsum vilja,
skilningi þeirra né
skynsemi og oft undir
áhrifum ranghug-
mynda og ofskynjana
og samkvæmt hegn-
ingarlögum má þá ekki beita refs-
ingum. Þrátt fyrir ákvæði laga,
urðu örlög geðsjúkra afbrota-
manna hér á landi oft þau, að þeir
lentut fangelsum árum saman eða
voru sendir til útlanda til vistar á
hælum. Einn sjúklingur hefur nú
verið í öryggisgæslu í tuttugu og
fjögur ár, þar af í fangelsi í þrett-
án ár, auk þess að vera um árabil
á hælum í Noregi og Svíþjóð.
Tilkoma Sogns
Eftir áratuga deilur um málefni
geðsjúkra afbrotamanna, tókst
loks að koma á fót sjúkrastofnun,
sem sinna skyldi þörfum þessa
sjúklingahóps. Eins og menn
eflaust muna, þá gekk þetta ekki
hávaðalaust fyrir sig og margir
töldu tilkomu slikrar stofnunar
óþarfa og jafnvel hættulega.
Sjaldnast snerust deilurnar um
þarfir sjúklinganna sjálfra eða
réttarstöðu.
Réttargeðdeildin að Sogni hefur
nú starfað í þijú ár. Á þeim tíma
hefur meðferðarstefna
verið mótuð með það
fyrir augum að veita
mannúðlega meðferð
og m.a. stefnt að því
að nauðungarvistun
verði aldrei lengri en
brýn nauðsyn krefur
og aldrei lengri en orð-
ið hefði, ef um refsi-
vistardóm hefði verið
að ræða. Ekki eru til
neinar reglur né hefðir
í þessum málum hér-
lendis sem hægt hefur
verið að taka mið af.
Hefur því uppbygging
starfseminnar verið
gerð í nánu samstarfi við erlendar
réttargeðdeildir, fyrst og fremst á
Norðurlöndunum.
. Meðferð
Meðferðin á Sogni er margþætt.
Flestir sem leggjast inn eru bráð-
veikir og þurfa viðeigandi meðferð.
Síðan tekur við endurhæfing sem
miðast við þarfir hvers og eins.
Þegar kemur að útskrift þarf að
standa vel að öllum undirbúningi.
Loks er eftirmeðferð og eftirlit
vaxandi þáttur í starfseminni.
Meðferð á réttargeðdeild _er allt
annars eðlis en fangavist. I með-
ferðinni felst ekki refsing og sjúkl-
ingarnir halda sínum mannréttind-
um að öðru leyti en því, að þeir
þurfa að sæta öryggisgæslu á
meðan þeir geta talist hættulegir
umhverfinu. Engum agaviðurlög-
um má beita eins og tíðkast í fang-
elsum. Þegar sjúklingarnir losna
við einkenni sín, eru þeir ekki leng-
ur hættulegir og ekki líklegri en
hver annar til að verða það nema
Grétar Sigurbergsson
Lykill að betra lífi
K-LYKILLINN,
sem félagar í Kiwanis-
hreyfingunni selja um
allt land dagana
19.-21. október, get-
ur opnað dyr að betra
lífi margra sem eiga
við geðræn vandamál
að stríða. Kiwanis-
menn hafa margoft
áður lagt geðverndar-
málum lið með fjár-
söfnun af þessu tagi.
Unglingadeild geð-
deildar Landspítala ís-
lands var til dæmis
opnuð með stuðningi
þeirra árið 1987. í ár
ætlar Kiwanishreyfingin að styrkja
starfsemi barna- og unglingadeild-
K-lykillinn opnar dyr til
betra lífs fyrir marga,
segir Ingibjörg Pálma-
dóttir, sem hér minnr á
framtak Kiwanishreyf-
ingarinnar,
arinnar við Dalbraut með því að
safna fýrir íbúð í nágrenninu
handa foreldrum af landsbyggðinni
sem vilja fylgja börnum sínum og
taka þátt í meðferðinni. Safnist
meira fé en íbúðin kostar rennur
það til ákveðinna verkefna á tveim-
ur vernduðum vinnustöðum á
landsbyggðinni: Réttargeðdeild-
inni á Sogni í Ölfusi og Plastiðj-
unni Bjargi á Akureyri. Mér er ljúft
að þakka Kiwanismönnum frum-
kvæðið og hvetja landsmenn til að
taka þeim vel þegar
þeir banka upp á með
K-lykil til stuðnings
geðsjúkum. Málefnið
er brýnt og svo vill til
að óvenju mikið hefur
verið fjallað undan-
fama daga um geð-
heilbrigðismál á opin-
berum vettvangi. Ég
undirritaði fyrir
skömmu yfirlýsingu
um að 10. október
skyldi vera alþjóðlegur
geðheilbrigðisdagur
hér á landi. Af því til-
efni var fjölmennur
fundur um geðheil-
brigðismál í Reykjavík og mikið
um þau fjallað í fjölmiðlum.
Fagfólk í heilbrigðisþjónustunni
hefur vaxandi áhyggjur af and-
legri líðan þjóðarinnar, sérstaklega
ungs fólks. Þetta kom skýrt fram
á heilbrigðisþingi snemma á árinu.
Ég skipaði nefnd til að vinna úr
og samræma hugmyndir sem þar
komu fram. Hún skilar tillögum
fljótlega. Þörf fyrir þjónustu
bama- og unglingageðdeildar
Landspítalans við Dalbraut hefur
verið meiri undanfarin ár en hægt
er að sinna með góðu móti. Breytt
innra skipulag deildarinnar er einn
liður í því að bæta ástandið. Að
því er unnið núna. Leguplássum
fækkar en göngudeildarstarfsemi
verður efld í staðinn.
Kiwanishreyfingin á íslandi
leggur starfsemi barna- og ungl-
ingageðdeildarinnar mikið lið með
landssöfnuninni sem nær hámarki
á K-daginn 21. október undir kjör-
orðinu: „Gleymum ekki geðsjúk-
um“.
Höfundur er heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðherra.
Ingibjörg Pálmadóttir
RÉTTARGEÐDEILDIN að Sogni í Ölfusi.
Hluti söfnunar
K-dagsins gengur til
byggingar vinnuað-
stöðu fyrir geðsjúka
að Sogni, segir Grétar
Sigur bj örnsson.
sjúkdómurinn taki sig upp á ný.
Samkvæmt lögum má frelsisskerð-
ing sjúklinganna aldrei vera meiri,
né standa lengur en brýn nauðsyn
krefur.
Samhliða því að einkenni hverfa,
þarf að stuðla að bættum tengslum
hans við umhverfið og þjóðfélagið.
Öll endurhæfing miðast við að
hann verði fær um að geta á ný
farið út í þjóðfélagið og orðið sjálf-
bjarga og án sjúkdómseinkenna.
Meðferð sjúklinga í öryggis-
gæslu er dýr fyrir þjóðfélagið og
meðal annars þess vegna er nauð-
synlegt að hún verði ekki langvinn-
ari en nauðsyn krefur. I hvert
skipti sem tekst að koma sjúklingi
til bata, sparast þjóðfélaginu ótald-
ar milljónir. Kostnaður við eftirlit
að lokinni útskrift er aðeins brot
af því sem áframhaldandi vistun
hefði kostað.
Krefjandi verkefni
Á Sogni er pláss fyrir sjö sjúkl-
inga. Um þessar mundir er fjórði
sjúklingurinn að útskrifast frá
Sogni og bætist þá í hóp þeirra
sem stofnunin hefur eftirlit með.
Nýir sjúklingar fylla í skörðin. Við
stofnunina starfa, auk yfirlæknis,
tveir hjúkrunarfræðingar, félags^
ráðgjafi, starfsþálfi, staðarhaldari
og starfsmenp við öryggisgæslu
og meðferð. Starfsliðið myndar
samstilltan hóp sem hefur sýnt sig
að geta tekist á við mjög krefjandi
verkefni.
Söfnun Kiwanismanna
Þrátt fyrir að ýmsir möguleikar
séu til endurhæfingar í fögru um-
hverfi Sogns skortir mjög á að við-
unandi aðstaða sé fyrir hendi til
starfsþálfunar. Það hefur ítrekað
sýnt sig, að um leið og heilsufar
leyfir þarf fólk að fá að vinna arð-
bær störf. Slíkt flýtir mjög bata
og afleitt að geta ekki, sökum
skorts á aðstöðu, veitt slíka þálf-
un. Það er því mikið ánægjuefni
að Kiwanismenn og -konur hafa
ákveðið að hluti söfnunarfjár K-
dagsins að þessu sinni renni til
byggingar vinnuaðstöðu geðsjúkra
að Sogni. Þó er enn mikilvægari í
mínum huga sá hlýhugur sem
þessu fylgir og skilningnr á stöðu
þess fólks sem dvelst að Sogni.
Ég hvet landsmenn til að taka vel
á móti þeim sem munu knýja dyra
hjá þeim vegna söfnunar Kiwanis-
manna og láta fé af hendi rakna
og þannig stuðla að möguleikum
sjúklinga að Sogni til bættrar
heilsu og betra lífs.
Höfundur er yfirlæknir Réttar-
geðdeildarinnar að Sogni.